Piotr Woźniak

pseud. Wir, Wigor, Wiktor, Horyń, Kustroń, Wenda, Olszyna, Kotlina; ur. 9.02.1912 r. w Młyniskach, pow. trembowelski, woj. tarnopolskie  (obecnie Ukraina), zm. 23.04.1988 r. w Bytomiu – pułkownik Armii Krajowej, nauczyciel.

Imię i nazwisko	Piotr Woźniak
Data i miejsce urodzenia	9.02.1912, Młyniska
Data i miejsce śmierci	23.04.1988, Bytom
Zawód	wojskowy, nauczyciel

Piotr Woźniak był synem Stanisława i Marii z domu Moskal. Ukończył pięcioklasową szkołę powszechną w Młyniskach, po czym w 1926 r. rozpoczął pracę jako robotnik w tamtejszym majątku hrabiego Borkowskiego. W 1928 r przeniósł się do Lwowa i pracował w jednej z tamtejszych restauracji. W latach 1929/1930-1933/1934 kształcił się w Seminarium Nauczycielskim im. H. Sienkiewicza w Tarnopolu. Maturę zdał 16 czerwca 1934 r. W latach 1934–1935 odbył służbę w Wojsku Polskim. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Rezerwy przy 19 Pułku Piechoty we Lwowie służył w stopniu podporucznika w 54 Pułku Piechoty. W latach 1935–1939 był nauczycielem w szkołach powszechnych w Lubaczowie oraz w powiecie rawskim – m. in. w Tehlowie i Magierowie wspólnie z żoną Antoniną. Po latach tak wspominał ten okres:

Przepiękny był wtedy świat. Wioska nieduża, jakby zagubiona wśród pól i lasów, ale tętniąca życiem, praca, zabawą i pieśnią. Pracowaliśmy w tzw. jednoklasówce – szkole o jednym nauczycielu. Nie szczędziliśmy też czasu i dla młodzieży starszej, będącej prawie naszymi rówieśnikami. Uczyliśmy się, urządzaliśmy przedstawienia, festyny i zabawy. To był nasz żywioł. Nasza radość i nasze szczęście […] Ale najważniejsze to była wolność, największe dobro, jakie wówczas posiadaliśmy, sami chyba nie bardzo zdając sobie z tego sprawę. [P. Woźniak, Zapluty karzeł reakcji: wspomnienia AK-owca z więzień w PRL, Rzeszów 1985, s. 126].

Brał udział w kampanii wrześniowej w 12 Dywizji Piechoty, w ramach Armii „Prusy”, na linii Skarżysko-Kamienna – Radom. Po rozbiciu dywizji w bitwie pod Iłżą uniknął niewoli, a po zakończeniu walk znalazł się w sowieckiej strefie okupacyjnej. W październiku powierzono mu obowiązki nauczyciela w Magierowie, lecz już 11 listopada 1939 r. został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu w Rawie Ruskiej. 1 lutego 1940 r. zbiegł z więzienia i ukrywał się w Tarnopolu oraz na terenie powiatów Borszczów i Kamionka Strumiłowa. W czasie pierwszej okupacji sowieckiej zmarło ośmiomiesięczne dziecko Woźniaków. 27 czerwca 1940 r. zapisał się na kurs nauczycielski w Tarnopolskiej Pedagogicznej Szkole. Po ukończeniu 3-miesięcznego szkolenia został skierowany do pracy we wsi Turylcze pow. borszczowski jako nauczyciel tzw. niepełnej średniej szkoły. Zagrożony aresztowaniem wyjechał z Turylcza w czerwcu 1941 r. i udał się do Chreniowa. Po wkroczeniu Niemców do ZSRR wrócił do Tarnopola. Od listopada 1941 r. należał do Związku Walki Zbrojnej. Początkowo pełnił funkcję dowódcy organizującego się plutonu, którego rejon obejmował północno-wschodnie dzielnice miasta Tarnopola: Nowy Świat i Zarudzie. W marcu 1942 r. został oddelegowany do Czortkowa, aby tam zorganizować konspirację. Zainicjował powstanie konspiracji w pow. borszczowskim i pow. kopyczyńskim. Do 15 marca 1942 r. pełnił funkcję komendanta Obwodu Borszczów. Od lipca 1942 do lipca 1944 r. był dowódcą II Oddziału Sztabu Tarnopolskiego Okręgu Armii Krajowej (AK). W latach 1942-1944 kilkukrotnie podróżował na teren Rumunii w celu nawiązania kontaktów z tamtejszym wywiadem, który chciał pertraktować z aliantami, widząc porażki Niemców na froncie wschodnim. Czterokrotnie w 1943 r. przeprawiał się do Rumunii przez punkt w Żeżawie, przy pomocy rodziny Dąbrowskich. Jednak po ataku Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na łącznika z Żeżawy kontakt z wywiadem rumuńskim  się urwał. Za swoje zasługi został awansowany do stopnia porucznika dnia 11 listopada 1943 r., a później kapitana. Brał udział w akcji „Burza” w randze kapitana przyjmując pseudonim „Wir”. Po jej zakończeniu został wcielony do jednostki wojskowej „Uczastok Wojennych Stroitelnych Rabot 153” (UWSR), działającej poza frontem (budował linie obronne). Uniknął w ten sposób poboru do I Armii Ludowego Wojska Polskiego. Dzięki pracy w UWSR pomagał zdobywać fałszywe papiery dla działaczy AK. Pod koniec sierpnia 1944 r. został zwolniony z tej pracy i objął posadę pedagoga w dziesięcioletniej szkole średniej w Tarnopolu.

We wrześniu 1944 r. w Tarnopolu rozpoczął działalność antykomunistyczną razem z Wiktorem Wolskim „Wrzos”. Początkowo drukowali ulotki. Walczył w antysowieckiej organizacji „NIE” (NIEPODLEGŁOŚĆ). Został drugim zastępcą majora Bronisława Zawadzkiego „Soroki” i zajmował się wtedy wywiadem, kontrwywiadem i propagandą. Udało mu się uniknąć aresztowania w grudniu 1944 r. przez NKWD. W styczniu 1945 r. został rozpracowany przez agenta NKWD, byłego członka AK – Ludwika Sawickiego. Uciekł ze Lwowa do Przemyśla  i objął dowództwo zgrupowania partyzanckiego „SAN”, którego trzon stanowili dawni Akowcy z okręgów tarnopolskiego i lwowskiego. Był to oddział samoobrony występujący przeciwko bandom UPA działającym na Rzeszowszczyźnie. Od sierpnia 1945 r. był szefem Sztabu Okręgu Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) na terenie COP (Centralnego Okręgu Przemysłowego). We wrześniu 1945 r. objął stanowisko komendanta Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW) z siedzibą w Jarosławiu. Podlegały mu dowództwa NZW powiatów: Jarosław, Przemyśl, Lubaczów, Łańcut, Przeworsk, Nisko, Tarnobrzeg, Mielec, Kolbuszowa, a od 1946 r. również Sandomierz i okolice. W kwietniu 1947 r. wydał rozkaz zaprzestania działalności wszystkim mu podległym oddziałom NZW. W konspiracji używał fałszywych nazwisk Antoni Bojanowski vel Antoni Woliński oraz pseudonimów „Wir”, „Horyń”, „Kustroń”, „Wenda”, „Wigor”, „Olszyna”, „Kotlina”. Ujawnił się 24 kwietnia 1947 r. w ramach tzw. drugiej amnestii.

Razem z żoną Antoniną (żołnierz AK, pseud. Bronisława) oraz synami przyjechał do Bytomia i zamieszkał przy ulicy Akacjowej. Podjął pracę nauczyciela w szkole podstawowej w Bytomiu. Rozpoczął też studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W sierpniu 1948 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa i przewieziony do Rzeszowa. W czasie kolejnych przesłuchań był bity i torturowany. Proces rozpoczął się 15 maja 1949 r., na ławie oskarżonych zasiedli również: Ludwik Więcław, Tadeusz Maýr, Kazimierz Kisielewicz, Kazimierz Stocki, Edward Garbacki, Anna Bałaj-Ślęzak, Jan Skóra i Jan Więcław. 31 maja 1949 r. został skazany przez Rejonowy Sąd Wojskowy w Rzeszowie na dwukrotną karę śmierci i dożywotnie więzienie. Po 63 dniach pobytu w celi śmierci niespodziewanie wcześniejsze wyroki zostały zamienione na 10 lat więzienia. Wyrok odsiadywał w więzieniu Głównego Zarządu Informacji Wojskowej w Warszawie, a następnie w Wronkach. W marcu 1955 r. uzyskał przerwę w odbywaniu kary i został zwolniony do domu ze względu na zły stan zdrowia. Wrócił do Bytomia, gdzie w szpitalu przy ul. Batorego leczył go m.in. profesor Kornel Gibiński. Kiedy wrócił do domu, okazała się, że jego żona przebywa w szpitalu i walczy o życie. Z goryczą i rozżaleniem zanotował swoje refleksje po powrocie do bytomskiego domu z więzienia:

Takim więc majątkiem dysponowaliśmy po latach walki, gdy po zakończeniu wojny uciekaliśmy ze wschodu ścigani przez nowego, sowieckiego okupanta. Uciekaliśmy tylko z tym, co na sobie, jako ludzie nieistniejący, pod przybranymi nazwiskami, każdy z osobna. Nawet małe dzieci trzeba było nielegalnie przerzucać przez granicę stworzoną przez sowietów, bo mogły stać się zakładnikami za rzekome winy rodziców. [P. Woźniak, Zapluty karzeł reakcji: wspomnienia AK-owca z więzień w PRL, Rzeszów 1985, s. 137].

W czerwcu 1957 r., w wyniku rewizji wyroku, został uniewinniony i wrócił do zawodu nauczyciela. W 1962 r. ukończył także studia magisterskie na Wydziale Filologiczno-Historycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, a w 1971 r. uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych. Jest autorem prac z zakresu historii oraz pedagogiki. W 1973 r. przeszedł na emeryturę i poświęcił się opracowywaniu dziejów AK.

Do końca życia pozostawał pod obserwacją Służby Bezpieczeństwa, w latach 1978–1981 był rozpracowywany przez Wydział III SB w Katowicach w ramach sprawy o kryptonimie „Emeryt”. Współpracował z Komitetem Samoobrony Społecznej „KOR”. W 1980 r. wraz z Zenonem Pigoniem założył Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Ziemi Bytomskiej. Co roku przewodniczył pielgrzymkom kombatantów Armii Krajowej na Jasną Górę. W czasie stanu wojennego został na krótko aresztowany. Nie bez znaczenia był tu fakt, że w 1982 r. w paryskim wydawnictwie „Editions Spotkania” ukazały się jego wspomnienia Zapluty karzeł reakcji Wspomnienia AK-owca z więzień w PRL. W Bytomiu był współorganizatorem Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej. Był jednym z członków grupy, która 8 października 1984 r., przygotowała wizytę księdza Jerzego Popiełuszki w tym mieście. Dla bytomskich opozycjonistów był niemal ojcem.

Odznaczony: Krzyżem Armii Krajowej; dwukrotnie Krzyżem Zasługi z Mieczami.

P.W. nie doczekał wolnej Polski, o którą walczył całe życie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Bytomiu 26 kwietnia 1988 r. Spoczywa we wspólnym grobie razem z żoną Antonią na bytomskim cmentarzu Mater Dolorosa.

Został upamiętniony w Panteonie Bytomskim. Uchwałą Rady Miasta rok 2012 w Bytomiu został ogłoszony „Rokiem Piotra Woźniaka”. W mieście znajduje się też ulica jego imienia. 28 lutego 2016 r. odbył się pierwszy Bytomski Bieg Pamięci Żołnierzy Niezłomnych im. Piotra Woźniaka – „Wira”. Poprowadził symboliczną trasą, a na mecie delegacja biegaczy złożyła kwiaty na grobie „Wira”. Bieg ten odbywa się każdego roku.

Bibliografia podmiotowa

Woźniak P., Zapluty karzeł reakcji: wspomnienia AK-owca z więzień w PRL, Paryż 1982.

Bibliografia przedmiotowa

Bytomski „Rok Piotra Woźniaka”, https://naszemiasto.pl/bytomski-rok-piotra-wozniaka/ar/c1-4481696 [dostęp 6.10.2023].

Hałaś M., Bytom magiczny. Wypominki, Bytom 2006, s. 98-103.

Piotr Woźniak, https://www.mater-dolorosa.wj.info.pl/57-piotr-wo%C5%BAniak.html [dostęp 6.10.2023].

Piotr Woźniak, pseud. Wigor, Wiktor, Wir, https://baza.muzeum-ak.pl/zolnierz/156739/ [dostęp 6.10.2023].

Surdej M., Piotr Woźniak „Wir” (1912–1988), „Biuletyn IPN” 2022, nr 1-2, s. 123-136.

Węgierski J., Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol, Kraków 1996.

https://www.mater-dolorosa.wj.info.pl/57-piotr-wo%C5%BAniak.html [dostęp 10.10.2023]

Autor hasła

Marta Kasprowska-Jarczyk