Roman Romaszkan

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

pseudonim Tatar, Maria, Wesoły, ur. 14.07.1910 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 14.02.1956 r. w Goczałkowicach – porucznik Wojska Polskiego, oficer Armii Krajowej, cichociemny.

Zdjęcie portretowe Romana Romaszkana
Imię i nazwisko Roman Romaszkan
Data i miejsce urodzenia 14.07.1910, Lwów
Data i miejsce śmierci 14.02.1956, Goczałkowice
Zawód wojskowy

Roman Romaszkan był synem dyrektora Banku Gospodarstwa Krajowego Artura Michała (1879–1939) i Zofii Julianny Lewandowskiej (1884-1965). Pochodził z rodziny ormiańskiej. Do 1918 r. uczył się w szkole powszechnej we Lwowie, następnie w gimnazjum humanistycznym w Bielsku (do 1924 r.). W 1931 r. zdał egzamin dojrzałości. W latach 1932–1933 był słuchaczem Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. W latach 1935–39 mieszkał w Katowicach, gdzie od 1936 r. pracował jako urzędnik w oddziale Banku Gospodarstwa Krajowego. 1 stycznia 1935 r. został awansowany na stopień podporucznika. W lutym 1939 r. poślubił Marię Piekło (ur. 1913 r.), urzędniczkę Banku Gospodarstwa Krajowego w Białej. Przed wybuchem II wojny światowej, w lipcu 1939 r. został zmobilizowany i przydzielony do 6. pułku artylerii lekkiej 6. Dywizji Piechoty. Walczył w składzie Armii „Kraków” aż do kapitulacji 20 września 1939 r. Od 21 września 1939 r. przebywał w niewoli niemieckiej, skąd zbiegł 30 września i dotarł do Krakowa. W listopadzie wyruszył do Francji, z Zakopanego na nartach dotarł na Słowację, a stamtąd na Węgry, gdzie został internowany. Następnie przez Jugosławię i Włochy w styczniu 1940 r. dotarł do Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim i został przydzielony do 4. pułku artylerii lekkiej 4. Dywizji Piechoty. Po upadku Francji, od drugiej połowy czerwca 1940 r. przebywał w Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony został do 4. Brygady Kadrowej Strzelców, później służył w 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Przeszedł szkolenie konspiracyjne ze specjalnością w dywersji. Od 8 kwietnia 1942 r. miał stopień porucznika ze starszeństwem. Zgłosił się do służby w kraju, został zaprzysiężony na rotę Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej (ZWZ-AK) 13 stycznia 1942 r. w Londynie. Do okupowanej Polski dotarł z grupą pięciu oficerów w nocy 8/9 kwietnia 1942 r. Skoczył ze spadochronem z samolotu Halifax L-9618 „W” w operacji lotniczej „Cravat” w ósmej ekipie skoczków (dowódcą operacji był kapitan Mariusz Wodzicki). Samolot wystartował o 19.35 z lotniska RAF Tempsford, zrzut nastąpił o 01.20 na placówkę odbiorczą „Łąka”, w okolicach miejscowości Guźnia i Drzewicz (10 km od Łowicza). Razem z R.R. skoczyli: por. Adam Boryczka ps. Brona, kpt. Teodor Cetys ps. Wiking, kpt. Henryk Kożuchowski ps. Hora, kpt. Stefan Mich ps. Jerz oraz por. Alfred Zawadzki ps. Kos. W drodze powrotnej samolot został ostrzelany w rejonie Szczecina przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą, jednak szczęśliwie powrócił na lotnisko RAF Tempsford. Był to ostatni zrzut w pierwszym, próbnym sezonie operacyjnym. Po okresie aklimatyzacyjnym do realiów okupowanego kraju, który odbył w Warszawie, został przydzielony jako dowódca patrolu dywersyjnego oraz członek sztabu V Odcinka organizacji dywersyjnej „Wachlarz”, obejmującej rejon Wilno – Dyneburg – Połock – Ryga. Razem z nim do służby w „Wachlarzu” przydzielony został skoczek Adam Boryczka. R.R. był jednym z 26 cichociemnych przydzielonych do tej organizacji dywersyjnej. Wówczas rozstał się z pseudonimem „Tatar” i przyjął pseudonim „Maria”. Od 31 maja 1942 r. w Wilnie, w rejonie Opsa – Pelikany prowadził szkolenia patroli dywersyjnych. 19 grudnia 1942 r. z powodu choroby został odesłany do Warszawy. Od wiosny 1943 r. działał w Kierownictwie Dywersji (Kedywie) Okręgu AK Kielce, był oficerem bazy kieleckiej w Warszawie. We wrześniu 1943 r. przydzielony do Kedywu Komendy Głównej AK jako instruktor wyszkolenia w Centrali Zaopatrzenia Terenu „Start I” (baza wołyńska w Warszawie). Jednocześnie był instruktorem wyszkolenia w Powstańczych Oddziałach Specjalnych „Jerzyki”. W grudniu 1943 r. uczestniczył w nieudanej wyprawie oddziału „Jerzyków”, liczącego 135 osób, na Wołyń. Wyprawą dowodził rotmistrz Tarnawski „Ogończyk”. Oddział został częściowo rozbity w Lasach Cegłowskich k. Mińska Mazowieckiego. Po odejściu dowódcy do Warszawy R.R. przeprowadził oddział do lasów Jaty i dowodził nim przez miesiąc. Od czerwca 1944 r. był oficerem szwadronu kawalerii dywizyjnej 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK i oficerem łącznikowym 27. DP do Komendy Głównej AK. 25 lipca 1944 r. żołnierze 27. Dywizji Piechoty złożyli broń na Lubelszczyźnie otoczenie przez oddziały sowieckie.

R.R uniknął aresztowania i chciał dołączyć do walczących w Warszawie. 26 grudnia 1944 r. aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa na Pradze (dzielnica Warszawy), przy ul. Stalowej 35. Został osadzony w więzieniu w Otwocku, gdzie przesłuchiwano go w ciężkim śledztwie. Został oskarżony o próbę przepłynięcia wpław Wisły w celu dotarcia do objętej Powstaniem Warszawy, o przynależność do AK i o posługiwanie się fałszywą kenkartą (został zatrzymany pod nazwiskiem Kostewicz). 20 lutego 1945 r. skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie na 6 lat więzienia. Po ogłoszeniu amnestii 2 sierpnia 1945 r. wyrok zmniejszono do 5 lat więzienia (w zawieszeniu na 2 lata), następnie zmniejszono go do roku. 5 grudnia 1945 r. został zwolniony z więzienia we Wronkach. 10 grudnia 1945 r. ujawnił się jako żołnierz AK przed tzw. Komisją Likwidacyjną. Zamieszkał z rodziną w Białej, gdzie pracował w Banku Gospodarstwa Krajowego (1.01.1946-1.02.1949). Miał dwie córki: Barbarę po mężu Zawadzką (ur. 1946) oraz Marię po mężu Ćwiękałę (ur. 1947). Szykanowany przez komunistyczną służbę bezpieczeństwa wielokrotnie zmienił pracę, był zatrudniony w różnych instytucjach spółdzielczych i państwowych w Białej i Pszczynie. 14 lutego 1956 r. zginął w Goczałkowicach. Został śmiertelnie potrącony przez samochód ciężarowy braci Inglorów w czasie powrotu z pracy do domu. Według relacji Krzysztofa A. Tochmana jest prawdopodobne, iż była to zbrodnia, inspirowana przez Urząd Bezpieczeństwa.

Odznaczony: Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Pochowany na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Cmentarnej w Białej (część Bielska-Białej) w grobie rodziców żony.

Bibliografia przedmiotowa

Bieniecki K., Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków 1994.

Bohoszewicz M., Romaszkan Roman, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 31, z. 4, Wrocław 1989, s. 619-620.

Chlebowski C., Saga o Bohaterach. „Wachlarz” IX 1941-III 1943, Warszawa 2008, s. 84-85.

Chlebowski C., Wachlarz. Monografia wydzielonej organizacji dywersyjnej Armii Krajowej wrzesień 1941-marzec 1943, Warszawa 1985.

Kierowca „pirat” i spółka przed sądem, „Echo Pszczyńskie” 1956, nr 2, s. 2.

Tochman K.A., Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica 1994, s. 113–115.

Tucholski J., Cichociemni, Warszawa 1984.

http://elitadywersji.org/roman-romaszkan-cichociemny/ [dostęp: 10.11.2022]

https://fundacjaormianska.pl/aktualnosci/roman-romaszkan-cichociemny-ormian-polski/ [dostęp: 10.11.2022]

https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/582987 [dostęp: 10.11.2022]

https://ormianie.pl/files/drzewa_gen/romaszkan2/aqwg13.htm [dostęp: 10.11.2022]

https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Romaszkan [dostęp: 10.11.2022]

Autor hasła

Marta Kasprowska-Jarczyk [listopad 2022 r.]