Rudolf Zbrojewski
ur. 17.04.1889 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 28.12.1966 r. w Gliwicach – aktor teatrów lwowskich i Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach.
![]() | |
---|---|
Imię i nazwisko | Rudolf Zbrojewski |
Data i miejsce urodzenia | 17.04.1889, Lwów |
Data i miejsce śmierci | 28.12.1966, Gliwice |
Zawód | aktor |
Rudolf Zbrojewski był synem zawodowego oficera armii austriackiej Mikołaja Zająca i Józefy z d. Pernal. Od początku działalności teatralnej używał pseudonimu Zbrojewski, który ostatecznie z czasem sądownie przyjął za swoje nowe nazwisko. Do szkół uczęszczał początkowo we Lwowie, a potem w Krakowie, gdzie pierwszy raz zagrał w teatrze szkolnym. W 1901 r. zorganizował z kolegami w dzielnicy „Wesoła” na podkrakowskich łąkach cyrk dziecięcy pod nazwą „Circus Rudolph” od swojego imienia. Po ukończeniu szkoły średniej pracował jako aspirant kolejowy. Postanowił jednak poświęcić się karierze teatralnej. Najpierw uczył się pod kierunkiem aktora i reżysera Romana Żelazowskiego, a następnie był słuchaczem kursu scenicznego Wandy Siemaszkowej w Konserwatorium Lwowskim.
Jako aktor debiutował w 1913 r. na scenie amatorskiej, prawdopodobnie w Teatrze Niezależnym Antoniego Godziemby Wysockiego. W 1917 r. (według własnej relacji) wystąpił w roli Jaśka w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w teatrze lwowskim za dyrekcji Ludwika Hellera. W tym czasie był czynnym działaczem niepodległościowym. Od 1918 r. do 1927 r. występował w lwowskich Teatrach Miejskich za dyrekcji Romana Żelazowskiego, Michała Tarasiewicza i Ludwika Czarnowskiego. W latach 1927-1929 grał w Teatrze Małym u boku m.in. Ludwika Solskiego, a następnie ponownie w sezonie 1929/30 w Teatrach Miejskich, a w sezonie 1930/31 w lwowskim Teatrze Nowości. Później nie angażował się na stałe do żadnego teatru ze względu na chorobę ograniczającą swobodę poruszania się. Od 1933 r. w sezonach letnich organizował przedstawienia w uzdrowisku Lubień Wielki (obecnie Ukraina, obwód lwowski). W czasie wojny od listopada 1939 r. do czerwca 1941 r. występował w Państwowym Ukraińskim Teatrze Dramatycznego im. Łesi Ukrainki we Lwowie. W okresie okupacji hitlerowskiej zatrudniony był jako urzędnik w zakładach samochodowych swojego kuzyna Wiktora Litwina we Lwowie.
Po zakończeniu II wojny światowej został ekspatriowany na Śląsk i zamieszkał w Gliwicach. W 1946 r. wystąpił z inicjatywą odremontowania zniszczonego budynku teatralnego w Gliwicach, co nie udało się z braku środków finansowych. W tym czasie zmagał się z chorobą i dopiero w 1948 r. rozpoczął pracę w Teatrze Śląskiego im. Wyspiańskiego w Katowicach. W zespole tym od początku należał do grona wysoko cenionych aktorów lwowskich. W latach 1948-1966 wystąpił tu w ponad 30 premierach teatralnych i pozostał wierny scenie katowickiej do końca życia.
Pierwszą jego rolą na Śląsku była postać Jerzego Morskiego w sztuce Juliusza Wirskiego Inżynier Saba (1948 r.). W trakcie swej wieloletniej pracy aktorskiej tworzył pełne prawdy psychologicznej postaci drugiego planu, pokrzywdzone przez los i otoczenie, jak np. rola Jaskrowicza w Grzechu S. Żeromskiego (1952 r.). W trakcie swej obecności na scenie Teatru Śląskiego grał m. in. Chmarę w Mazepie J. Słowackiego (1953 r.), Aktora w Wyzwoleniu S. Wyspiańskiego (1957 r.), Dozorcę w Śmierci gubernatora L. Kruczkowskiego (1961 r.), Kupca w Rewizorze M. Gogola (1961 r.), Kancelistę w Łaźni W. Majakowskiego (1963 r.), Pisarza w Matce Courage i jej dzieciach B. Brechta (1963 r.) oraz Prawnika w Fircyku w zalotach F. Zabłockiego (1964 r.).
Od 1949 r. systematycznie występował w Teatrze Polskiego Radia w Katowicach, udzielając głosu postaci rolnika Niezguły w satyrycznych felietonach radiowych Macieja Szczepańskiego. Od początku brał też udział w pracach Teatru Telewizji katowickiego ośrodka TV, tworząc m.in. postaci Dorożkarza w Królowej przedmieścia K. Krumłowskiego, Radnego w Księżyc zaszedł J. Steinbecka oraz Woźnicę w Końskim nazwisku A. Czechowa.
Od 1914 r. był żonaty ze Stanisławą Litwin. Miał dwoje dzieci: syna Zbigniewa (aktora i reżysera) oraz córkę Danutę.
Odznaczony: Krzyżem Legionowym (1918 r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964 r.).
Bibliografia podmiotowa
Zbrojewski R., Autobiografia, maszynopis Instytut Sztuki PAN.
Bibliografia przedmiotowa
Akta osobowe, Archiwum Teatru Śląskiego w Katowicach, nr 857.
Akta osobowe, Archiwum Instytutu Teatralnego w Warszawie, nr 427.
Almanach sceny polskiej 1966/67, Warszawa 1968, s. 257.
Encyklopedia teatru polskiego, https://encyklopediateatru.pl/osoby/23564/rudolf-zbrojewski [dostęp 10.10.2022]
Linert A., Teatr Śląski w latach 1945-1949, Katowice 1979.
Linert A., Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego 1949 -1992, Katowice 1998.
Linert A., Zbrojewski Rudolf, [W:] Śląski Słownik Biograficzny, t. 3, Katowice 1981, s. 353-355.
Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, t. 2, Warszawa 1994, s. 805.
Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego Katowice 1922-72, Księga pamiątkowa, pod red. W. Szewczyka, Katowice 1972, s. 167-168.
Repertuary teatru polskiego we Lwowie, materiały nieopublikowane (Uniwersytet Jagielloński).
Wydrzyński A., Pamięć teatru, Stalinogród (Katowice) 1956.
Autor hasła
Andrzej Linert [lipiec 2022 r.]