Powiatowy Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Oleśnie

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

(skrót PO PUR) w Oleśnie, powołany został jako Rejonowy Inspektorat Osadnictwa (RIO) w kwietniu 1945 r. od sierpnia 1945 r. działał jako PO PUR. Zlikwidowany został dn.14.01.1949 r., kiedy to jego agendy przejął PO PUR w Kluczborku. Z kolei PO PUR w Oleśnie przejął z dniem 1.12.1945 r. agendy zlikwidowanej Delegatury PUR w Gorzowie. Referat Etapowy działał od 1945 r. do 11.04.1947 r. Jego personel stanowiło w 1945 r. siedem, a w roku następnym pięć osób. Pojemność tego punktu (3 budynki) wynosiła (w 1945 r.) 800 osób a w roku następnym zmniejszyła się do 400 osób. Przez punkt etapowy w Oleśnie do końca 1946 r. „przeszło” 3556 repatriantów i 3164 przesiedleńców. Kierownikiem punktu był S. Boczarski. Punkt mieścił się w Oleśnie przy ul. Dworcowej 23.

Przy oddziale funkcjonowały również: Referat Zdrowia - do19.03.1947 r., Referat Transportowy do 26.03.1947 r. oraz referaty ogólny, etapowy, statystyki, finansów – jak w każdej innej placówce powiatowej PUR.

Kierownictwo oleskiego oddziału PUR oceniało współpracę z miejscowymi urzędami jako dobrą, w przeciwieństwie do innych powiatów - tu nie odnotowano żadnych sporów.

Powiat oleski posiadał powierzchnię 85 590 ha z czego na ziemię orną (średniej jakości) i łąki przypadały 43 090 ha, lasy zajmowały 39 200 ha a nieużytki około 3 300 ha.

Powiat oleski był w większości zamieszkały przez ludność autochtoniczną polskiego pochodzenia. Dlatego jego chłonność osadnicza była bardzo ograniczona. Na terenie PO w Oleśnie osiedlono w okresie do 30.09.1945 r. 715 rodzin repatriantów – osób 3 000 oraz 655 rodzin przesiedleńców – osób 3 084. Ogółem osiedlono 1370 rodzin – osób 6 084.

Akcja osiedleńcza uzależniona była (ze względu na ogromną przewagę ludności polskiej na terenie powiatu) bardzo silnie od akcji wysiedleńczej. Dlatego w powiecie oleskim, jeszcze przed powoływaniem Komisji Weryfikacyjnych, zarządzeniem Starosty Ludwika Affy z dn. 27.07.1945 r. utworzono Powiatową Komisję Wysiedleńczą. W jej skład weszli przedstawiciele Starostwa powiatowego, Urzędu Repatriacyjnego (RIO), Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Milicji Obywatelskiej i Tymczasowego Zarządu Nieruchomości.

Pracami komisji wysiedleńczej kierował Referat Administracyjny starostwa powiatowego.

Tylko we wrześniu 1945 r. referat przedłożył PO PUR 25 nakazów wysiedleńczych rodzin niemieckich. Dzięki temu z 50 rodzin przebywających w tym czasie na punkcie etapowym osiedlono 35 rodzin repatriantów i przesiedleńców we wsiach: Pawłowice, Jamy, Dębina-Buzów i Kozłowice. Po kilkudniowej przerwie na skutek nie przygotowania kolejnego „materiału wysiedleńczego” ponownie nastąpiła akcja wysiedleńczo-osiedleńcza, trwająca ok. 3-4 tygodni. Repatrianci znajdujący się przy swych rodzinach - częściowo byli osiedlani w danej wsi – jeśli przeprowadzano w niej wysiedlanie Niemców. Niemcy, którzy zostali wysiedleni byli przewożeni samochodem do Olesna na punkt etapowy, gdzie mieli mieszkać do czasu sformowania transportu i wywiezienia na punkt zbiorczy. Tak prowadzona, początkowo z inicjatywy starosty, akcja wysiedleńczo-osiedleńcza sprawiała wiele problemów. Repatrianci osiedleni zgłaszali się np. do starostwa i PUR-u z prośbą o zmianę przydzielonych gospodarstw, ponieważ Niemcy, którzy zostali wysiedleni wracali nawet na drugi dzień na swoje gospodarstwa, w dodatku z ludźmi najczęściej „mówiącymi po rosyjsku a uzbrojonymi w pistolety”. Grożąc bronią nakazywali repatriantom przyjąć Niemców, wymuszając przy tym m.in. żywność i drób.

Jak opisywał w swoim sprawozdaniu naczelnik Józef Rysa, ta sytuacja doprowadziła do poważnych zatargów pomiędzy ludnością napływową a autochtoniczną w powiecie oleskim.

Jesienią 1945 r. rozpoczęła pracę z polecenia wojewody Powiatowa Komisja Weryfikacyjna która wraz z powiatowym referatem polityczno-społecznym uporządkowała akcję wysiedleńczą Niemców. Jednak placówka PUR-u skarżyła się, że współpraca z komisją jest minimalna w stosunku do potrzeb. Dlatego naczelnik Józef Rysa podjął interwencję w Powiatowym Urzędzie Ziemskim w sprawie zniesienia spod tymczasowych zarządów gospodarstw rolnych, które przydzielał PUZ w miesiącu marcu 1945 r., celem doraźnego zabezpieczenia gospodarstw (jak i inwentarza żywego oraz wyposażenia) po zbiegłych Niemcach. Jednakże trudno było usunąć ludzi z tych gospodarstw, ponieważ komisarz ziemski, jak twierdził J. Rysa „wcale nie poczuwał się do swoich obowiązków i nie wchodził w sytuację ludzi, którzy po paromiesięcznej wędrówce czekają aby ich wreszcie osiedlić”. Liczne były wnioski naczelnika J. Rysy wskazujące na konieczność usunięcia ludzi zajmujących po kilka gospodarstw na terenie powiatu. Dopiero twardym sporze, 31.10.1945 r., Urząd Ziemski został przekonany do konieczności usunięcia tymczasowych gospodarzy. Dzięki zniesieniu tymczasowych zarządców na gospodarstwach poniemieckich PO PUR uzyskał łącznie 35 gospodarstw o powierzchni od 4 do 14 ha.

Niestabilna sytuacja społeczna w powiecie oleskim, zatargi pomiędzy różnymi grupami ludności prowadziły w rezultacie do niestabilnej i wyjątkowo nerwowej sytuacji panującej wśród ludności powiatu.

Podobnie trudna sytuacja – także pod względem chłonności osadniczej - wykazywana była w dwóch miastach powiatu: Oleśnie oraz Gorzowie. Małe możliwości osadnictwa, wynikały także ze względu na niemal 50% zniszczenia spowodowane działaniami wojennymi. Dlatego do końca stycznia 1946 r. osiedlono na terenie miasta Olesna tylko 123 rodziny repatriantów – 418 osób i 61 rodzin przesiedleńców - 195 osób. Osadnikom tym przydzielono 35 gospodarstw,19 lokali handlowych i 12 zakładów rzemieślniczych.

Natomiast na terenie miasta Gorzowa osiedlono w tym samym czasie 46 rodzin repatriantów – 155 osób i 13 rodzi przesiedleńców - 43 osób.

W Gorzowie przydzielono osadnikom 24 gospodarstwa, 6 lokali handlowych i 5 zakładów rzemieślniczych.

Na terenie działalności oleskiego oddziału PUR osiedlono na wsi do 28.02.1947 r. 1493 rodziny repatriantów (6265 osób), przesiedleńców rodzin 1403 (6788 osób). W sumie osiedlono 2896 rodzin tj. 13 053 osoby. Przydzielono im ogółem 713 gospodarstw o powierzchni 9 795 ha.

Problemy związane z osadnictwem ludności napływowej ukazuje zestawienie mieszkańców powiatu, która wg stanu na dz. 31.12.1946 r. wynosiła: ludności autochtonicznej – 42 251 osób; ludności pochodzenia niemieckiego – 18 osób; repatriantów i przesiedleńców - 7 700 osób.

Jak wynika z powyższych danych, liczba ludności napływowej w powiecie w miarę upływu czasu wręcz zmalała – działo się tak głównie ze względu na bardzo dużą liczbę pozytywnie zweryfikowanej ludności rodzimej. W rezultacie powstałej nadwyżki osadniczej (wg stanu na dz. 31.12.1946 r. stanowiły ją 233 rodziny) wielu spośród repatriantów i przesiedleńców stanęło w obliczu konieczności dalszej przeprowadzki na zachód. Dostrzegając ten problem władze wojewódzkie PUR-u wyznaczyły do celu przesiedlenia osadników z oleskiego i tym samym likwidacji występującej w nim „nadwyżki” ludności, powiat na ziemiach odzyskanych: głogowski. Był on jednak zniszczony w niemal 50% co potwierdziły nawet wysłane na jego teren dwie delegacje osadników z Olesna. Rozczarowani stanem powiatu głogowskiego delegaci repatriantów udali się następnie do powiatu leszczyńskiego, jednak tamtejszy naczelnik PUR rozwiał ich nadzieje na osadnictwo mówiąc, że „i ja mam na etapie repatriantów jeszcze nie osiedlonych”. Ostatecznie jednak udało się nadwyżkę rozładować zarówno poprzez wysłanie większej części rodzin do powiatu głogowskiego, krośnieńskiego, słowińskiego, gubińskiego i koszalińskiego. Ponadto 18 rodzin wróciło do centralnej Polski. Zachętą do opuszczenia powiatu oleskiego były wysokie – 6 000 zł - odszkodowania w formie zapomogi bezzwrotnej oraz możliwość zabrania z sobą przychówku z inwentarza żywego oraz plonów (pozostawić należało tylko materiał siewny).

Ponadto uzyskano dużą liczbę gospodarstw poprzez przeprowadzenie na terenie powiatu oleskiego szerokiej akcji parcelacji majątków ziemskich.

Po przeprowadzeniu w okresie od 1946 - 1947 r. parcelacji majątków ziemskich uzyskano niemal 8 tys. ha. Z tej liczby na upełnorolnienie 297 gospodarstw przeznaczono 1 187,8 ha. Na ziemiach tych osiedlono łącznie 264 rodziny. Pełne działki przyznano 122 repatriantom, 92 przesiedleńcom i 50 autochtonom.

Oddział oleski PUR przewidywał, że poza parcelacją, będzie można osiedlić jeszcze pewną ilość repatriantów na gospodarstwach odebranych przesiedleńcom, którzy obniżyli wartość gospodarstwa przez nieumiejętne prowadzenie. Warunki osiedlenia na parcelacji były jednak bardzo ciężkie, głównie z powodu braku mieszkań, które były bardzo poważnie uszkodzone albo w ogóle ich nie było.

W 1947 r. założono na terenie powiatu jedną spółdzielnię parcelacyjno-osiedleńczą dla żołnierzy zdemobilizowanych dla których przeznaczono majątek Sowczyce. Osiedlono na nim 34 rodziny wojskowych i 9 rodzin repatriantów.

Braku mieszkań w powiecie, jak przewidywał Józef Rysa, nie zrekompensowało nawet zwolnienie części służby folwarcznej, która zamieszkiwała od długich lat na folwarkach (wielu chętnym także przydzielano ziemię z parcelacji majątków na których dawniej pracowali).

Bibliografia przedmiotowa

Dobrzycki W., Granica zachodnia w polityce polskiej1944-1947, Warszawa 1974.

Jaworski M., Na piastowskim szlaku. Działalność Ministerstwa Ziem Odzyskanych w latach 1945-1948, Warszawa 1973.

Kersten K., Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej, Wrocław 1974.

Kersten K., Migracje powojenne w Polsce. Próba klasyfikacji i ogólna charakterystyka zewnętrznych ruchów ludności, [W:] Polska Ludowa. Materiały i Studia, Warszawa 1963, t. 2, s. 3-26.

Kersten K., Polska – państwo narodowe. Dylematy i rzeczywistość, [W:] Narody. Jak powstawały i wybijały się na niepodległość?, red. Marcin Kula, Warszawa 1989, s. 442-477.

Koniński L., Procesy ludnościowe na ziemiach odzyskanych w latach 1945-1960, Warszawa 1963.

Nowakowski S., Adaptacja ludności na Śląsku Opolskim, Poznań 1957.

Tomaszewski W., Zasiedlenie Ziem Odzyskanych, [W:] Polska nad Odrą i Bałtykiem, red. Stanisław Sierpowski, Poznań 1986, s. 65-68.

Żygulski K., Repatrianci na Ziemiach Zachodnich, Poznań 1962.

Markowski H., Wojewódzki Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Katowicach w latach 1945-1951. (Praca doktorska niepublikowana), Katowice 2007.

Archiwalia

AP Opole, PUR Pow. o/Olesno 342, sygn. 8, K-26. Sprawozdania z PO PUR w Oleśnie za 1947 r.

AP Katowice, PUR WOJ. 188, sygn. 626, K-2. Sprawozdania z PO PUR w Oleśnie za wrzesień 1945 r.

AP Opole, PUR Pow. o/Olesno 342, sygn. 1, K-99. Sprawozdania i korespondencja w sprawach organizacyjno-administracyjnych PO PUR w Oleśnie za 1945 r.

AP Opole, PUR Pow. Olesno 342, sygn. 8, K-24. Sprawozdania z Po PUR w Oleśnie za m-c luty 1947 r.

AP Katowice, PUR WOJ. 188, sygn. 628, K-43. Sprawozdanie PO PUR w Oleśnie za m-c wrzesień 1947 r.

AP Katowice, PUR WOJ. 188, sygn. 628, K-2. Sprawozdania z PO PUR w Oleśnie za m-c styczeń 1947 r.

Autor hasła

Henryk Markowski