Periodyki kresowe na Śląsku po 1945 r.

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Adaptacja wysiedlonych z Kresów w nowym miejscu zamieszkania przebiegała z trudem, do czego przyczyniały się różnice językowe, odrębność kulturowa, przekonanie o niesprawiedliwości przesiedlenia, traktowanie nowego miejsca zamieszkania jako tymczasowego. Nadto, polityka państwa polskiego, które realizowało sowieckie wzorce postępowania przekreśliła wszelkie formy instytucjonalnego kultywowania „pamięci” Kresów w przestrzeni publicznej. W Polsce Ludowej o Kresach i losie ich mieszkańców mówiono tylko zgodnie z partyjną ideologią, albo wcale. Wspomnienia i opracowania na ten temat kierowane do druku, podlegały cenzurze, ale w pamięci ludzi żyła niewypowiedziana tęsknota za Kresami, która dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. mogła znaleźć swoje ujście. W dobie zmian politycznych w Europie środkowo-wschodniej, w końcu lat 80. XX w. zaczęły powstawać w Polsce pierwsze towarzystwa oraz organizacje zrzeszające mieszkańców przedwojennych ziem polskich: miast i miasteczek położonych na wschód od linii Bugu. W ślad za tymi procesami, pojawiły się pierwsze periodyki podejmujące tematykę kresową w szerokim aspekcie problemów społecznych, kulturowych, historycznych, rozrachunkowych.

Przez termin „czasopisma kresowe” należy rozumieć publikacje ciągłe (ukazujące się w określonych odstępach czas), podejmujące tematykę Kresów Wschodnich byłej RP, w granicach sprzed 1939 r., wydawane i redagowane na terenie Polski. W analizie uwzględniono tytuły ukazujące się na Śląsku w latach 1989-2022. Do opisu szczegółowego wybrano tytuły reprezentatywne. W Polsce odnotowano ok. 90 tytułów, w tym 24 - na Śląsku, ukazujących się w następujących ośrodkach: Bielsko-Biała (3), Brzeg Dolny (1), Gliwice (1), Katowice (1), Kłodzko (1), Legnica (1), Lubin (1), Namysłów ( 1), Wałbrzych ( 1), Wrocław (13).

Omawiane periodyki związane są najczęściej z organizacjami kresowymi, zakładanymi na Śląsku w końcu lat 80.XX w. Powoływały je osoby przesiedlone na Śląsk po 1945 r., angażujące się w życie społeczne środowisk lokalnych. W zawartości pism znajdowały się informacje związane z tematyką kresową, m.in. artykuły popularnonaukowe, utwory literackie, teksty osobistych wspomnień, ogłoszenia i ważniejsze kroniki wydarzeń lokalnych, ogólnopolskich oraz zagranicznych związanych z tematyką kresową.

Do ważniejszych tytułów należy zaliczyć periodyk „Semper Fidelis”, wydawany od 1989 r. we Wrocławiu z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich (TMLiKP-W). Początkowo ukazywał się w formie biuletynu informacyjnego „Wieści”, powołanego równolegle z Towarzystwem jeszcze w 1988 r. (ukazały się trzy zeszyty), a od przełomu roku 1989/1990 sukcesywnie pod nazwą „Semper Fidelis”. Nazwa nawiązywała do dewizy: zawsze wierny.

…Jak wiemy, fidelis jest dewizą, która od XVII w. (Fidelis, Leopolis Fidelis, Semper Fidelis) zdobi kolejne herby Lwowa i jest bliskie sercu każdego lwowianina. Przypomina wielowiekową tradycję postaw obywatelskich, bohaterskie zmagania zbrojne w służbie Ojczyźnie na straży jej wschodnich rubieży, aż po ten szczególny dzień 22 listopada 1922 r., kiedy to obok dewizy zawsze wierny został na herbie Lwowa umieszczony krzyż Virtuti Militari, nadany bohaterskiemu Miastu przez Marszałka Józefa Piłsudskiego, czyniąc to miasto pierwszym w kraju kawalerem tego orderu. [I. Suchanek, „Cracovia Leopolis” 1997, nr 4].

Podtytuł pierwszych sześciu numerów brzmiał: „Miesięcznik Towarzystwa Miłośników Lwowa. Wrocław”, na przestrzeni kilku następnych lat ulegał nieznacznym modyfikacjom. W numerze 3-4 z 1992 r. została wprowadzona forma podtytułu, który obowiązuje do dzisiaj: „Pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Wrocław”. Począwszy od roku 2011 „Semper Fidelis” ukazywał się jako kwartalnik. W skład pierwszego zespołu redakcyjnego wchodzili: Jan Akielaszek, Andrzej Chlipalski, Jan Iwaszko – redaktor techniczny, Jerzy Janicki, Wiesława Jeleńska-Hombek – sekretarz redakcji, Danuta Kotowicz, Lech Mrożek, Tadeusz Myczkowski, Danuta Nespiak, Stanisław Nicieja, Zdzisław Ojrzyński, Andrzej Pankowicz – przewodniczący kolegium. Redaktorem naczelnym był Henryk Staniuk, od roku 1992 do 1995 Zdzisław Ojrzyński, od 1996 do 1997 roku funkcję tę pełniła Danuta Nespiak. Od początku roku 1998 do końca roku 2021 redaktorem naczelnym był Andrzej Kamiński. Redagował zespół w składzie: Wiesława Jeleńska-Hombek, Danuta Nespiak, Zdzisław Ojrzyński, Jerzy Pietryński, Danuta Śliwińska, Zbigniew Umański. Od początku roku 2022 redaktorem naczelnym jest Adam Kiwacki (prezes Zarządu Głównego Towarzystwa). Wydawaniem pisma w latach 1991-2005 zajmowała się Fundacja Kresowa Semper Fidelis, a następnie Towarzystwo MLIKP-W, Oddział Główny. Cele pisma zostały określone w pierwszym numerze z 1989 r. w liście od redakcji „Po latach milczenia...”, w którym Danuta Nespiak pisała:

…Mając na uwadze prawdę, publikować będziemy artykuły odnoszące się do dziejów społeczno-kulturalnych Lwowa i byłej Małopolski Wschodniej oraz pamiętniki i wspomnienia. P przeszło 40 latach milczenia trzeba odtworzyć brakujące fragmenty w najnowszej historii Polski. Czasopismo nasze stawia sobie za cel uzupełnienie, w miarę możliwości, tej luki. [D. Nespiak, Po latach milczenia…, „Semper Fidelis” 1989, nr 1, s. 1-2].

Na łamach czasopisma zamieszczane są artykuły o tematyce historycznej, społecznej i kulturalnej dotyczącej Kresów II RP, wspomnienia rocznicowe opisujące ważne wydarzenia związane z Kresami, informacje o bieżącej działalności Oddziałów TMLiKPW, których w roku 1992 było ponad 70 i zrzeszały ok. 50 tys. członków. Pismo od początku ukazywało się w formacie A.4 - 30 cm, nakład początkowo wynosił: 1200 egzemplarzy, a obecnie 500 egzemplarzy. Pismo miało bogatą szat graficzną, zamieszczano głównie oryginalne fotorelacje z wydarzeń kresowych z poszczególnych oddziałów Towarzystwa. Do numerów specjalnych dołączane były kalendarze ścienne z fotografiami Lwowa, słynnych Kresowian itp. Periodyk był dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego z funduszu Promocji Kultury. Pismo osiągalne było w prenumeracie rocznej, znajduje się w zbiorach wielu bibliotek w Polsce. W 1990 r. przy Towarzystwie MLiKP-W we Wrocławiu zawiązał się Klub Miłośników Kołomyi „Pokucie”. W tym samym roku zaczął ukazywać się „Biuletyn Informacyjny” (1990-1994). Pierwszy numer zredagowany przez ówczesną sekretarz Zarządu Oddziału Danutę Krupską, ukazał się w listopadzie 1990 r. w związku z uroczystościami rekonsekracji kościoła pojezuickiego w Kołomyi. Był to druk maszynopisowy, jednostroniocowy, zawierający relację z pierwszej pielgrzymki byłych mieszkańców Kołomyi do rodzinnego miasta urozmaiconą fotografiami kościoła NMP w Kołomyi i zdjęciami darów, które ofiarowali pielgrzymi. Kolejne numery, do 10-tego włącznie, opracowywane były na zmianę z prezesem klubu kluczborskiego, Mieczysławem Budzianowskim. Zawierały więcej treści, przeważały sprawozdania z działalności Klubu Miłośników Kołomyi i relacje z kolejnych pielgrzymek w rodzime strony. W 1994 r. „Biuletyn” zmienił szatę graficzną i układ tematyczny, ukazywał się pod nazwą „Gdzie Szum Prutu…”. Zachowana zostaje ciągła numeracja, w tekście od redakcji czytamy:

Pragniemy zintegrować środowisko kołomyjskie wokół „Gdzie szum Prutu…” w myśl hasła: „w jedności siła” oraz przekazać potomnym jak najwięcej informacji o uroczym zakątku ziemi, jakim było i jest Pokucie. [D. Krupska, od redakcji, „Gdzie szum Prutu…” 1994, nr 1, s. 2. ].

Główną inicjatorką przemiany była Bożena Krupska, która przez cały cykl wydawniczy pisma pełniła funkcję redaktora naczelnego. W sumie w latach 1994-2001 wydała 22 numery. Początkowo miały one charakter, podobnie jak „Biuletyn”, odbitek kserograficznych, o obszerniejszej i bardziej zróżnicowanej zawartości treściowej, z czasem stały się pismem profesjonalnie wydawanym i gromadzącym cenny materiał dokumentacyjny zarówno archiwalny, wspomnieniowy jak i fotograficzny.

Zasług Bożeny Krupskiej w dziele przywracania pamięci o Kołomyi nie sposób przecenić. Przez kilkanaście lat udało jej się zebrać rozproszony, unikatowy materiał z różnych źródeł. Ale najwięcej wydobywała z domowych archiwów rozproszonych po kraju kołomyjan […]. Dziś, gdy przegląda się roczniki „Gdzie szum Prutu…”, to widać ileż ludzi, faktów, dramatów i różnorakich wydarzeń zostało uratowanych od kompletnego zapomnienia, ile fotografii, które mogłyby być wyrzucone przez niefrasobliwych wnuków do śmietnika, stało się ilustracjami w tym ważnym periodyku. [S. S. Nicieja, Moje Kresy. Kołomyjscy strażnicy pamięci, „Nowa Trybuna Opolska” 1 lutego 2014].

Tytuł nie utrzymał się długo, ale odegrał ważną rolę w gromadzeniu świadectw historii.

Niestety organów TMLiKPW ubywa, czemu w zasadzie trudno się dziwić. Chociaż czasem trzeba się dziwić: ostatnio nadeszła dramatyczne wiadomość z Wrocławia przestaje wychodzić „Gdzie szum Prutu...”.”A przecież ten półrocznik należał bezsprzecznie do czołówki czasopism kresowych. Jego redaktorka, Bożena Krupska, osoba młoda i energiczna, miała poważne ambicje, koncepcję i rezultaty. Robiła to, co należało: zbierała, opracowywała i publikowała materiały, które wzbogacały i utrwalały wiedzę o przynależności Pokucia i jego stolicy Kołomyi do kręgu polskiej historii i kultury, do polskiego krajobrazu geograficzno-przyrodniczego. [Słowo od redakcji: czas pomyśleć, „Cracovia Leopolis” 2001, nr 4, s. 2].

Od 2019 r. reaktywowano działalność Ogólnopolskiego Klubu Miłośników Kołomyi „Pokucie” z siedzibą we Wrocławiu przy Ogólnopolskim Oddziale Tłumaczan w ramach Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Z inicjatywy prezesa Ryszarda Saczyńskiego ukazuje się „Goniec Pokucki”. W skład redakcji wchodzą: Bartłomiej Jasiński, Zdzisław Jasiński, O. Krzysztof Juzba, Maria Krupska, Franciszek Magda, Ryszard Saczyński. Pismo ukazywało się w wersji elektronicznej, egzemplarze wydania papierowego redakcja drukowała tylko na zamówienie, za pokryciem kosztów druku i wysyłki listem. Kolportaż mailowy miał charakter bezpłatny, każdy zainteresowany mógł wydrukować swój egzemplarz i przekazać innym czytelnikom. Początkowo „Goniec” ukazywał się systemem „chałupniczym”, przy pomocy programu Word. Wymagało to wiele wysiłku i precyzji ze strony redaktora wydania, Bartłomieja Jasińskiego, by na końcu zawartość tworzyła spójną całość. Od numeru trzeciego redakcja miała do dyspozycji profesjonalny program, dzięki czemu czasopismo nabrało jednolitego wyglądu, a tekst stał się czytelniejszy. Ukazały się tylko trzy numery „Gońca”. W pierwszym numerze na łamach czasopisma znalazła się następująca deklaracja Bożeny Krupskiej:

… Założymy także stronę internetową naszego królewskiego grodu i tam zamieścimy dotychczasowe nasze wydawnictwa, a były to wrocławskie „Biuletyny Informacyjne”, „Gdzie szum Prutu…”, „Wiadomości z Kołomyi i Pokucia”, poznańskie „Zeszyty Kołomyjskie”. [Bożena Krupska redaktor „Gdzie szum Prutu…” i Członek Zarządu Oddziału Miłośników Kołomyi „Pokucie” w latach 1990-2001, „Goniec Pokucki. Biuletyn Ogólnopolskiego Klub Miłośników Kołomyi „Pokucie” 2019, nr 1, s. 3].

Zgodnie z powyższą zapowiedzią, na stronie internetowej Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Ogólnopolski Oddział Kołomyjan „Pokucie” https://kolomyja.net/ znajdują się archiwalne numery „Gdzie szum Prutu…” i „Goniec Pokucki”. Strona nie jest w pełni aktywna, niedostępne są numery biuletynu „Wiadomości z Kołomyi i Pokucia”. Redagował je zespół skupiony wokół redaktora naczelnego Zbigniewa Berlinga, który po Danucie Krupskiej przejął obowiązki przewodniczącego Oddziału Miłośników Kołomyi „Pokucie”. W gronie współredaktorów znaleźli się: Bogumiła Orłowska, Edward Bień z Dzierżoniowa, Kazimierz Seniuk z Bystrzycy Kłodzkiej, Adam Skowroński, Janina Piotrowska, Edward Laskowski z Rakoniewic w Wielkopolsce, Mieczysław Wróblewski z Nysy, Czesław Żurakowski, Tadeusz Pańczyszyn z Twardogóry, Andrzej Łopaczak, Krzysztof Lazarowicz, Krzysztof Laszkiewicz, Zbigniew Abram, Alicja Stromich, Zygmunt Piskozub, Julian Steblecki. W sumie ukazało się ponad 50 edycji „Wiadomości”.

…Początkowo były to skromne zeszyciki, ale z czasem pismo zyskało profesjonalny charakter, gromadziło znakomity materiał dokumentacyjny, zarówno archiwalny, wspomnieniowy, jak i fotograficzny. Biuletyn był także wysyłany pocztą do tych osób, które z różnych względów nie mogły uczestniczyć w organizowanych trzy razy do roku spotkaniach. Jednorazowy nakład biuletynu wynosił około 80 egzemplarzy i wysyłany był do zbiorów archiwalnych w Ossolineum i do archiwum Uniwersytetu Skłodowskiej-Curie w Lublinie. W tych biuletynach widać ileż ludzi, faktów, dramatów i różnorakich wydarzeń zostało uratowanych od kompletnego zapomnienia. Od roku 2005 organizowano konkurs na Wspomnienia Kołomyjan i Pokucian. Co dwa lata odbywało się podsumowanie kolejnych edycji tego konkursu, na których uczestnicy otrzymywali dyplomy i nagrody książkowe. Wiele opracowań wspomnieniowych z konkursu było potem wykorzystywanych do publikowania w biuletynie „Wiadomości z Kołomyi i Pokucia”, oraz było rekomendowanych do druku w innych czasopismach kresowych. [A. Łopaczak, Zbigniew Berling zasnął snem sprawiedliwych, [w:] https://www.kresowianie.info/artykuly, dostęp: 21.07.2023r.].

W 1992 r. Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich i Klub Buczaczan z Wrocławia powołało organ „Głos Buczaczan” (1992-2020?). Pierwszym redaktorem naczelnym została Adela Łucarz, numery 1 i 2 z 1996 r. ukazały się pod redakcją Mirosławy Pastuszek, od numeru 3 z 1996 r. redakcję przejęła ponownie Adela Łucarz. Od numeru 1 z 1999 r. funkcję redaktora naczelnego pełnił Władysław Szklarz przy współpracy z Elżbietą Budzyńską. Od 2010 r. brak wyróżnionego redaktora, w kolegiach redakcyjnych odpowiedzialnych za wydanie kolejnych numerów znalazły się następujące osoby: Cezary Żyromski, Roman Czerw, Wiesława Bednarczuk, Agnieszka Orłowska, Elżbieta Wodziczko, Mariusz Żyromski, Zbigniew Żyromski. Pierwsze numery „Głosu” ukazywały się nieregularnie, ale w latach 1994-2007 pismo wydawane w cyklu kwartalnym, w nakładzie 350 egzemplarzy. W okresie od 2008 r. do 2012 r. nastąpiła zmiana częstotliwości wydania na półrocznik, od 2013 r. - ukazuje się jako rocznik. Czasopismo formatu 21 cm charakteryzuje się jednolitą szatą graficzną, front okładki zdobi Pilawa, herb Buczacza, wydrukowany w zielonym kolorze na białym tle.

Na łamach „Głosu” można znaleźć serię wspomnień z lat objętych pamięcią żyjących ekspatriantów i ich potomków z Buczacza, teksty dokumentujące działalność Koła oraz artykuły historyczne traktujące o Buczaczu. Na uwagę zasługują m.in. teksty o historii Kościoła oraz sylwetek szczególnie zasłużonych księży z tego regionu. Pojawiają się także wiersze, informacje o działalności charytatywnej, teksty krajoznawcze i nekrologi. Należy zaznaczyć, że działalność społeczności Buczaczan ma długą historię, datującą się od 1950 r., kiedy odbył się w Zakopanem pierwszy integrujący zjazd członków tej społeczności.

Mając na uwadze, iż czasopismo nie jest kierowane tylko i wyłącznie do mieszkańców miasta Buczacz i podejmuje zagadnienia związane z innymi miejscowościami powiatu, z których najważniejsze to Monasterzyska, Jazłowiec, Dźwinogród, Potok Złoty, Koropiec, redakcja „Głosu” w numerze 2 z 2010 r. zaproponowała zmianę tytułu czasopisma na „Głos Ziemi Buczackiej”.

… Obejmie on swoją nazwą wszystkich z powiatu Buczacz, przytuli, przypomni nawet tych z najmniejszych miejscowości, dzisiaj prawie całkowici zapomnianych. […] Brak korespondencji, a w niej dyskusji, potraktujemy jako zgodę na dopisanie w tytule bardzo znaczącego słowa Ziemi. [Słowo od Redakcji, „Głos Buczaczan” 2010, nr 2, s. 10].

Do zmiany tytułu nie doszło, czasopismo ukazywało się do 2020 r. W 1993 r. przy Towarzystwie MLiKP-W w Gliwicach powstało Gliwickie Koło Stryjan przekształcone w 1994 r. w Oddział Stryjan. Sekretarzem został Teresa Olszańska, która przejęła również funkcję głównego redaktora pisma „Z Nurtem Stryja”, dedykowanego sprawom Stryja i jego mieszkańców. Było to drugie, po wrocławskim biuletynie „Strzecha Stryjska”, czasopismo o tej tematyce. Olszańska, zdaniem S.S. Niciei:

…Okazała się znakomitą redaktorką. Dzięki niej wyszło kilkadziesiąt obszernych tomów tego pisma, niezwykle rzetelnie i kompetentnie zredagowanych, pełnych wspomnień, opowiadań, relacji, zapisów kronikarskich oraz setek unikatowych zdjęć. Pismo to dzisiaj jest fundamentem dla każdego piszącego o Stryju. Gdyby nie ta ponad dwudziestoletnia praca redakcyjna Teresy Olszańskiej, wspomaganej przez bratanicę Annę Olszańską, wiele faktów i nazwisk zatonęłoby bezpowrotnie w odmętach ludzkiej niepamięci. [S. S. Nicieja, Moje Kresy. Piewcy Stryja i strażnicy pamięci, „Nowa Trybuna Opolska” 25 maja 2013].

„Z Nurtem Stryja” ukazywało się w latach 1997-2015, początkowo jako kwartalnik, ze względu na problemy finansowe cykl wydawniczy był nieregularny. Część numerów była łączona, w sumie ukazało się 29 woluminów (46 numerów). Czasopismo miało format zeszytowy o wysokości 21 cm i jednolitą szatę graficzną, która różniła się tylko kolorem. Na froncie okładki zamieszczony był herb Wolnego Królewskiego Miasta Stryja przedstawiający postać pustelnika z laską. Brak dokładnych informacji o nakładzie, redakcja co prawda kilkakrotnie informowała czytelników, o zwiększeniu liczby wydawanych egzemplarzy, podkreślając, że „sporządzanie dodruków jest bardzo kłopotliwe” [Zamiast wstępu… Drodzy Stryjanie, „Z Nurtem Stryja” nr 10, s. 2]. Skład zespołu redakcyjnego czasopisma na przestrzeni lat ulegał zmianie. Obok Teresy Olszańskiej i jej bratanicy Anny, do grona redaktorów należeli: Stefania Till, Jan Lessaer, Marian Jonczy, Bronisław Rutkowski, Barbara Smolana, Stanisław Kwietniowski, Danuta Kanarek, Janusz Locher, Władysław Pankiewicz, Teresa Podgórska. Na treść czasopisma składały się artykuły o charakterze historycznym i wspomnieniowym dotyczące dziejów miasta, okolic, zbytków instytucji, osób. Publikowano dawne relacje o Stryju, zamieszczone w czasopismach i książkach w XIX i XX w., drukowano utwory poetyckie wyrażające tęsknotę za bliskimi i utraconym czasem. Część publikowanych materiałów pozyskiwano od czytelników, podkreślano wielką wartość osobistych wspomnień, w których relacjonowano trudne losy wojenne a także okoliczności opuszczenia rodzinnych stron i trud budowania życia w nowej rzeczywistości.

…Opublikujemy wszystkie wspomnienia i dokumenty o tematyce kresowej, jeśli zechcą Państwo do nas nadesłać (zwłaszcza jeśli będą dotyczyć Stryja i jego okolic, ale nie tylko). Wszak każde zdanie dotyczące Kresów, wymienione nazwisko, przytoczone wydarzenie może wywołać lawinę wspomnień u którego z czytelników, można w ten sposób odnaleźć rodzinę, przyjaciół, lub po prostu poznać ciekawe dzieje. Każda taka relacja, wspomnienie może też mieć ogromną wartość dla badaczy – historyków czy kulturoznawców. [Zamiast wstępu… Drodzy Stryjanie, Drodzy Czytelnicy, „Z Nurtem Stryja” 2011, nr 41/42, s. 3].

Tematyka pisma grupowana była w cyklach: Kapłani kresowi, Wojenne losy Stryjan, Czas zadumy, Wspomnienia, wspomnienia, Podróże na Kresy, Losy Stryjan, Losy Kresowian, To już historia, Pisano przed laty, Wspomnienie o tych, co odeszli, Męczennicy za wiarę, Kuchnia kresowa, Sanktuaria kresowe, Historia miast kresowych, Stryjanie za granicami, Cudowne szkolne lata, Wybitni Kresowianie, Dzisiaj w Stryju i inne. Wartość artykułów podnosiły liczne czarno-białe fotografie oraz odbitki kserograficzne.

„Zeszyty Tłumackie” są czasopismem wydawanym od 1996 r. przez Ogólnopolski Oddział Tłumaczan, działający pod egidą Towarzystwa MLiKP-W we Wrocławiu. W latach 1996-2003 zeszyty ukazywały się jako kwartalnik, a od 2003 r. do dzisiaj edytowane są dwa razy w roku. Decyzja o utrwaleniu historii Tłumacza w formie pisemnej zapadła na pierwszym zebraniu założycielskim, które odbyło 20 marca 1989 r. we Wrocławiu i oparta była o bogate archiwum tłumackie, gromadzone od 1955 r. przez dra Michała Nikosiewicza oraz przez innych tłumaczan. Zasługi w tym procesie miały regularne i trwające do dzisiaj spotkania tłumackiej diaspory. Odbywały się one raz w roku jako zjazdy koleżeńskie oraz pielgrzymki do wizerunku św. Anny, przywiezionym przez tłumaczan do kościółka w Siedlakowicach, leżącego niedaleko Wrocławia. Inicjatorem tych spotkań oraz autorem wielu artykułów poświęconych historii Tłumacza i ziemi pokuckiej był dr Michał Nikosiewicz.

W pierwszym numerze „Zeszytów Tłumackich”, w artykule wstępnym umieszczono przesłanie do przyszłych czytelników:

Drodzy Tłumaczanie, Czytelnicy, Kresowianie! Oddajemy w Wasze ręce pierwszy numer Zeszytów Tłumackich. […] Od 30 już lat tłumaczanin dr Michał Nikosiewicz gromadzi dokumenty, wspomnienia, źródła archiwalne i zdjęcia o rodzinnym mieście Tłumaczu, oddalonym o 24 km od Stanisławowa. Tłumackie archiwum jest w posiadaniu wielu cennych materiałów archiwalnych, na podstawie których można już wydać monografię Tłumacza. Niestety, wcześniej nie można było nawet marzyć o jej wydaniu, a dzisiaj nie ma na to funduszy. Podjęliśmy zatem decyzję o wydawaniu kwartalnika, w którym ukazywać się będą opracowania oparte o zgromadzone materiały archiwalne oraz relacjonowane bieżące wydarzenia związane z działalnością Ogólnopolskiego Oddziału Tłumaczan (wcześniej Klubu Tłumacz), który ma już 40-letnią historię. Będąc świadomi, że jesteśmy ostatnimi światkami zagłady polskiego miasta, w którym od wielu stuleci rozbrzmiewała mowa polska obok ruskiej, żydowskiej i ormiańskiej, chcemy dać świadectwo prawdzie, publikując ją w naszych „Zeszytach Tłumackich”. [D. Tabińska-Juhasz, Od Redakcji!, „Zeszyty Tłumackie” 1996, nr 1, s. 4].

Redaktorem naczelnym w latach 1996-2005 r. była Danuta Tabińska-Juhas, a obecnie funkcję tę pełni Elżbieta Niewolska. W maju 1989 r. w Legnicy zarejestrowano Stowarzyszenie Przyjaciół Drohobycza, które w 1991 r. zmieniło nazwę na Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej. Jedną z pierwszych inicjatyw Stowarzyszenia było m.in. powołanie redakcji „Biuletynu SPZD [Stowarzyszenia Przyjaciół Drohobycza]”, w której znalazł się Roman Lorenz i Jerzy Pilecki. Wydawanie pisma poprzedziły nienumerowane i bez wspólnego tytułu cztery broszurki, wydane w niewielkim nakładzie, po nich ukazały się zeszyty „Biuletynu SPZD”, z tytułem serii i numeracją, która uwzględniała wcześniejsze broszury: w 1993 r. ukazał się numer 5 i 6, a w 1994 r. numer 7. W maju 1995 r. wydany został 8 numer, pod zmienionym już tytułem jako „Ziemia Drohobycka. Czasopismo środowiskowe Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej”. W tym samym roku, tj. 19 września 1995 r. siedziba Zarządu Głównego SPZD została przeniesiona do Wrocławia, a wraz z nią redakcja „Ziemi Drohobyckiej”. W swoich planach wydawniczych Zarząd SPZD zamierzał publikować 2-3 zeszyty czasopisma rocznie, jednak redakcja poinformowała, że:

…okazuje się w praktyce, że nasze pismo mimowolnie naśladuje nieodżałowanego Andrzeja Chciuka i tak jak kiedyś jego „Włóczęga”, „wychodzi kiedy chce”. Jest nam naprawdę przykro, że kolejny zeszyt ukazuje się dopiero w rok po poprzednim. Dołożymy wszelkich starań aby w jesieni br. ukazał się zeszyt następny. [Od redakcji, „Ziemia Drohobycka” 1996, nr 9, s. 1.

Pismo ukazywało się nieregularnie, najczęściej raz w roku, pewną rekompensatą dla czytelników była wzrastająca objętość publikowanych zeszytów formatu 21 cm. Cechą charakterystyczną wydawnictwa była jednolita, monochromatyczna szata graficzna: na białym tle okładki w czarnym kolorze wydrukowany jest tytuł, nad nim, w centralnym punkcie – herb Drohobycza, po lewej stronie, u dołu znajduje się herb Borysławia (od nr 14 grafika zmieniona po artykule dot. historii godła), a po prawej godło Truskawca. Dla odróżnienia, każdy kolejny zeszyt był zaznaczony na grzbiecie czarną kropką. Ostatni numer „Ziemi Drohobyckiej” (19-20) ukazał się w 2007 r. Przez cały okres edycji zespół redakcyjny pracował pod kierunkiem Jerzego Marii Pileckiego, obok wspominanego powyżej Romana Lorenza, do grupy współredaktorów można zaliczyć: Antoninę Łobos, Stanisława Moronia, O. Dominika M. Orczykowskiego OFMcap, Romana Grünhauta, Ludmiłę Szczepanik, Władysława Olszewskiego, Pawła Bryszkowskiego, Romualda Kołudzkiego-Stobbe. Na łamach czasopisma zamieszczane były różnego rodzaju informacje na temat ziemi rodzinnej. Były to wspomnienia, ale również opracowania naukowe, popularnonaukowe, słowniki biograficzne, recenzje książek, polemiki, drobne utwory literackie, zdjęcia archiwalne, zapiski kronikarskie. Artykuły były pisane m.in. przez członków i sympatyków Stowarzyszenia z Polski i świata. Są ważnym świadectwem historii polskich przedwojennych ziem utraconych. O wysoki poziom merytoryczny czasopisma, wiarygodność i dbałość merytoryczną prezentowanych materiałów zabiegał J.M. Pilecki, był autorem dziesiątków artykułów, recenzji, polemik, przeglądów nowości wydawniczych i sprawozdań.

Szczególne zasługi położył jako biograf odtwarzający losy ludzi związanych z ziemią drohobycką. Pilnował wiarygodności swych ustaleń. Zwalczał wszelkie próby fantazjowania i mitologizacji. Osiągnął wysoki stopień kompetencji, dzięki czemu mógł być rzetelnym recenzentem również cudzych tekstów […]. Bez roczników tego pisma nie sposób byłoby dzisiaj odtworzyć historię społeczności drohobyckiej. [S.S. Nicieja, Moje Kresy. Drohobyccy kronikarze, „Nowa Trybuna Opolska”, 17 października 2015].

Archiwum zgromadzone przez Pileckiego w Komisji Historycznej Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej obejmuje około 60 metrów bieżących na regałach, stało się cennym źródłem informacji faktograficznej oraz ikonograficznej. Jest wykorzystywane przy redagowaniu kolejnych numerów „Biuletynu Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej”, którego pierwszy numer ukazał się w 2007 r. Pod względem podejmowanej tematyki jest to kontynuacja „Ziemi Drohobyckiej”. Periodyk ma nową numerację, ukazuje się w nowej szacie graficznej, w nowym formacie 30 cm i edytowany jest regularnie dwa razy w roku jako publikacja niekomercyjna, finansowana z wpłat na Fundusz Wydawniczy SPZD. Od numeru 26 otrzymuje dotację ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Redaktorem naczelnym pierwszych dziesięciu numerów był Jan Rybotycki. Poczynając od numeru 11 - grudzień 2012 r. – nastąpiła zmiana na stanowisku redaktora naczelnego, funkcję tę pełnił (do swojej śmierci w 2013 r.) Marian Szczepanowicz z Krakowa. Numer 12–13 - wrzesień 2013 r. – ukazał się pod redakcją Andrzeja Ciepłucha, a od numeru 14 – wrzesień 2014 r. – p.o. redaktora naczelnego został J.M.Pilecki. Kolejna zmiana - nastąpiła w grudniu 2016 r. poczynając od numeru 20 - marzec 2017 r. - funkcję naczelnego przejął na stałe Krzysztof Lorenz. Spośród współpracowników redagujących „Biuletyn” można wymienić: Romualda Kołudzkiego-Stobbe, Władysława Olszewskiego, Ireneusza Staronia, Lidię Debską, Czesława Reczucha, Magdalenę Dumańską. Od numeru 19 – wrzesień 2019 r. – „Biuletyn” dostępny jest również w wersji elektronicznej na stronie Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej (http://spzd.pl/?s=biuletyn+).

Periodyki kresowe stały się żywą kroniką i dokumentem losów Kresowian wypędzonych po 1945 r. z terenów II RP. Integrują środowiska o rodowodzie kresowym. Uzupełniają naszą wiedzę historyczną o latach minionych oraz budują tożsamość narodową. Nie można zrozumieć polskiej kultury bez poznania Kresów i tego, co je tworzyło. Należy o tym pamiętać i przypominać, zwłaszcza młodym ludziom, którzy często nie mają świadomości, że tam kiedyś była Polska.

Bibliografia podmiotowa

Wykaz tytułów periodyków kresowych wydawanych na Śląsku (1989-2022). Uwzględniono tytuły pochodzące z dostępnych źródeł bibliograficznych oraz autopsji.

„Biuletyn Bukaczowiecki”/ Ognisko Bukaczowczan Stowarzyszenia Europejskich Więzi we Wrocławiu / 1994-2009 / Wrocław/ od nr 4 (2000) red. T. Tomkiewicz/ kwartalnik.

„Biuletyn Informacyjny Towarzystwa Miłośników Lwowa. Oddział Katowice / TML OK. / 1990-2004/ Katowice/ od 2 (1990) red. M. Kasztelaniec; od nr 19 (1998) red. H. Cholewa, A. Krzeszewska, A. Chlęch/ nieregularne.

„Biuletyn Informacyjny Zarządu Głównego TMLiKPW/ Zarząd Główny TMLiKPW we Wrocławiu/ 1994/ Wrocław.

„Biuletyn SPZD” / Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej / 1993-1994 / Legnica- Częstochowa / red. R. Lorenz, J. Pilecki/ nieregularne / następny tyt.: „Ziemia Drohobycka”.

„Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej” / 2007- / Wrocław / red. J. Rybotycki, K. Lorenz / półrocznik / poprzedni tyt.: „Ziemia Drohobycka”: [czasopismo środowiskowe Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej] / http://spzd.pl/index.php/biuletyn-2/.

„Biuletyn Stryjskiej Strzechy Członka Towarzystwa Miłośników Lwowa / Koło Stryjskiej Strzechy przy Towarzystwie Miłośników Lwowa we Wrocławiu / 1991 / Wrocław / nieregularne / następny tyt.: „Strzecha Stryjska”.

„Gdzie Szum Prutu… : biuletyn informacyjny Klubu Miłośników Kołomyi Pokucie” [przy TMLiKPW] / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich / 1990-2001 / Wrocław / red. B. Krupska / nieregularne / https://kolomyja.net/biblioteka/gdzie-szum-prutu-info/. Od 2019 r. kontynuacja „Goniec Pokucki”.

„Głos Buczaczan” / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Klub Buczaczan / 1992-2009 / Wrocław / red. A. Łucarz, M. Pastuszek; od nr 1 (1999) red. Wł. Szklar; od nr 1 (2010) red. R. Czerw / kwartalnik, od 2008 r. półrocznik.

„Goniec Pokucki : biuletyn Ogólnopolskiego Klubu Miłośników Kołomyi „Pokucie” z siedzibą we Wrocławiu” / 2019-2020 / Wrocław / red. B. Jasiński / nieregularne / od nr 2 (2020) zmiana podtytułu Biuletyn Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo - Wschodnich Ogólnopolskiego Oddziału Kołomyjan „Pokucie” / https://kolomyja.net/wp-content/uploads/2019/11/Goniec-Pokucki-NR-1.pdf.

„Kresowianie : pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Oddział Wałbrzych / 1994 / Wałbrzych / red. J. Haak.

„Leopolis” / Towarzystwo Miłośników Lwowa w Kłodzku / 1989-1991 / Kłodzko / red. E. Golecka, A. Baran / tygodnik.

„Namysłowskie Spotkania Kresowe: czasopismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Namysłowie” / 2003- / Namysłów / red. J. Iwanyszczuk / https://kresy2010.pl/index.php/blog/.

„Semper Fidelis : pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Wrocław” / 1989- / Wrocław / Red. D. Niespiak, Z. Ojrzyński, A. Kamiński, D. Tabińska-Juhasz / dwumiesięcznik / https://tmlikpw-zarzadglowny.pl/category/semper-fidelis/.

„Spotkania Świrzan : biuletyn Świrzan i ich Potomków” / 1992- / Lubin / red. J. Wyspiański / nieregularne / od nr 2 (1996) zmiana podtytułu Biuletyn wspomnieniowo-historyczny Świrzan i ich Potomków / http://archiwumkresowe.pl/spotkania-swirzan-biuletyn-wspomnieniowo-historyczny-swirzan-i-ich-potomkow-numer-160/.

„Strzecha Stryjska” / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Zarząd Główny we Wrocławiu / 1991-2008 / Wrocław / red. K. Roszek-Misiak, A. Wojciechowska / półrocznik / od 1994 podtytuł : „Biuletyn Klubu”.

„Wiadomości Towarzystwa Miłośników Lwowa” / 1989 / Wrocław / red. Z.A. Ojrzyński, D. Niespiak.

„Wiadomości z Kołomyi i Pokucia : biuletyn informacyjny Oddziału Miłośników Kołomyi „Pokucie: we Wrocławiu” / 2002-2009 / Wrocław / Re. Z. Berling / półrocznik.

„Wicyńskie Forum : biuletyn historyczno-informacyjny / 2007 / Bielsko-Biała / red. J. Argasiński / następny tyt. : „Wicyńskie Zeszyty : periodyk Klubu Wicynian i ludzi związanych z Kresami Południowo-Wschodnimi.

„Wicyńskie Zeszyty : periodyk Klubu Wicynian i ludzi związanych z Kresami Południowo-Wschodnimi / 2009- / Bielsko-Biała / red. J. Argasiński / rocznik.

„Z Nurtem Stryja” / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Oddział Stryjan w Gliwicach / 1997-2007 / Gliwice/ red. T. Olszańska / nieregularne.

„Zeszyty Łukowieckie : Gazeta Informacyjna” / 2003-2008 / Wały, Brzeg Dolny / aut. F. Burdzy / nieregularne / https://burdzyfrancieszek.wixsite.com/zeszyty/zeszyty-lukowieckie.

„Zeszyty Tłumackie” Ogólnopolski Oddział Tłumaczan Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Wrocław / 1996- / Wrocław / red. D. Tabińska-Juhasz; od 2004 red. E. Niewolska / do 2003 kwartalnik, od 2004 półrocznik / http://www.miastotlumacz.pl/zeszyty-tlumackie/.

„Ziemia Drohobycka : czasopismo środowiskowe Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej” / 1995-2007 / Wrocław / red. R. Lorenz, J. Pilecki / rocznik / poprzedni tyt. : „Biuletyn SPZD”, następny tyt.: „Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej”.

„Złoczowianka : Gazetka Okolicznościowa Stowarzyszenia Miłośników Złoczowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Bielsku-Białej” / 2007-2009 / Bielsko-Biała / red. E. Grygiel / nieregularne.

Bibliografia przedmiotowa:

Harmata W., Czasopisma stryjskie, „Cracovia Leopolis” 2000, nr 1, s. 52-54.

Kolasa W., Współczesna prasa kresowa w kraju i za granicą (rozwój, analizy, przegląd tytułów), [W:] Od strony Kresów. Studia i szkice, cz. 2, red. H. Bursztyńska, Kraków 2000, s. 279- 320.

Kołodziejska J., Semper Fidelis” – czasopismo kresowe [w:], https://leksykonkresowian.instytutslaski.pl/index.php/Czasopismo_kresowe_%E2%80%9ESemper_Fidelis%E2%80%9D, dostęp 16.07.2023 r.

Kubit B., Gliwiccy Kresowianie, Gliwice 2010, s. 108.

Nicieja S. S., Moje Kresy. Kołomyjscy strażnicy pamięci, „Nowa Trybuna Opolska” 1 lutego 2014.

Nicieja S. S., Moje Kresy. Piewcy Stryja i strażnicy pamięci, „Nowa Trybuna Opolska”, 25 maja 2013.

Nicieja S.S., Kresowe trójmiasto. Truskawiec – Drohobycz – Borysław, wyd. 2, Opole 2018.

Nicieja S.S., Moje Kresy. Drohobyccy kronikarze, „Nowa Trybuna Opolska”, 17 października 2015.

Olszańska T., Kilka słów o Oddziale Stryjan w Gliwicach, „Nowa Biblioteka” 2001, nr 1, s. 66-68.

Pawłowicz W., „Z Nurtem Stryja”, Leksykon Kresowianie na Śląsku po 1945 r., [w:] https://leksykonkresowian.instytutslaski.pl/index.php/Z_Nurtem_Stryja, dostęp: 15.07.2023 r..

Pilecki M., Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 2019, nr 1-2, s. 480.

Murawska H., Czasopisma kresowe wydawane w Polsce w latach 1989-2009. Materiały do bibliografii, [W:] Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. II Muzealne Spotkania z Kresami, red. T. Skoczek, Warszawa 2017, s. 517-575.

Nespiak D., Strzecha Stryjska i inne środowiskowe wydawnictwa kresowe, „Semper Fidelis” 1993 nr 4, s. 37.

Autor hasła

Anna Błaszczyk, Maria Kalczyńska

Źródło: „https://leksykonkresowian.instytutslaski.pl/index.php?title=Periodyki_kresowe_na_Śląsku_po_1945_r.&oldid=4835”