Stanisław Jarszewski
właściwie Stanisław Jarosz, ur. 16.04.1883 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 22.04.1952 r. w Bielsku-Białej – aktor, dyrektor teatru.
Imię i nazwisko | Stanisław Jarszewski |
Data i miejsce urodzenia | 16.04.1883, Lwów |
Data i miejsce śmierci | 22.04.1952, Bielsko-Biała |
Zawód | aktor, dyrektor teatru |
Stanisław Jarszewski był synem lwowskich aktorów Karola Jarosza i Amelii z d. Lewandowskiej. Rodzice na początku kariery używali nazwiska Jarosz, ale potem cała rodzina posługiwała się nazwiskiem Jarszewski. Matka, po rozstaniu z mężem wyjechała z rocznym dzieckiem do Włoch, aby uchronić syna przed wpływem ojca pragnącego poświęcić go karierze teatralnej. Tam S.J. spędził dzieciństwo. Gdy miał 10 lat po raz pierwszy odwiedził ojca w Warszawie. Początkowo studiował w Akademii Marynarki Wojennej w Fiume (obecnie Rijeka w Chorwacji). W 1900 r. wrócił do Warszawy i do 1902 r. pobierał nauki w Klasie Dramatycznej działającej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. Debiutował 5 lipca 1902 r. w warszawskim Teatrze Ludowym w roli Konrada w sztuce Młynarz i jego córka E. Raupacha. W sezonie 1902/903 grał w zespole Felicjan Felińskiego w Sosnowcu, potem w teatrze łódzkim i zespołach objazdowych, m.in. Wandy Siemaszkowej. W 1906 r. wraz z żoną Wandą z d. Zybert założyli własny zespół teatralny, który występował m.in. Kijowie, Kamieńcu Podolskim i Białej Cerkwi. Do wybuchu I wojny światowej grał także w Warszawie, Krakowie i gościnnie w Łodzi, a w latach 1913–1914 pracował w wytwórni filmów Pathé Frères w Paryżu. W swym dorobku miał głównie role amantów, zarówno dramatycznych, jak i komediowych, a nawet o rodowodzie farsowym. W czasie I wojny światowej krótko występował w Wiedniu w polskim zespole teatralnym, a po jej zakończeniu wrócił do Warszawy. W tym czasie rozpadło się jego małżeństwo, żona W. Jarszewska wyszła powtórnie za mąż za literata Józefa Relidzyńskiego, ale nadal używała na scenie nazwiska męża. S.J. grał kolejno: w Warszawie w Teatrze Polskim (1924/1925) i w Teatrze Letnim (1925–1927), następnie w Łodzi (1927/1928), Grodnie (1928/1929), Lwowie (1929/1930), w Teatrze Narodowym w Warszawie (1930-1933), Teatrze Polskim w Katowicach (1933-1935), a potem w objazdach zespołu Reduty Juliusza Osterwy. Grał m.in. Bęczkowskiego w słynnej inscenizacji sztuki Stefana Żeromskiego Uciekła mi przepióreczka (1938 r.). W tym czasie tworzył już głównie postacie charakterystyczne i dojrzałe. Podczas II wojny światowej, w listopadzie 1940 r. wystąpił w zespole jawnego Theater der Stadt Warschau (Teatru Miasta Warszawy), ale wkrótce zrezygnował z działalności teatralnej. Ze względu na tragiczne przeżycia wojenne, zabicie sędziwego ojca podczas Powstania Warszawskiego oraz dramatyczny stan swojego zdrowia, po II wojnie światowej przebywał w Schronisku Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. Od września 1946 r., na zaproszenie Stanisława Kwaskowskiego do końca życia występował na scenie Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. W liczącym zaledwie 23 osoby zespole od początku był grającym bardzo często. W samych tylko sezonie 1946/1947 zagrał kilkanaście postaci: Pustelnika w Balladynie J. Słowackiego, Króla w bajce B. Hertza Kot w butach, Frasera w Powodzi H. Bergera, postać w Pastorałce L. Schillera, Fajda w Ciesz się papa, to jestem ja! F. Arnolda i E. Bacha, Savary’ego w Madame Sans-Gêne V. Sardou, Kapelana w Damach i huzarach A. Fredry, Sędziego w Małym dworku T. Rittnera, Babtystę w Poskromieniu złośnicy W. Shakespeare’a, Huspara w Pasażerze bez bagażu J. Anouiha i Leonarda Botala w Komedii o człowieku A. France’a.
Obdarzony dobrymi warunkami scenicznymi, predysponowany był do grania dostojnych arystokratów, uczonych, żołnierzy, osoby duchowne i ascetycznych starców. Był to m.in. Książę w Sułkowskim S. Żeromskiego (1947 r.), Dulski w Moralności pani Dulskiej G. Zapolskiej (1947 r.), Chłopow w Rewizorze M. Gogola (1948 r.) i prof. Wacław Junk w Ludziach na krze W. Wernera. W tej ostatniej roli 17 kwietnia 1948 r. obchodził jubileusz czterdziestopięciolecia pracy artystycznej. W relacji z jubileuszowego przedstawienia pisano:
W roli profesora Junka wystąpił czcigodny jubilat, p. Stanisław Jarszewski, dając świetną sylwetkę człowieka steranego życiem i walką o chleb codzienny oraz o szczęście dla swoich dzieci. Był wspaniały w każdym momencie, a zwłaszcza w chwilach załamywania się, gdy rozumiał, jak bardzo głęboka przepaść powstała pomiędzy starszym a młodszym pokoleniem i że kryzys ekonomiczny staje się także wielkim kryzysem moralnym dla tej młodzieży. Po drugim akcie odbyła się uroczystość jubileuszowa. Artyście zgotowano serdeczną owację. [„Dziennik Zachodni” 1948, nr 114, s. 6].
W następnych sezonach zagrał jeszcze m.in. Wicherkowskiego w Domu otwartym M. Bałuckiego (1948 r.), Stefana w Ożenku M. Gogola (1948 r.), Dyndalskiego w Zemście (1949 r.) i Kapelana w Damach i huzarach (1950 r.) A. Fredry. W 1951 r. grał, na zmianę z występującym gościnnie Ludwikiem Solskim, Kościuszkę w sztuce Kościuszko w Berville Janusza Teodora Dybowskiego. Ostatnią rolą S.J. w Bielsku-Białej, zagraną tuż przed śmiercią, był Anpadist w Łaskawym chlebie I. Turgieniewa (1951 r.). Na scenie Teatru Polskiego w Bielsku-Białej występował niemal do końca swojego życia, mimo że od sezonu 1950/51 w spisie członków zespołu już nie figurował. W trakcie 6 powojennych sezonów wystąpił w 37 rolach „zawsze udanych i zawsze po ludzku przemyślanych”.
Bibliografia przedmiotowa
Okuljar Z. M., Teatr Polski na ziemiach Śląska Cieszyńskiego, [w:] Państwowy Teatr Polski Bielsko-Cieszyn 1945–1955. X-lecie Państwowego Teatru Polskiego Bielsko-Cieszyn. Bielsko-Biała 1955, s. 9-98.
Linert A., Teatr Polski w Bielsku-Białej 1945-2000, Bielsko-Biała 2001.
Lorentowicz J., Teatr w Polski w Warszawie 1913–1938, Warszawa 1938.
Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, Warszawa 1973, s. 259.
Surówka B., „Ludzie na krze”. Teatr Polski w Bielsku i Cieszynie, „Dziennik Zachodni” 1948, nr 114, s. 6.
https://encyklopediateatru.pl/osoby/23527/stanislaw-jarszewski [dostęp 27.11.2022]
Autor hasła
Andrzej Linert [październik 2022 r.]