Tadeusz Gospodarek

ur. 14.11.1924 we Lwowie, zm. 19.06.2010 w Opolu – polonista, socjolog, pedagog, specjalizujący się w socjologii kultury.

Imię i nazwisko	Tadeusz Gospodarek
Data i miejsce urodzenia	14.11.1924, Lwów
Data i miejsce śmierci	19.06.2010, Opole
Zawód	polonista, socjolog, pedagog

Biografia

Urodził się w rodzinie rymarza Antoniego Gospodarka i Marii z domu Panasiewicz. W wieku trzech lat stracił ojca, legionistę, który na froncie nabawił się gruźlicy. Dorastał na lwowskim Zamarstynowie i Łyczakowie pod opieką samotnej matki, która utrzymywała ich z fizycznej pracy w Domu Inwalidów Wojskowych. Na Łyczakowie ukończył 7-klasową szkołę podstawową i w 1938 r. rozpoczął naukę w II Gimnazjum im. Karola Szajnochy. Była to polska męska szkoła ogólnokształcąca działająca w latach 1820–1939, założona w 1818 r. przez dominikanów (stąd tradycyjnie nazywana „gimnazjum dominikańskim”). Uczniami tej szkoły byli między innymi: Emil Gross – dziennikarz, tłumacz literatury pięknej, doktor nauk prawnych, wybitny szachista; Stanisław Lem – pisarz, Erwin Axer – reżyser teatralny; Jerzy Jan Marian Lerski – prawnik, politolog, historyk, kurier Rządu RP na uchodźstwie, działacz emigracyjny. Jednym z nauczycieli Tadeusza Gospodarka był wówczas Bolesław Włodzimierz Lewicki, krytyk i pedagog, współzałożyciel lwowskiego klubu filmowego „Awangarda” i redaktor „Sygnałów”, po wojnie rektor łódzkiej szkoły filmowej. Wybuch wojny, a następnie włączenie Lwowa do ZSRR spowodowały, iż w latach 1939–1941 kontynuował naukę w szkole ukraińskiej. W 1941 r., gdy Lwów znalazł się pod okupacją niemiecką, podjął naukę w szkole handlowej, którą ukończył w 1942 r. Następnie pracował jako robotnik w służbie budowlanej (Baudienst) i jako magazynier w fabryce beczek we Lwowie. Jednocześnie kontynuował naukę na tajnych kompletach przechodząc kurs liceum pedagogicznego, w 1944 r. uzyskał świadectwo dojrzałości.

Okres okupacji hitlerowskiej był dla niego traumatycznym przeżyciem, mieszkał bowiem w domu przy ul. Ogrodnickiej, która bezpośrednio sąsiadowała z zamarstynowskim gettem. Był świadkiem tragedii tysięcy lwowskich Żydów eksterminowanych w masowych egzekucjach. Po wyparciu Niemców ze Lwowa rozpoczął studia slawistyczne na radzieckim Uniwersytecie im. Iwana Franka. W 1946 r. opuścił Lwów i przeniósł się z matką do Wrocławia i tu po otrzymaniu dyplomu nauczyciela szkół powszechnych wydanego przez Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie, podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Równolegle do studiów pracował również jako urzędnik w przedstawicielstwie UNRRA (1946–1947), a od 1949 r. jako nauczyciel języka polskiego w Technikum Budowlanym w Oleśnicy. W 1950 r. Tadeusz Gospodarek ożenił się z koleżanką ze studiów, również lwowianką, Stefanią z domu Banach, ur. 1924 r. (w 1954 r. urodził się ich syn Tadeusz, a w 1959 r. - córka Hanna). Studia ukończył w 1951 r. uzyskując dyplom magistra filozofii w zakresie filologii polskiej na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem prof. Stanisława Kolbuszewskiego, pt. Powieściopisarstwo Józefa Korzeniowskiego. W 1954 r. został starszym asystentem w Katedrze Literatury Polskiej WSP przenoszonej właśnie w tym okresie do Opola. W 1954 r. objął funkcję sekretarza redakcji pierwszego na Opolszczyźnie periodyku naukowego, któremu – zgodnie z propozycją Teodora Musioła – nadano nazwę „Kwartalnik Opolski” (redaktorem naczelnym został prof. Stanisław Kolbuszewski). Na łamach tego pisma publikował swoje pierwsze artykuły naukowe z zakresu dziejów piśmiennictwa i kultury polskiej na Śląsku, liczne recenzje i polemiki oraz teksty literackie.

W latach 1958–1961 pracował na stanowisku adiunkta w Bibliotece Głównej WSP. W 1960 r. otrzymał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie filologii polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim na podstawie pracy: Julia Molińska-Woykowska 1816–1851, napisanej pod kierunkiem naukowym prof. Bogdana Zakrzewskiego. W latach 1961–1972 Tadeusz Gospodarek był pracownikiem Instytutu Śląskiego w Opolu. Początkowo kierował pracami Sekcji Piśmiennictwa, a od 1966 r. Zakładem Kultury Współczesnej. Na podstawie nominacji PAN od 1 lutego 1964 r. pełnił funkcję samodzielnego pracownika naukowo-badawczego w Instytucie. Jego zainteresowania badawcze w tym okresie zaczęły ewoluować. Zainteresował się historią Śląska, jego kulturą i problemami społecznymi. W tym czasie opublikował szereg rozpraw i artykułów naukowych opartych na rozległej bazie źródłowej, głównie niemieckojęzycznej. To z tego okresu badawczego pochodzą m.in. prace: Przełom narodowy Karola Miarki, Opole 1962; Polski rekonesans polityczny na Górnym Śląsku w 1867 roku, Opole 1963; Społeczna publicystyka Józefa Lompy w okresie Wiosny Ludów, Opole 1964; obszerna monografia Walka o kulturę narodową ludu na Śląsku (1815–1863) wydana we Wrocławiu w 1968 r. stanowiła podstawę przewodu habilitacyjnego, który odbył się w 1969 r. na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1973 r. otrzymał nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego na podstawie prac o tematyce już wybitnie socjologicznej. Z dniem 1 października 1972 r. został przeniesiony do WSP w Opolu na stanowisko docenta i przejął obowiązki rektora tej uczelni. Urząd ten sprawował przez okres trzech kolejnych kadencji do 1981 r. Były to lata bardzo dynamicznego rozwoju uczelni, zwłaszcza rozbudowy jej bazy materialnej. To wtedy infrastruktura WSP wzbogaciła się o nowy Dom Studenta „Kmicic" (1974), pawilon przy ulicy Dmowskiego (1976), budynek Instytutu Chemii (1978), przychodnię studencką przy u. Żeromskiego.

Był współtwórcą kierunku anglistyka, pedagogika, pedagogika kulturalno-oświatowa, pedagogika pracy. W latach 1981–1995 pełnił funkcję dyrektora Instytut Pedagogiki, który powstał z jego inicjatywy. W latach 1989–1995 kierował także Katedrą Badań nad Kulturą i Pracą. W 1989 r. prof. Tadeusz Gospodarek zainicjował podział Instytutu na trzy odrębne jednostki organizacyjne: Instytut Nauk Pedagogicznych, Instytut Studiów Edukacyjnych i Instytut Psychologii, powstały nowe specjalności pedagogiczne oraz nowy kierunek studiów (psychologia). W 1995 r. prof. Tadeusz Gospodarek przeszedł na emeryturę, ale utrzymywał stały kontakt z Uniwersytetem Opolskim. Do 2008 r. prowadził seminaria magisterskie i wykłady ze statystyki na studiach doktoranckich z pedagogiki prowadzonych na Wydziale Historyczno-Pedagogicznym. Profesor imponował pracowitością, otwartością w podejmowaniu tematów badawczych. Władysław Markiewicz, członek rzeczywisty PAN, w swojej opinii dotyczącej wniosku Rady Wydziału Filologiczno-Historycznego WSP w Opolu w sprawie nadania tytułu profesora zwyczajnego napisał:

Szczególną uwagę w swoich badaniach poświęcił prof. T. Gospodarek zagadnieniom humanizacji pracy, słusznie dostrzegając ich wyjątkową doniosłość w kształtowaniu postaw prospołecznych i innowacyjnych. Prace prof. Gospodarka wyróżniają się tym, że opierają się na solidnej bazie empirycznej, jednocześnie uwzględniają w szerokim wymiarze refleksję teoretyczną.

W twórczości naukowej profesora zaczyna dominować problematyka socjologiczna analizowana z punktu widzenia pedagoga kultury, pedagoga pracy i socjologa wychowania. Prace poświęcone różnym aspektom funkcjonowania zakładu pracy były związane z zainteresowaniami naukowymi socjologią zakładu przemysłowego, udziałem w programach centralnie sterowanych, a także świadomością potrzeby takich badań i misji WSP w związku z prowadzeniem kierunku studiów pedagogika pracy. Z tego też powodu podejmował takie tematy jak: motywacje i postawy pracowników, systemy wartości i aspiracje młodego pokolenia, integracja zawodowo-instytucjonalna, uczestnictwo w kulturze, środowisko wychowawcze, osobowość pracownika, stosunki międzyludzkie w zakładzie pracy. Efektem szeroko zakrojonych badań dotyczących ostatniego tematu była książka Przesłanki integracji narodowej, Opole 1990. Na uwagę zasługują również prace, które powstały w zespołach kierowanych przez prof. Tadeusza Gospodarka, a poświęcone motywom wyboru zawodu nauczycielskiego: Postawy i aspiracje społeczno-zawodowe kandydatów i studentów pierwszych lat kierunków nauczycielskich WSP w Opolu, Opole 1980 czy Kandydaci do zawodu nauczycielskiego, Opole 1984.

Wykazywał się zawsze dużą intuicją badawczą, ale nade wszystko szczególnymi kompetencjami w zakresie statystyki i umiejętnością jej wykorzystania w badaniach społecznych, w zakresie socjologii kultury czy pedeutologii. W rozprawie Model analizy aktywności kulturalnej załogi zakładu wielkoprzemysłowego zastosował modele statystyczno-kombinatoryczne do pomiarów różnych typów aktywności kulturalnej różnych grup pracowników, które są nadal przydatne w analizie tych procesów i wykorzystywane we współczesnych badaniach. Był promotorem 16 prac doktorskich, opiekunem ponad 500 prac magisterskich, wielokrotnym recenzentem w przewodach doktorskich i habilitacyjnych. Dorobek naukowy obejmuje ponad 120 publikacji, w tym 32 prace zwarte. Był cenionym naukowcem, członkiem wielu centralnych gremiów naukowych. Od 1975 roku był członkiem Rady Naukowej Instytutu Śląskiego, od 1976 r. – członkiem Kolegium Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, członkiem Prognozowania przy Ministrze Kultury i Sztuki, członkiem zespołu Analiz Programów Kształcenia Nauczycieli w Szkołach Wyższych, członkiem rady Głównej Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.

Za swą twórczość naukową oraz działalność pedagogiczną i organizatorską prof. Tadeusz Gospodarek otrzymał: Złoty Krzyż Zasługi (1967), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1971), Medal XXX-lecia PRL (1974), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1974), honorową odznakę „Za zasługi dla m. Opola” (1977), honorowy tytuł „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1978), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Medal 40-lecia PRL (1984).

Bibliografia podmiotowa

Gospodarek T.,, Konopnicka – poetka walcząca, „Kwartalnik Opolski” 1955, nr 1, s. 156-183.

Gospodarek T., Nurt życia, „Kwartalnik Opolski”,1955 nr 2, s. 257-274.

Gospodarek T., Stożek T., Górnośląskie kółka Filaretów, „Kwartalnik Opolski” 1955, nr 3/4, s. 95-102.

Gospodarek T., Sprawy śląskie w lesznieńskim „Przyjacielu Ludu”, „Zaranie Śląskie” 1960, nr 3, s. 369-382.

Gospodarek T., Z problematyki badań nad kulturą współczesną w aspekcie regionalnym, „Kwartalnik Opolski” 1967, nr 2, s. 3-15.

Gospodarek T., Walka o kulturę narodową ludu na Śląsku (1815-1863), Wrocław 1968.

Gospodarek T., Problematyka Ziem Zachodnich i Północnych w świadomości społeczeństwa, Opole 1970.

Gospodarek T., Raport z badań nad organizacją życia kulturalnego w powiecie raciborskim (1967–1969), Opole 1971.

Gospodarek T., Model analizy aktywności kulturalnej załogi zakładu wielkoprzemysłowego, „Opolskie Roczniki Ekonomiczne” 1973, t. 5, s. 173-199.

Gospodarek T., Społeczna publicystyka Józefa Lompy podczas Wiosny Ludów, Opole 1974.

Gospodarek T., Jednaka M., Problemy integracji i aktywności społeczno-zawodowej załogi zakładu wielkoprzemysłowego, Opole 1975.

Gospodarek T., Rozwój kultury politycznej załóg zakładów przemysłowych, Opole 1980.

Gospodarek T., Postawy i aspiracje społeczno-zawodowe kandydatów i studentów pierwszych lat kierunków nauczycielskich WSP w Opolu, Opole 1980.

Gospodarek T., Problemy patologii społecznej nieletnich i młodzieży w Polsce, Opole 1981.

Gospodarek T., Kandydaci do zawodu nauczycielskiego, Opole 1984.

Gospodarek T., Empiryczne zagadnienia humanizacji pracy, „Zeszyty Naukowe WSP Opole. Pedagogika” 1985, z. 15, s. 73-82.

Gniazdowska I. , Gospodarek T., Łomny Z., Orientacja humanizacyjna w przemysłowych warunkach pracy, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 1988, t. 16, s. 205-222.

Gniazdowska I. , Gospodarek T., Łomny Z., Humanizacja pracy w przedsiębiorstwie przemysłowym, Opole 1988.

Gospodarek T., Przesłanki integracji narodowej, Opole 1990.

Gospodarek T., Edukacja w procesie przemian cywilizacyjnych i kulturowych, Opole 1993.

Bibliografia przedmiotowa

Kto jest kim w Polsce, wyd. 2, Warszawa 1989, s. 343.

Nicieja S.S., Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu 1950–1990, Opole, 1990

30 lat opolskiej pedagogiki, red. J. Brągiel, Z. Jasiński, E. Smak, St. Włoch, Opole 1994, s. 117.

Nicieja S.S., Alma Mater Opoliensis. Ludzie, fakty, wydarzenia. Księga jubileuszowa w 50. Rocznicę Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu i 10. Rocznicę powstania Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2004.

Grochalski S.M., Jasiński Z., Tadeusz Gospodarek (1924–2010), „Indeks” 2010, nr 9-10, s. 39-42.

Księga jubileuszowa. 20-lecie Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2014, s. 56-57.

Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek, [w:] Nauka Polska, [w:] https://nauka-polska.pl/#/home/search?_k=vobp40, [dostęp 25.10.2022].

Autor hasła

Anna Błaszczyk