Tadeusz Kukiz

ur. 9.05. 1932 r. w Dębowicy, pow. Radziechów, woj. tarnopolskie (obecnie Ukraina), zm. 14.05.2015 r. we Wrocławiu – lekarz, ordynator Szpitala Powiatowego w Niemodlinie, kustosz Madonn Kresowych.

Imię i nazwisko	Tadeusz Kukiz
Data i miejsce urodzenia	9.05.1932, Dębowica
Data i miejsce śmierci	14.05.2015, Wrocław
Zawód	lekarz

Biografia

Tadeusz Kukiz urodził się w rodzinie Anny z Tomaszewskich i Mariana Kukiza, komendanta posterunków Policji Państwowej w kilku okolicznych miejscowościach, tuż przed wojną w Narajowie i Zborowie. Ojciec Tadeusza został aresztowany przez NKWD 10 kwietnia 1940 r., przewieziony do Lwowa, osadzony w Brygidkach. Zginął 26 czerwca 1941 r., zamordowany przez wycofujących się enkawudzistów. Miejsce jego spoczynku nie jest znane.

Trzy dni po aresztowaniu ojca, Tadeusz wraz z Matką i siostrą Janiną, podzielił los setek tysięcy mieszkańców kresowych miasteczek wsi i miast – zostali zesłani do obwodu pawłodarskiego w północnym Kazachstanie. Matka pracowała fizycznie w kopalni złota w Majkainie, niepełnoletnia siostra w cegielni, on najczęściej w kolejkach, by zdobyć cokolwiek do jedzenia. Z powodu częstych chorób z dużymi przerwami uczęszczał do szkoły na przemian rosyjskiej i na krótko polskiej.

(...) Wkroczenie Sowietów zupełnie zmieniło nasze życie. W październiku musieliśmy opuścić Zborów i udalismy się do Dziadków w Dębowicy w powiecie radziechowskim. 10 kwietnia 1940 r. NKWD aresztowało Ojca a po trzech dniach Mamę, siostre i mnie wywieziono do Kazachstanu (...).

Początkowo na tzw. CES-ie (Centralnaja Elektriczeskaja Stancja) "mieszkaliśmy" w baraku z dykty, pokrytym brezentem a potem w ziemiance z pryczami (w przybliżeniu długości stu na kilkanaście metrów szerokości), w której przebywało blisko sto osób.

Matka pracowała przy kopaniu rowów kilkumetrowej głębokosci, także zimą przy 20-30 stopniach mrozu, a potem jako pomocnik murarza przy budowie elektrowni wnosząc po rusztowaniach cegły i zaprawę murarską, a następnie w sąsiednim Majkainie w kopalni złota. Moja 14-letnią siostrę zatrudniono w cegielni przy wyrobie cegieł, a później w spółdzielni przy wyrobie walonek; do szkoły nie mogła chodzić.

Ja na tzw. CES-ie, a później w Majkainie- ze znacznymi przerwami spowodowanymi chorobami (oba tyfusy- brzuszny i plamisty oraz dwukrotne zapalenie płuc) chodziłem do szkoły rosyjskiej. Wiosną 1946 r., przed wyjazdem z Kazachstanu, kończyłem piątą klasę dziesięciolatki”. [T. Kukiz, "Kukizowscy i Kukizowie..].

W czerwcu 1946 r. rodzina transportem przesiedleńczym „powróciła” do nowej Polski, zamieszkała w Jasionie k. Prudnika na Śląsku Opolskim. W 1951 r. Tadeusz złożył egzamin dojrzałości w Liceum Ogólnokształcącym w Prudniku, w tym samym roku podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu. Od 1952 r. studiował w Polsce, kolejno w Akademiach Medycznych Zabrzu – Rokitnicy, Lublinie i w Warszawie, gdzie należał do Studenckiego Koła Naukowego przy Zakładzie Epidemiologii. W tym czasie, jako współautor ogłosił dwie prace o odporności przeciwbłoniczej u dzieci. Dyplom lekarza uzyskał w 1957 r.

Pracę zawodową rozpoczął w Zakładzie Epidemiologii Akademii Medycznej w Warszawie, kierowanym przez prof. Jana Kostrzewskiego, przyszłego prezesa Polskiej Akademii Nauk. W latach 1960–1962 był stypendystą Studium Doskonalenia Lekarzy, specjalizował się w chorobach zakaźnych. Opublikował kolejne prace specjalistyczne. Nie mając szans na mieszkanie w stolicy, w 1962 r. został lekarzem Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu w Paczkowie, jednocześnie kierował Przychodnia Rejonową, w której zorganizował gabinety rentgenodiagnostyki i elektrokardiografii, a także wzorowe laboratorium analityczne. W 1969 r. uzyskał II stopień specjalizacji w zakresie chorób wewnętrznych  i po wygraniu konkursu objął stanowisko ordynatora Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Powiatowym w Niemodlinie. W mieście tym przez kilka był kierownikiem oddziału Terenowego Zakładu Opieki Zdrowotnej. W 1971 r. utworzył Koło Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, prowadził je przez dwadzieścia lat. Kierował specjalizacją kilkunastu lekarzy. W tym czasie w czasopismach medycznych opublikował kolejne prace poświęcone leczeniu chorób zakaźnych. W 1990 r. wszedł w skład grupy inicjatywnej, powołującej Opolską Izbę Lekarską. Zanim w życiu Tadeusza Kukiza nastał okres fascynacji Kresami Wschodnimi, był czas pięknej, twórczej pracy lekarskiej, służby pełnionej z wielkim oddaniem ludziom chorym, potrzebującym nie tylko profesjonalnej porady, ale także serdecznego, życzliwego słowa. Wszędzie tam gdzie pracował – w : Warszawie, Paczkowie, Niemodlinie – pozostał w pamięci ludzi, jako szlachetny, śpieszący z pomocą lekarz.

Począwszy od lat 70. minionego wieku, należał do Towarzystwa Przyjaciół Książki i przez dwie kadencje był prezesem Opolskiego Oddziału.

W 1988 r. współtworzył Opolski Oddział Związku Sybiraków, aktywnie uczestniczył w pracach Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich, popularyzując w radiu i w czasopismach wiedzę o historii i kulturze Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej.

Po wydaniu serii książek „Madonny Kresowe” i dopełniających tematykę „Wołyńskich Madonn” (wszystkie miały po dwa wydania), opublikował już wcześniej planowane prace o kresowych miejscowościach, z którymi związane były dzieje Jego rodziny: „Łopatyn. Dzieje i zabytki” (2004), „Ziemia Radziechowska i ludzie stamtąd” (2008), „Uhnów. Kresowe miasteczko nad Sołokiją” (2010), „Kukizów. Miasteczko koło Lwowa” (2010). Badania dotyczące pochodzenia nazwiska „Kukiz” przedstawił w książce „Kukizowscy i Kukizowie. Poszukiwanie rodowego gniazda” (2011). Jego artykuły (ponad 200) dotyczące tematyki kresowej rozproszone są w kilkunastu czasopismach krajowych i polonijnych.      

Odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi, kilkoma medalami, odznakami i nagrodami, najbardziej sobie ceni odznakę „Za Wzorową Pracę w Służbie Zdrowia”, „Zasłużonemu Opolszczyźnie” i „Nagrodę im. dr Stefana Kuczyńskiego” przyznaną w 2011 r. przez Stowarzyszenie Lekarzy Dolnośląskich i Wychowanków Medycyny Wrocławskiej. Jest posiadaczem medalu „Zasłużonemu Kulturze Gloria Artis” i tytułu „Kustosza Pamięci Narodowej”, który otrzymał na Zamku Królewskim w Warszawie.

Twórczość dr Tadeusza Kukiza spotyka się z szerokim uznaniem czytelników. Świadczą o tym nie tylko słowa wdzięczności dawnych mieszkańców kresów Wschodnich, za zapisy dziejów ich miejscowości i ocalenie pamięci o nich, ale także adresy okolicznościowe, otrzymał je m.in. od: Prymasa Polski Księdza Józefa Kardynała Glempa, który napisał: [Cyt.:]  „…Dziękując za podjęty trud przybliżenia kultu Matki Bożej na Kresach Wschodnich i ocalenia od zapomnienia pięknych tamtejszych wizerunków…z serca błogosławię…”(2002). Dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu Jan K. Ostrowski przesłał takie oto słowa;

Nie znamy wielu osób, które podobnie jak Pan potrafiłyby poświęcić wiele lat pracy badawczej i dokumentacyjnej, dotyczącej zapomnianego, a cennego dla nas wszystkich dziedzictwa. Pana publikacje dotyczące obrazów przemieszczonych z Kresów po II wojnie światowej dokumentują niezwykły w skali europejskiej proces zachowania tożsamości narodowej i religijnej… (2013).

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski podkreślił:

Pański kresowy rodowód, osadzony w czasach wojny, trudnych i tragicznych również dla Pana i Najbliższych, zaważył na dalszych losach niełatwej, ale znakomitej kariery lekarza…Pana „Madonny Kresowe” to znakomity przykład pasji, która także u mojego pokolenia budzi uznanie i podziw… (2013).  

Wielkim i niezawodnym wsparciem dla realizacji pasji doktora była rodzina, wielokrotnie towarzysząca w wypraw badawczych. Żona Marianna z Nowakowskich – śpiewaczka i nauczycielka muzyki, także córka Grażyna – lekarz stomatolog i syn Paweł – kompozytor, znakomity piosenkarz, aktor i polityk. Dzieło życia dra Tadeusza Kukiza stawia go w rzędzie najbardziej zasłużonych twórców, których troską jest zachowanie w pamięci i świadomości narodowej wielkości Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej. Zajmuje on godne miejsce obok Stanisława Sławomira Nicieji, Romana Aftanazego, Jerzego Janickiego, Witolda Szolgini, Adama Wiercińskiego. To właśnie dr Adam Wierciński najpiękniej i najserdeczniej scharakteryzował dokonania doktora:

Tadeusz Kukiz – lekarz, bibliofil, kolekcjoner, znawca dziejów Galicji Wschodniej, wie wszystko o Podkamieniach, Radziechowach, Żółkwiach, Brodach, Buskach, Monasterzyskach… i o głośnych postaciach stamtąd. O mniej głośnych też… wyleczył zapewne kilka tysięcy osób, napisał prawie dziesięć książek, m. in. wieloksiąg poświęcony Madonnom Kresowym i prawie dwieście tekstów rozrzuconych na łamach gazet i czasopism. Łączy z powodzeniem cechy wydawałoby się nie do pogodzenia, za rzadko chodzące u nas w parze: rzeczowość i fantazję, solidność i marzycielstwo, pragmatyzm i szacunek dla imponderabiliów…

Pochowany na Cmentarzu Św. Ducha we Wrocławiu. Mszę pożegnalną odprawił Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski.

Bibliografia podmiotowa

Kukiz T., Łopatyn. Dzieje i zabytki, Warszawa 2004.

Kukiz T., Ziemia Radziechowska i ludzie stamtąd,  Wrocław 2008.

Kukiz T., Uhnów. Kresowe miasteczko nad Sołokiją, Wrocław 2010.

Kukiz T., Kukizów. Miasteczko koło Lwowa, Wrocław 2010.

Kukiz T., Kukizowscy i Kukizowie. Poszukiwanie rodowego gniazda, Wrocław 2011.

Madonny Kresowe

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezji gliwickiej, Wrocław 1977, 2010.

Kukiz T., Wołyńskie Madonny i inne obrazy sakralne z diecezji łuckiej, Biały Dunajec 1998.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezji opolskiej, Wrocław 1998, 2010.

Kukiz T., Wołyńskie Madonny i inne obrazy sakralne z diecezji łuckiej, Wrocław 1998.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w archidiecezji wrocławskiej i w diecezji legnickiej, Warszawa 1999.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezjach Polski (poza Śląskiem),cz. 1, Warszawa 2000.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezjach Polski (poza Śląskiem),cz. 2, Warszawa 2001.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezjach Polski, Warszawa 2002.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w archidiecezji wrocławskiej i w diecezji legnickiej, Wrocław 2003.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezjach Polski (poza Śląskiem),cz. 1, Wrocław 2004.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezjach Polski (poza Śląskiem),cz. 2, Wrocław 2008.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezjach Polski, Wrocław 2008.

Kukiz T., Madonny Kresowe i inne obrazy sakralne z Kresów w diecezji gliwickiej, Wrocław 2010.

Kukiz T., Madonny polskich losów w XX w., Wrocław 2016.

Artykuły z pisma „Semper Fideli”

Radziechów woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, miasto powiatowe - Z dziejów Ziemi Radziechowskiej, „Semper Fideli” 1999, nr 1(48), s. 2-5.

Radziechów - okolice: Suszno, Pawłów, Sieńków, Wolica Baryłowa, Toporów woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, powiat Radziechów- Z dziejów Ziemi Radziechowskiej, „Semper Fidelis” 1999,  nr 2(49), s. 28-30.

Radziechów - okolice: Dmytrów woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, powiat Radziechów - Z dziejów Ziemi Radziechowskiej, „Semper Fidelis” 1999, nr 3(50), s. 43-45.

Radziechów - okolice: Łopatyn woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, powiat Radziechów - Z dziejów Ziemi Radziechowskiej, „Semper Fidelis” 1999, nr 4(51), s. 40-43.

Radziechów - okolice: Niedźwiedzie woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, powiat Radziechów - Była taka osada – Niedźwiedzie, „Semper Fidelis” 1999, nr 5(52), s. 33-35.

Radziechów - okolice: Romanówka, Szczurowice woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, powiat Radziechów - Z dziejów Ziemi Radziechowskiej, „Semper Fidelis” 1999, nr 6(53), s. 10-12.

Łuck woj. wołyńskie, miasto wojewódzkie woj. wołyńskie, miasto wojewódzkie - Matka Boża Łucka znowu w katedrze Wołynia, „Semper Fideli” 2000, nr 1(54), s. 16.

Radziechów - okolice: Sieńków, Batyjów woj. bełskie, ziemia buska woj. tarnopolskie, powiat Radziechów - Ocalone kaplice, „Semper Fidelis”  2000, nr 2(55), s. 26-27.

Bibliografia przedmiotowa

Kaczorowski W., Prajel A., Kukiz Tadeusz, [w:] Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, t. 4, Biograficzny (A-Z), pod red. J. M. Dyrdy, Katowice 2000, s. 213-214.

Tadeusz Kukiz, [w:] Poczet bibliofilów polskich, red. R. Tomaszewski, Warszawa 1992, s. 41.

Wierciński A., Głowy Opolskie, Opole 1999, s. 69-74.

Duda J., Tadeusz Kukiz – Kustosz Pamięci Narodowej, „Biuletyn Informacyjny

TML i KPW Oddział Stołeczny” 2013, nr 69/70.

Autor hasła

Jerzy Duda, Maria Kalczyńska