Tadeusz Ginko
pseudonim Doktor Jan, ur. 02.04.1917 r. w Kejminach, koło Wilna (obecnie Litwa), zm. 28.10.1984 r. w Katowicach – profesor, lekarz chirurg, żołnierz Armii Krajowej, więzień sowieckiego obozu pracy przymusowej w Kałudze, artysta plastyk.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Tadeusz Ginko |
| Data i miejsce urodzenia | 02.04.1917, Kejminy |
| Data i miejsce śmierci | 28.10.1984, Katowice |
| Zawód | lekarz chirurg, pracownik akademicki, wojskowy, artysta plastyk |
Tadeusz Ginko w 1945 r.
Popiersie dr Andrzeja Mielęckiego (rzeźba w drewnie autorstwa Tadeusza Ginko)
Nekrolog Tadeusza Ginko w „Wieczorze” z 1984 r.
Nagrobek Tadeusza i Filomeny Ginko na cmentarzu w Katowicach-Bogucicach
Tadeusz Ginko był synem Hieronima, rzemieślnika i Filomeny z domu Smolskiej. Skończył szkołę powszechną i Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, w 1935 r. Następnie rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Od III roku studiów pracował jako zastępca asystenta w Zakładzie Histologii i Embriologii u profesora Stanisława Hillera. Wstąpił do Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Juventus Christiana” i Akademickiego Klubu Włóczęgów, gdzie działał pod pseudonimem „Wałkoń” i organizował bale Klubu Włóczęgów, szopki i występy artystyczne. Kiedy podczas II wojny światowej Uniwersytet Wileński został zamknięty zaangażował się w tajne nauczanie medycyny, od stycznia 1940 r. prowadził ćwiczenia z histologii. W 1940 r. pracował w „studenckim gospodarstwie rolnym” w Wace koło Landwarowa i przy budowie nasypu kolejowego w Trokach. Wyjechał do Kowna, gdzie w listopadzie 1941 r. na Uniwersytecie Witolda Wielkiego uzyskał dyplom lekarza. Po powrocie do Wilna ponownie wykładał histologię na tajnych kompletach w 1942 r. 15 lutego 1942 r. w kościele św. Jana w Wilnie poślubił Wandę Dziewulską (1919–2008), córkę profesora astronomii USB i studentkę pedagogiki. Małżonkowie mieli czwórkę dzieci: Anielę (ur. 1944), Wojciecha (ur. 1947), Tomasza (ur. 1952) i Tadeusza (ur. 1955).
W 1942 r. rozpoczął pracę na prowincji. Był zatrudniony jako lekarz w ośrodkach zdrowia i szpitalach w Świrze i Siemietowie (woj. wileńskie). Jednocześnie należał do Związku Walki Zbrojnej, później Armii Krajowej. Pod pseudonimem „Doktor Jan” podejmował działania konspiracyjne. Organizował służbę sanitarną w Inspektoracie „B” i sprawował opiekę medyczną nad oddziałami partyzanckimi AK rozmieszczonymi w okolicznych lasach. Uruchomił szpital połowy w Punżanach nad Wilią. Wspólnie z żoną Wandą drukował pisemko „Partyzant” przeznaczone dla walczących oddziałów. W kwietniu 1944 r. T.G. z powodu zbliżającego się frontu został odwołany do Wilna i mianowany Szefem Służby Zdrowia 2. Zgrupowania AK Ziemi Wileńskiej. Organizował szpital polowy i szkolił personel pielęgniarski. W czasie walk z Niemcami ratował życie partyzantów i zajmował się ewakuację rannych w bitwie pod Krawczunami. Brał udział w operacji „Ostra Brama”, podczas której żołnierze AK wspólnie z Armią Czerwoną walczyli o wyzwolenie Wilna spod okupacji niemieckiej (lipiec 1944). Podzielił los tysięcy żołnierzy AK, podstępnie otoczonych, rozbrojonych i internowanych w obozie w Miednikach. Kiedy podobnie jak inni żołnierze AK odmówił przysięgi na wierność Armii Czerwonej, został wywieziony do obozu w Kałudze. W obozach pracy przymusowej w Kałudze i Sierednikach przebywał do początków 1946 r. Swoje przeżycia opisał we Wspomnieniach z Kaługi 1944–1946. Podczas pobytu w obozach, gdzie często doskwierał głód i zimno oraz praca ponad siły, zorganizował zespół artystyczny, rysował i wykonywał pierwsze rzeźby. O działalności wspomnianego zespołu tak pisał we wspomnieniach:
Nasz zespół artystyczny rozwijał się, byłem w nim teraz nie tylko w roli jednego z organizatorów, ale także solisty, wróciłem bowiem do swojej dawnej namiętności – do śpiewu. Znałem ogromnie dużo pieśni polskich, rosyjskich, partyzanckich, włóczęgowskich. […] Do dziś pamiętam wieczory, gdy stałem na scenie obozowej estrady, przy przepełnionej widowni. Nad nami było rozgwieżdżone, sierpniowe niebo, dookoła ciemne zarysy sosen otaczających obóz. […] To były wspaniałe chwile, tak bardzo potrzebne nam wszystkim. [T. Ginko, Wspomnienia z Kaługi 1944–1946, Bydgoszcz 1993, s. 49].
Po zwolnieniu z obozu w styczniu 1946 r. (w dokumentach nie ujawniono miejsca i powodu uwięzienia, co w dalszych latach niejednokrotnie utrudniało mu życie) powrócił do Polski, nostryfikował dyplom na Uniwersytecie w Poznaniu i w latach 1946–1948 pracował jako lekarz w Pile, gdzie organizował Ośrodki Zdrowia w Warsztatach Kolejowych i Płońsku. W 1948 r. został powołany do służby wojskowej, ukończył Kurs Doskonalenia Oficerów w Łodzi. Pracując w Specjalistycznym Okręgowym Szpitalu nr 2 w Toruniu zdobył specjalizację w dziedzinie chirurgii.
W 1950 r. związał się ze Śląską Akademią Medyczną (ŚAM). W marcu rozpoczął pracę w I Klinice Chirurgii w Zabrzu u prof. Józefa Gasińskiego. Został jednym z pierwszych doktorantów tej uczelni, na podstawie dysertacji Ciała obce i zranienia płuc i opłucnej pochodzenia postrzałowego oraz ich powikłania. 8 marca 1951 r. przyznała mu tytuł doktora nauk medycznych. W latach 1950–1963 był Kierownikiem Akademickiej Opieki Zdrowotnej. Praca habilitacyjna Badania doświadczalne nad zastosowaniem przewodu obocznego lewokomorowego w operacjach aorty piersiowej została przyjęta przez Radę Wydziału Lekarskiego w 1965 r., jednak zatwierdzona przez ministerstwo została dopiero po w 1974 r. W październiku 1963 r. rozpoczął organizację i tworzenie II Kliniki Chirurgii Ogólnej ŚAM w Szpitalu przy ul. Francuskiej w Katowicach. Pracował tam do 1984 r. W 1966 r. otrzymał tytuł docenta. Przez pięć miesięcy kierował Kliniką Chirurgii po przejściu na emeryturę profesora Gasińskiego (10.1973–03.1974). W latach 1974–1975 był zastępcą dyrektora Instytutu Chirurgii. 1 marca 1976 r. powołano go na stanowisko profesora nadzwyczajnego. Był prorektorem ds. dydaktyki i wychowania ŚAM (1981–1982). 1 września 1982 r. został mianowany kierownikiem I Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej.
Jest autorem i współautorem ponad stu artykułów naukowych zamieszczonych w periodykach medycznych. Był promotorem pięciu przewodów doktorskich. W pracy naukowej zajmował się m.in. wstrząsem urazowym i leczeniem urazów klatki piersiowej u górników, chirurgią układu krążenia. Był pionierem kilku nowatorskich metod chirurgicznych, zajmował się homogennymi przeszczepami aorty oraz wykorzystywaniem alloplastycznych protez w chirurgii naczyń. Należał do Towarzystwa Chirurgów Polskich (przewodniczący Oddziału Śląskiego). Był Specjalistą Wojewódzkim z zakresu Chirurgii Ogólnej na województwo częstochowskie (1974–1984) oraz Przewodniczącym Zespołu Specjalistów Wojewódzkich w Częstochowie (1976–1984).
Jego drugą pasją, oprócz chirurgii, była działalność artystyczna, zajmował się karykaturą, rzeźbą i tworzył ekslibrisy (m.in. projekt ekslibrisu dla Biblioteki Głównej ŚAM). Na 5-lecie i 15-lecie ŚAM wydał dwa albumy karykatur profesorów i pracowników uczelni. Jest autorem kilkuset karykatur ludzi związanych z życiem społecznym i kulturalnym Górnego Śląska. Karykatury tworzył od młodości, były dla niego źródłem utrzymania w czasie okupacji i pierwszego okresu tajnego nauczania, a także podczas pobytu w Kałudze. Rysował także miniaturowe portrety. Zaprojektował również insygnia władz Śląskiej Akademii Medycznej, łańcuch dziekański Wydziału Farmaceutycznego i Medal XXV-lecia ŚAM (1973). Jego największą pasją była jednak rzeźba. Stworzył m.in. popiersie (w drzewie) doktora Andrzeja Mielęckiego, które znajduje się w sali wykładowej I Kliniki Chorób Wewnętrznych ŚAM przy ul. Reymonta w Katowicach czy rzeźby Patrol partyzancki, Okrucieństwo, Cierpienie, Stan wojenny. Sławomir Szczygieł i Alfred Puzio tak podsumowali jego twórczość artystyczną:
I tak profesor Tadeusz Ginko, chirurg, zadziwił i wzruszył ponownie widownię ludzi, którym poświęcił całe życie zawodowe i myśl zawartą w swej twórczości artystycznej. Patrząc na karykatury, które profesor rysował prawie całe życie – wypoczywamy, uśmiechamy się, patrząc na jego rzeźby myślimy o ludzkim życiu, cierpieniu, samotności i licznych przywarach i ułomnościach człowieka. [S. Szczygieł, A. Puzio, Prof. dr med. Tadeusz Ginko i jego zainteresowania artystyczne, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 2001, t. 64, z. 2-3, s. 206.]
Brał udział w wielu wystawach lekarzy-artystów, również zagranicznych (m.in. Warszawa, Turyn, Katowice, Kraków). Ostatnią wystawę jego prac „Skalpel – dłuto – ołówek” zorganizowano w 1989 r. w Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Katowicach. Zbiór blisko 1200 karykatur M.G. rodzina przekazała do warszawskiego Muzeum Karykatury. Jego żona Wanda tak wspominała:
Dwie wielkie rywalki: medycyna i sztuka walczyły przez całe życie o jego względy. Obie głęboko ukochał i jestem pewna, że rozdzielał pomiędzy nie to wszystko, co miał najlepszego. Pozwalały mu sprawdzać samego siebie, zużytkować własne uzdolnienia i dążyć do pełnego rozwoju. [T. Ginko, Wspomnienia 1939-1946, Bydgoszcz 2009, s. 22.]
Odznaczony m.in.: Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1944 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1950 r.), Krzyżem Partyzanckim (1971 r.), Brązowym i srebrnym medalem „Za zasługi w obronności kraju” (1971 i 1976 r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1978 r.), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1981 r.).
Uzyskał tytuł honorowy „Zasłużony nauczyciel PRL” oraz dwukrotnie odznaką „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (1953 i 1964 r.). Pośmiertnie nadano mu tytuł członka honorowego Towarzystwa Chirurgicznego i Medal „Gloria Medicinae”. Został upamiętniony w sali ludzi nauki w Panteonie Górnośląskim w Katowicach.
Pochowany na Cmentarzu Bonifratrów w Katowicach-Bogucicach.
Bibliografia podmiotowa
Ginko T., 15 lat Śląskiej Akademii Medycznej w karykaturze, Zabrze 1963.
Ginko T., Album karykatur profesorów Śl. Akademii Medycznej im. L. Waryńskiego w Zabrzu-Rokitnicy z okazji 5-cio lecia Akademii, Zabrze-Rokitnica 1953.
Ginko T., Wspomnienia 1939–1946, Bydgoszcz 2009.
Ginko T., Wspomnienia z Kaługi 1944–1946, Bydgoszcz 1993.
Ginko T., Ze wspomnień z lat wojny i okupacji (Nauczanie medycyny w tajnych kompletach 1939–1944), [w:] Z dziejów tajnego nauczania medycyny i farmacji w latach 1939-1945, red. A. Dawidowicz, Warszawa 1977, s. 261-269.
Ginko T., Sadliński C., Ćwiczenia z chirurgii ogólnej, Warszawa 1957.
Zarys propedeutyki chirurgii, red. T. Ginko, Katowice 1982.
Bibliografia przedmiotowa
Brożek K., Polscy lekarze na Górnym Śląsku i na Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Katowice 2009, s. 195.
Kaczanowska A., Rauch J., Ginko W., Prof. Tadeusz Ginko – człowiek wielu pasji, „Śląsk” 2022, nr 9, s. 9-11.
Nekrolog, „Wieczór” 1984, nr 214, s. 8.
Prudel B., Wkład Kresowiaków w powstanie i rozwój Śląskiej Akademii Medycznej, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 2012, nr 3, s. 63-72.
Prof. dr Tadeusz Ginko. Konspekt życiorysu, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/235534/edition/233643/content [dostęp: 13.01.2023]
Puzio A., Ginko Tadeusz, [w:] Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, red. A. Puzio, t. 1, Katowice 1993, s. 105-107.
Puzio A., Lekarz i artysta, „Śląsk” 2002, nr 9, s. 60-61.
Sawaryn T., Ziarek S., Tadeusz Ginko 1917-1984, [w:] Album chirurgów polskich, red. W. Rudowski i A. Śródka, Wrocław 1990, s. 68.
Srebrakowski A., Wileńscy „Włóczędzy”. Wystawa historyczna poświęcona dziejom Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich, Wrocław 1997.
Szczygieł S., Puzio A., Prof. dr med. Tadeusz Ginko i jego zainteresowania artystyczne, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 2001, t. 64, z. 2-3, s. 197-207.
Szyszko S., Prof. dr Tadeusz Ginko, „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1985, nr 5, s. 369-372.
Wieleński Słownik Biograficzny, red. H. Dubowik, L.J. Malinowski, wyd. II poszerzone, Bydgoszcz 2008, s. 125.
https://panteon-gornoslaski.pl/postacie/ginko-tadeusz-1917-1984/ [dostęp: 13.01.2023]
http://archiwum.izba-lekarska.org.pl/aktualnosci/1631-pozegnanie_lekarzy_stazystow_w_szpitalu_bonifratrow [dostęp: 13.01.2023]
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk