Polonia Bytom
klub Sportowy nawiązujący do tradycji lwowskiej „Pogoni”, wielu zawodników bytomskiego klubu pochodziło z Kresów Wschodnich.
Polonia Bytom była pierwszym polskim klubem sportowym na Górnym Śląsku. Powstała 4 stycznia 1920 r. z inicjatywy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu, m.in. Maksymiliana Wilimowskiego i Alojzego Budnioka oraz działaczy wielkopolskich, braci Edmunda i Stanisława Grabianowskich oraz Stanisława Fliegera. Miała sekcje piłki nożnej, lekkoatletyki i ciężkiej atletyki (z drużynami boksu, zapasów, podnoszenia ciężarów i szermierki). W ramach akcji plebiscytowej klub nawiązał kontakty piłkarskie z lwowskimi zespołami Pogoń Lwów i Czarni Lwów oraz najbardziej aktywnymi reprezentantami tego ośrodka: Wacławem Kucharem i Rudolfem Wackiem. Ten ostatni był głównym organizatorem 30-osobowej drużyny (złożonej z piłkarzy lwowskich zespołów Pogoń i Czarni), która przyjechała na Śląsk i w czerwcu 1920 r. rozegrała dwa mecze z niemieckimi klubami Diana Katowice i Beuthen 09. Oba spotkania zakończyły się zwycięstwem Polaków i propagandowym sukcesem w ramach akcji plebiscytowej. Piłkarze Pogoni i Czarnych grali jeszcze mecze z polskimi zespołami i zwiedzali Śląsk, a potem przyjmowali we Lwowie sportowców ze Śląska. Po wizycie lwowian na Górnym Śląsku prężniej rozwijały się tam polskie kluby sportowe, a Rudolf Wacek w lwowskiej „Gazecie Porannej” opisał kontakty śląsko-lwowskie i apelował:
Teraz kolej na Kraków, Warszawę, Łódź i Poznań – drużyn footbolowych polskich na Górnym Śląsku jest bardzo dużo; przyjadą – trzeba je tylko zaprosić i ugościć. Wszelkimi informacjami klubom wszystkim chętnie służę. Górny Śląsk czeka. [R. Wacek, Sport polski na Górnym Śląsku, „Gazeta Poranna” 1920, nr 5323].
Polonia Bytom działała tylko do 1922 r. i rozwiązana została, gdy Bytom znalazł się w części niemieckiej Górnego Śląska. Do nazwy przedwojennej Polonii nawiązał klub założony w Bytomiu 29 maja 1945 r. Pierwszym prezesem został dr Jan Wilga. Powojenna Polonia przyjęła barwy klubów lwowskich (niebiesko-czerwone) i nieco zmodyfikowany herb lwowskiej Pogoni, w tych samych barwach tylko bez symbolu jeźdźca na spiętym koniu. W tworzeniu Polonii współpracowali ze sobą sportowcy i działacze górnośląscy, ale do 1948 r. inicjatywa należała przede wszystkim do środowiska lwowskiego, bowiem w Bytomiu osiedliło się wielu ekspatriantów z Kresów Wschodnich. Jednym z pierwszych, którzy zaczęli organizować różne sekcje Polonii był wszechstronny sportowiec Wacław Kuchar, ten sam który w 1920 r. prowadził zwycięską drużynę lwowskich piłkarzy w meczach z Niemcami.
Od momentu reaktywowania Polonia Bytom była klubem wielosekcyjnym. Pierwsza i najważniejsza sekcja piłki nożnej została utworzona w 1945 r. i przydzielona do Podokręgu Opolskiego Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej z siedzibą w Zabrzu. Po grach wstępnych, od 1946 r. występowała w klasie „A”. W 1948 r. debiutowała w I lidze. Do osiągnięć sekcji należało: mistrzostwo Polski w latach 1954 i 1963; wicemistrzostwo Polski w latach 1952, 1958, 1959, 1961 oraz brązowy medal Mistrzostw Polski w latach 1966, 1969; awans do finału Pucharu Polski w latach 1964, 1973, 1977; awans do finału Pucharu Karla Rappana (Intertoto) w 1964 r.; zdobycie „Copa America” w 1962 r. Z szeregów Polonii wywodzi się 26 reprezentantów Polski w tym pięciu olimpijczyków. Rodowodem kresowym legitymowali się: Michał Matyas, Władysław Komórkiewicz, Józef Słonecki, Ryszard Koncewicz, Wacław Sąsiadek, Kazimierz Trampisz, Bogusław Widawski. Sekcja motorowa z żużlem, motocrossem, rajdami i wyścigami motocyklowymi powstała w 1945 r. Jej inicjatorami także byli lwowianie: Jan Paluch i jego ojciec Roman Paluch. Miała siedzibę przy ul. Kolejowej 4. Jan Paluch zdobył w 1949 r. brązowy medal indywidualnych Mistrzostw Polski w żużlu po kolejnym - srebrnym w 1951 r. sekcja została odgórnymi decyzjami przeniesiona do Łodzi. Sekcja hokeja na lodzie powstała w październiku 1946 r. (obecnie Klub Hokejowy P.B.). Tu także do założycieli należeli kresowiacy: Janusz Stepek i Wacław Kuchar. Lodowisko powstało na tenisowych kortach w parku miejskim i tam 15.12.1946 r. odbył się inauguracyjny trening. Drużyna uczestniczyła w rozgrywkach o mistrzostwo Śląska. Pierwszym olimpijczykiem w 1948 r. w barwach Polonii był, urodzony we Lwowie, Bolesław Kolasa. Z hokejowej drużyny Polonii później wywodziło się jeszcze 12 olimpijczyków. Oprócz tego reprezentantami Polski byli pochodzący z Kresów: Albert Mauer, Karol Weissberg, Emil i Tadeusz Nikodemowiczowie. Od 1950 r. grano na tzw. „Torkaciku” w sezonie 1959/1960 drużyna awansowała do II ligi, w 1966 r. otwarto sztuczne lodowisko przy ul. Puławskiego. Do I ligi drużyna awansowała w 1981 r., wzmocniona hokeistami rozwiązanego KS „Baildon” Katowice. Zdobyła mistrzostwo Polski w latach: 1984, 1986, 1988, 1989, 1990, 1991. Od 22.06.1992 r. stała się niezależną sekcją i przyjęła nazwę Bytomskie Towarzystwo Hokejowe Polonia Bytom. Podczas zebrania członków klubu, które miało miejsce 8.11.2001 r. zapadła decyzja o wycofaniu drużyny z rozgrywek PLH i zawieszenia działalności sekcji do 15.08.2002. Powodem tej decyzji była zła sytuacja finansowa. W 2013 r. drużyna wywalczyła awans do Polskiej Hokej Ligi. W połowie września 2018 r. klub podpisał umowę sponsorską z przedsiębiorstwem Węglokoks Kraj i przyjął nazwę dla zespołu seniorów w PLH: Węglokoks Kraj Polonia Bytom. Sekcja pływacka założona w 1946 r. przez pochodzących z Kresów Karola Weissberga i Jana Łagdana. Oprócz nich lwowskim rodowodem legitymowali się Jerzy Gadzikiewicz, Piotr Zemyr oraz mistrzyni Lwowa Marianna Wójcicka. W 1947 r. sekcja zorganizowała Zimowe Mistrzostwa Polski oraz pierwszy po II wojnie Światowej mecz waterpolo (piłki wodnej) w Polsce, a w 1948 r. mecze pływacki i waterpolo Polska – Czechosłowacja. W 1949 r. Polonia zdobyła Drużynowe Mistrzostwo Polski na zimowych zawodach tej rangi rozegranych w Bytomiu. Drużyna waterpolo powstała w tym samych latach co sekcja pływacka. Wywalczyła tytuły mistrzostw Polski w latach: 1947, 1950, 1959, 1964, 2020. Wicemistrzostwo Polski w latach: 1948, 1957, 1958, 1960, 1962, 1963, 2018, 2019, 2021. Puchar Polski: 2020, 2022. Sekcję lekkoatletyczną założył przybyły ze Lwowa Marian Dąbrowski. W 1958 r. lekkoatleci awansowali do II ligi państwowej. W latach 60. XX w. sekcja została rozwiązana.
Ponadto w Polonii działały inne sekcje, m.in.: piłki ręcznej (założona w 1946 r.), bokserska (założona w 1947 r.), siatkówki męskiej (powstała w 1947 r.), koszykówki, rugby, podnoszenia ciężarów, szachowa i tenisowa. Wiele sekcji Polonii Bytom swoje powstanie i rozwój zawdzięcza ekspatriantom z Kresów Wschodnich.
Polonia Bytom była jednym z wielu klubów powojennej Polski nawiązujących do tradycji lwowskiej Pogoni. Sportowców-ekspatriantów skupiały jeszcze Pogoń Szczecin, Odra Opole, Piast Gliwice, czy Pogoń Prudnik, ale w Bytomiu było ich najwięcej i odnosili największe sukcesy. W 2013 r. kompleks sportowy w Prudniku został nazwany imieniem Tradycji Pogoni Lwów i Polonii Bytom.
W 2009 r. we Lwowie grupa lwowskiej młodzieży, pod patronatem polskiego konsulatu, powołała do życia Lwowski Klub Sportowy Pogoń, nawiązujący do tradycji przedwojennych. Prezesem został Marek Horbań. Już w 2010 r. lwowska Pogoń rozegrała mecze piłkarskie z polskimi klubami, m.in. Polonią Bytom i Szombierkami Bytom, a w 2015 r. w Turnieju im. Kazimierza Trampisza (piłkarza Polonii Bytom pochodzącego ze Stanisławowa) zmierzyli się juniorzy Pogoni Lwów oraz Polonii Bytom. Współczesna lwowska Pogoń kultywuje przedwojenne tradycje, czego wyrazem była wystawa „Sportowy świat dawnego Lwowa” prezentowana w 2018 r. w Bytomiu, a także w wielu innych miastach na Śląsku. Z kolei Polonia Bytom i inne polskie kluby wspierają finansowo odrodzoną Pogoń Lwów.
Bibliografia przedmiotowa
Błażyński L., Niebiesko-czerwona historia. 75 lat sekcji hokejowej Polonii Bytom, Bytom 2021.
Gowarzewski A., Czado P., Szmel B. L., Śląski Związek Piłki Nożnej 1920–2010. Ludzie, historia, fakty. Księga pamiątkowa, Katowice 2010.
Hałys J., Polska piłka nożna, Kraków 1986.
Jarecki S., Rozwój piłki ręcznej na Śląsku. Cz. 1, (1925–1960), Katowice 1972.
Łaszkiewicz K., Polska koszykówka męska 1928–2004, Inowrocław 2004.
Mauer-Górska B., U kolebki bytomskiego KS „Polonia” stała lwowska „Pogoń”, [w:] Udział lwowian w życiu społecznym Górnego Śląska, Wszechnica Górnośląska, t. 2, red. M. Lubina, Katowice 1991, s. 117-120.
Polonia Bytom, księga jubileuszowa. Ludzie, historia, fakty, oprac. J. Rakoczy, Katowice 2005.
Wacek R., Sport polski na Górnym Śląsku, „Gazeta Poranna” 1920, nr 5313, 5315, 5319, 5323.
Zieleśkiewicz W., Encyklopedia sportów zimowych, Warszawa 2002.
Zieleśkiewicz W., Historia polskiego hokeja, Krynica-Zdrój 2006.
https://historykon.pl/lwowskie-poczatki-polonii-bytom/ [dostęp: 22.12.2022]
http://pogonprudnik.futbolowo.pl/news,1941692,historia-pogoni-lwow-i-polonii-bytom.html [dostęp: 22.12.2022]
http://ks.poloniabytom.com.pl/historia-klubu/rys-historyczny/ [dostęp: 22.12.2022]
http://ks.poloniabytom.com.pl/sekcje-i-olimpijczycy-polonii/ [dostęp: 22.12.2022]
https://www.bytomski-hokej.pl/historia/ [dostęp: 22.12.2022]
https://inobytom.pl/historia-polonii-bytom-minelo-101-lat-od-powstania-klubu/
Autor hasła
Antoni Steuer