Tadeusz Maciejko

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

ur. 14.05.1903 r. w Gwoźdźcu, woj. stanisławowskie (obecnie Ukraina), zm. 23.06.1979 r. w Gliwicach – artysta fotografik, organizator ruchu fotograficznego we Lwowie i Gliwicach; operator i reżyser filmowy w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi.

Zdjęcie portretowe Tadeusza Maciejko
Imię i nazwisko Tadeusz Władysław Maciejko
Data i miejsce urodzenia 14.05.1903, Gwoździec
Data i miejsce śmierci 3.06.1979, Gliwice
Zawód artysta fotografik, operator i reżyser filmowy
Tadeusz Maciejko, zdjęcie z Książki Legitymacyjnej (indeksu) Politechniki Lwowskiej, 1922 r.
Tadeusz Maciejko, zdjęcie z Książki Legitymacyjnej (indeksu) Politechniki Lwowskiej, 1922 r.
Tadeusz Maciejko (po lewej) podczas realizacji filmu „Reportaż z budowy”, 1939 r.
Tadeusz Maciejko (po lewej) podczas realizacji filmu „Reportaż z budowy”, 1939 r.

Biografia

Tadeusz Władysław Maciejko był jedynym dzieckiem Romana i Zofii z d. Kwiatek. Ojciec był urzędnikiem sądowym (w latach 20. i 30. XX w. związany zawodowo także z Chorzowem), matka nie pracowała. Szkołę podstawową i gimnazjum ukończył w Jaworowie k. Lwowa. Od 1921 r. przez wiele lat studiował na Politechnice Lwowskiej na różnych kierunkach, w większości na Wydziale Mechanicznym (6 semestrów), jednak żadnego nie ukończył. Był człowiekiem o wielu zainteresowaniach i podejmował różne prace, m.in. pracował przez trzy lata w Teatrze Wielkim we Lwowie śpiewając w chórze; jako aktor w objazdowym Teatrze dla Wszystkich; reżyserował Misterium Pasyjne P. Calderona i Cały dzień bez kłamstwa (gdzie sam grał); malował dekoracje; przygotował zbiór dowcipów żydowskich Nie tylko przy szabasowych świecach (nie wydany). Jego żona Zofia, poślubiona w 1939 r., była aktorką teatralną,  m.in. w latach 20. XX w. grywała  z Kazimierzem Wajdą („Szczepciem” ze znanego później w całej Polsce duetu „Szczepcio” i „Tońcio”).

T.M. od młodości interesował się fotografią: pracował w zakładzie fotograficznym Wł. Karockiego we Lwowie oraz zaangażował się w działalność Technickiego Koła Fotografów (TKF) przy Towarzystwie Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Lwowskiej – była to pierwsza, powstała w 1931 r., studencka organizacja tego typu, ważny ośrodek ruchu fotograficznego. TKF organizowało kursy, konkursy i wystawy fotografii studenckiej. T.M. stał się animatorem ruchu fotograficznego we Lwowie. Od 1934 r. był członkiem zarządu TKF, działał także w Lwowskim Towarzystwie Fotograficznym (LTF), również jako członek zarządu. Był współorganizatorem pięciu wystaw krajowych, m.in. I. Ogólnopolskiej Wystawy Fotografiki Akademickiej, prezentowanej w 1936 r. w salonach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. Swoje prace fotograficzne wystawiał na siedmiu wystawach krajowych i dwóch zagranicznych. W 1937 r. wyjechał na kilka tygodni do Zagrzebia (obecnie stolica Chorwacji), gdzie organizował i promował wystawę Akademickiej Fotografiki Polskiej.

T.M. swe zdjęcia oraz teksty publikował w katalogach fotograficznych Politechniki Lwowskiej. Liczne jego lwowskie fotografie były w latach 1938–1939 publikowane w Książnicy Atlas jako pocztówki krajoznawcze. Tworzył także plakaty reklamowe, projektował okładki książek, układy typograficzne katalogów itp.

Jednocześnie T.M. działał w kręgu Lwowskiego Klubu Filmowego, powstałego w 1937 r. przy LTF podejmując ciekawe artystycznie próby filmowe. W 1938 r. otrzymał posadę asystenta w Mechanicznej Stacji Doświadczalnej Politechniki Lwowskiej pracując w charakterze kierownika laboratorium fotograficznego, gdzie przygotowywano materiały do odczytów dla 11 oddziałów w całej Polsce. W Stacji podjęto temat filmów naukowo-oświatowych popularyzujących wiedzę techniczną – w związku z tym jesienią 1938 r. T.M. wyjechał na dwa tygodnie do Berlina na kurs filmowy w Askania Werke, firmie z branży mechaniki precyzyjnej i optycznej m.in. produkującej kamery filmowe. Zajmował się tam filmem oświatowym i naukowo-szkolnym, organizacją ich produkcji i eksploatacją. Jednocześnie zapoznał się z nowymi koncepcjami fotografii z kręgu Bauhausu, poznał funkcje społeczne fotografii oraz tendencje traktowania fotografii użytkowej jako sztuki. Propagowanie przez T.M. nowych koncepcji było ważnym wydarzeniem nie tylko we Lwowie, ale także w całym kraju. T.W. wyróżniał się w fotografiach nowatorskimi ujęciami budowli, ukazując fragmenty architektury pełne skrótów i dynamicznych linii, a w projektowaniu plakatów nowatorskimi rozwiązaniami opartymi na fotomontażu.

Wiosną 1939 r. T.M. odbył dwumiesięczny kurs filmowy w Warszawie, a latem tego roku nakręcił swój pierwszy film Reportaż z budowy ukazujący budowę nowych gmachów Politechniki Lwowskiej.

W okresie II wojny światowej przebywał we Lwowie. Zawodowo związany był z fotografią na Politechnice Lwowskiej, gdzie prowadził pracownię, wykładał, zajmował się filmem: od 1940 r. pracował jako asystent w Zakładzie Fotografii przy Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej u prof. Jana Alojzego Neumana, a po jego śmierci (1941 r.) przejął po nim wykłady i na stanowisku tym pozostał do 1945 r. Ponadto na wiosnę 1942 r. zorganizował Wydział Fotograficzny w Szkole Przemysłu Artystycznego we Lwowie, który prowadził i uczył na nim do 1945 r. W 1943 r. zdał we Lwowie egzamin czeladniczy na fotografa. Pracował w różnych zakładach fotograficznych jako pracownik i kierownik placówki.

Jesienią 1945 r. wraz z rodziną musiał opuścić ukochany Lwów i wyjechał do Gliwic, gdzie czynnie uczestniczył w ruchu fotograficznym. Po zdaniu w końcu 1946 r. cechowego egzaminu mistrzowskiego otworzył zakład fotograficzny najpierw w Katowicach przy ul. Moniuszki 10, a w 1947 r. w Gliwicach pod nazwą Gliwicka Agencja Fotograficzna przy ul. Zwycięstwa 34a, który wraz z żoną prowadził do 1951 r. W latach 1947–1948 pracował jako wykładowca w średniej szkole zawodowej w Chorzowie. Ponieważ lubił wyzwania w 1948 r. wziął udział w konkursie na spikera Polskiego Radia w rozgłośni katowickiej, który wygrał (startowało 50 osób) – przez krótki czas w 1948 r. pracował jako spiker w Katowicach.

Gdy powstał w Gliwicach ośrodek produkcji Instytutu Filmowego w Łodzi T.M. postanowił w 1948 r. wrócić do tworzenia filmów. Zaczynając pracę w ówczesnym Instytucie Filmowym – od 1950 r. Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi – pozostał związany z filmem do ok. 1965 r. Początkowo pracował jako asystent operatora, z czasem jako samodzielny operator i ostatecznie reżyser. Zrealizował wiele filmów dokumentalnych i oświatowych, m.in. jako operator i drugi operator: Występowanie soli w Polsce (1950 r.), Praca na walcowni (1950 r.), Ochrona dróg oddechowych (1951 r.), Elementy prefabrykowane na budowie (1952 r.), Festiwal zespołów świetlicowych (1952 r.), Festiwal Młodzieży w Warszawie (1952 r.), Formowanie wzornikiem obrotowym (1953 r.), Dobry buhaj (1953 r.), Budujemy drogi (1953 r.), Obsługa garu wielkiego pieca (1954 r.), Praca w pasiece (1954 r.), Indyki (1954 r.), Aklimatyzacja roślin (1956 r.), Jest taka osa (1957 r.). Jako reżyser zrealizował film Obróbka cieplna szkła laboratoryjnego (1964 r.), za który w 1965 r. otrzymał III nagrodę Ogólnopolskiego Przeglądu Filmów Dydaktycznych i Naukowo-Technicznych w Katowicach.

W 1951 r. był współzałożycielem (wspólnie z m.in. Władysławem Decem i Adamem Sheybalem) gliwickiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego (PTF), przekształconego w 1961 r. w samodzielne Gliwickie Towarzystwo Fotograficzne (GTF). Towarzystwo to było inicjatorem i organizatorem wielu przeglądów, wystaw, warsztatów fotograficznych, prowadziło też działalność edukacyjną, ale przede wszystkim było miejscem poszukiwań twórczych. T.M. prowadził wykłady o fotografii, w których przedstawiał nowe trendy i funkcje społeczne fotografii, oraz brał udział w wystawach zbiorowych zdobywając także nagrody (np. w 1953 r.). Tworzył plakaty i projekty nowatorskie na ówczesne czasy. W latach 1954–1956 był trzykrotnie prezesem gliwickiego oddziału PTF; w późniejszym czasie uzyskał tytuł prezesa honorowego.

W 1953 r. T.M. został przyjęty w poczet członków rzeczywistych Okręgu Śląskiego Związku Polskich Artystów Fotografików.

Po 1957 r. T.M. pracował jako tłumacz tekstów technicznych w języku niemieckim i angielskim, współpracował przy wystawach organizowanych przez Ośrodek Postępu Technicznego w Katowicach itp. Przed przejściem na emeryturę w 1970 r. kierował działem fotograficznym w Instytucie Metalurgii Żelaza w Gliwicach. W późniejszym okresie wykonywał także prace dla przedsiębiorstwa „Desa” i nadal był czynny jako artysta fotografik.

Prace fotograficzne i graficzne T.M. – zarówno przedwojenne, z okresu lwowskiego, jak i powojenne – znajdują się w zbiorach Muzeum Fotografii w Krakowie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Biblioteki Narodowej w Warszawie (pocztówki lwowskie), Muzeum w Gliwicach, Muzeum Śląskiego w Katowicach oraz w zbiorach rodzinnych i prywatnych. Są to w większości fotografie ukazujące architekturę Lwowa (m.in. zdjęcia pawilonów Targów Wschodnich we Lwowie), Gliwic (w większości architektura powojenna, w tym nowe osiedla), Katowic, Gdańska, ale też fotografie obiektów i wnętrz przemysłowych. Wśród zdjęć występują także autoportrety. Jego prace w ostatnich latach prezentowane były m.in. na wystawach w Łodzi, Katowicach oraz w Madrycie.  Natomiast prace filmowe znajdują się w zbiorach Archiwum Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi.

Związek małżeński zawarł w 1939 r. z Zofią z d. Stecura (ur. 22.03.1907 r., zm. 3.05.1980 r.). Miał syna Romana, architekta (ur. 1940 r.), wnuczkę Katarzynę, architekta wnętrz (ur. 1972 r.) oraz wnuka Tomasza, architekta (ur. 1974 r.).

Jest pochowany na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.

Bibliografia przedmiotowa

Dawna fotografia lwowska 1839–1939, red. A. Żakowicz, Lwów 2004.

Eksperyment! Fotografia początku XX wieku we Lwowie oraz jej polscy i ukraińscy kontynuatorzy w XX i XXI wieku, Łódź 2018.

Gierszewska B., Kino i film we Lwowie do 1939 roku, Kielce 2006.

Kotłobułatowa I., Lwów na dawnej pocztówce, Kraków 2002.

Kresy Wschodnie dawnej Rzeczypospolitej. Katalog pocztówek, oprac. M. Calikowska i in., Warszawa 2001.

Kwiecień A., Kalina K., Lewczyński J., Fenomeny i fantomy. Gliwickie środowisko fotograficzne w latach 1951–2000, Gliwice 2006.

Ligocki A., Formy i ludzie. Almanach fotografiki śląskiej ZPAF, Katowice 1988.

Lewczyński J., Antologia fotografii polskiej 1839–1989, Bielsko-Biała 1999.

Lewczyński J., Gliwickie środowisko fotograficzne 1951–1986, Gliwice 1986.

Płażewski I., Dzieje polskiej fotografii 1839–1939, Warszawa 2003.

Reitzig A., Tadeusz Maciejko – nowa rzeczywistość w fotografii lwowskiej w latach 1918–1939, praca mag., Toruń 2006.

Sobota A., W stronę słońca. Gliwickie Towarzystwo Fotograficzne 1951–2000, (w druku).

Sobota A., Wyrazić współczesność – fotografia we Lwowie w I połowie XX wieku, [w:] Eksperyment! Fotografia początku XX wieku we Lwowie oraz jej polscy i ukraińscy kontynuatorzy w XX i XXI wieku, Łódź 2018, s. 25–45.

Technickie Koło Fotografów przy Tow. Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Lwowskiej, „Życie Techniczne”, nr 9, 1936, s. 217–221.

Un Mundo Construido: Polonia 1918–1939, MadrytŁódź 2011.

Więckowska I., Architektura – moja miłość, „Nowiny Gliwickie”, nr 28, lipiec 1975.

Źródła internetowe

http://muzeum.gliwice.pl/pl/zbiory-dzial/fotografia-artystyczna [dostęp 28.08.2022]

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gliwickie_Towarzystwo_Fotograficzne [dostęp 29.09.2022]

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Maciejko [dostęp 28.08.2022]

http://tufotografia.pl/historia-fotografii [dostęp 11.10.2022]

Inne źródła

Materiały osobowe w Archiwum Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi.

Materiały rodzinne udostępnione autorce hasła.

Autor hasła

Bożena Kubit [październik 2022 r.]