Oktawian Popowicz

ur. 8.02.1898 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 21.11.1995 r. w Katowicach – inżynier górnictwa, działacz sportowy, profesor Politechniki Śląskiej i Akademii Górniczo-Hutniczej, obrońca Lwowa.

Imię i nazwisko	Oktawian Popowicz
Data i miejsce urodzenia	8.02.1898, Lwów
Data i miejsce śmierci	21.11.1995, Katowice
Zawód	inżynier górnictwa, działacz sportowy, pracownik akademicki

Oktawian Popowicz urodził się w rodzinie Jana, urzędnika pocztowego i Oktawii z Olszowskich. Miał brata, który poległ w obronie Lwowa. Uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego we Lwowie i należał do ruchu skautowskiego. W 1918 r. brał udział w obronie Lwowa, jak wspomina:

Swoje boje rozpoczął 6 listopada 1918 roku. Gdy razem z bratem ruszyli – spuszczając się z… okna 3 piętra domu przy ul. Kopernika we Lwowie – do walki z Ukraińcami. – Brat pobiegł w ulicę Sapiehy, ja zostałem na środku jezdni i obok mnie padały cale serie z karabinu maszynowego, a kule błyskały uderzając o bruk […] Służyłem w kolumnie samochodów ciężarowych i naprawiałem te psujące się często austriackie auta, utrzymujące łączność Lwowa z Przemyślem. [Bienek D., Powikłane ścieżki losu. Przez świat na Śląsk, „Dziennik Zachodni” 1990, nr 189, s. 3].

W 1920 r. jako ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Był kawalerzystą w plutonie konnego zwiadu, w 6. Brygadzie Jazdy, którą dowodził pułkownik Karol Rómmel. W 1921 r. O.P. ukończył studia na Wydziale Maszyn Politechniki Lwowskiej i jako wyróżniający się student podjął pracę w Katedrze Motorów Cieplikowych tej uczelni, kierowanej przez Ludwiga Ebermana. Tam zajmował się konstruowaniem silników z zapłonem samoczynnym. Politechnikę tak wspominał po latach:

Dziś bardzo ciepło wspominam swą uczelnię Politechnikę Lwowską. Stosunki między profesorami a studentami były doskonałe, wszyscy się znali między sobą. Niektórych egzaminów nie potrzeba było nawet zdawać, gdyż profesor doskonale wiedział jaki zasób wiedzy posiada jego student […] Jednym z akademickich nauczycieli był profesor Ebermann, sławny ze swych badań nad silnikami Diesla dla niemieckich łodzi podwodnych. Jeszcze podczas studiów Ebermann wraz ze swymi studentami pojechał na wycieczkę do stoczni gdańskiej – stoczni wówczas niemieckiej choć miała angielską nazwę – wspomina profesor. To właśnie tutaj w Wolnym Mieście Gdańsku młody inżynier Popowicz polecony przez swego nauczyciela rozpoczął karierę. [Bienek D., Powikłane ścieżki…].

O.P. przez trzy lata praktykował w Stoczni Gdańskiej i jako jedyny Polak zajmował się tam konstruowaniem silników Diesla. Był też organizatorem stoiska Stoczni na jednych z pierwszych Międzynarodowych Targach Poznańskich. Potem pojechał do Paryża i znalazł pracę w renomowanej francuskiej firmie zbrojeniowej Schneider-Creusot. Oprócz konstruowania silników pracował także przy budowie stosowanych w hutnictwie dmuchaw o napędzie parowym. W 1927 r. koledzy ściągnęli zdolnego inżyniera do pracy w województwie śląskim. Został zatrudniony w kilku polskich zakładach przemysłowych: w Górnośląskich Zjednoczonych Hutach Królewskiej i Laura (obecnie Huty Kościuszko i Jedność). Kierował także biurem konstrukcyjnym w hucie „Zgoda” w Świętochłowicach oraz Biurze Inwestycyjno-Projektowym Generalnej Dyrekcji Wspólnoty Interesów. Od lat trzydziestych XX w. angażował się w działalność społeczną. Należał do Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, został członkiem zarządu Śląskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego (gdzie poznał przyszłą żonę) i Klubu Sportowego „Pogoń” Katowice. W 1930 r. był współzałożycielem Polskiego Klubu Motocyklowego Katowice. Pełnił w nim funkcje sekretarza. Podróżował po Europie i Afryce, specjalnie dla niego wykonanym w Anglii motocyklem. Wrażenia z tej wyprawy zamieścił w „Przeglądzie Samochodowym i Motocyklowym”.

Wybuch II wojny światowej zmusił go do wyjazdu ze Śląska, we wrześniu 1939 r. znalazł się w rodzinnym Lwowie. W czasie okupacji sowieckiej (do 1941 r.) pracował w Katedrze Maszynoznawstwa na Politechnice Lwowskiej i przygotowywał rozprawę doktorską. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa w 1941 r. dostał nakaz powrotu na Śląsk, w związku z jego pracą naukową, którą interesowali się hitlerowcy. Wyjechał wtedy do Rabki, gdzie się ukrywał i zatrudnił się w Przedsiębiorstwie Zbiórki Produktów Leśnych i do końca wojny zbierał korę z gorczańskich drzew.

Po zakończeniu wojny wrócił na Śląsk. Już w 1945 r. obronił na Politechnice Śląskiej w Gliwicach pracę doktorską pt. Nowe urządzenia do wytwarzania dmuchu dla wielkich pieców. Był pierwszym wypromowanym doktorem, jeszcze za prace prowadzone we Lwowie. Od 1947 r. był związany z Akademią Górniczo-Hutniczą (AGH) w Krakowie, gdzie w 1948 r. na Wydziale Elektro-Mechanicznym AGH napisał pracę habilitacyjną. Pełnił funkcję kierownika Zakładu Maszyn i Urządzeń Górniczych na Wydziale Elektromechanicznym AGH w Krakowie, a w latach 1952–1953 był kierownikiem Zakładu Urządzeń Szybowych na Wydziale Mechanizacji Górnictwa i Hutnictwa. Później współpracował z AGH zwłaszcza w zakresie kształcenia kadry naukowej. Tytuł naukowy i stanowisko profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1954 r., a profesora zwyczajnego w 1957 r. na Politechnice Śląskiej. Z tą uczelnią po raz drugi był związany od 1949 r. aż do przejścia na emeryturę w 1968 r. Był inicjatorem powstania Katedry Maszyn Górniczych (1949 r.) i był jej kierownikiem w latach 1951–1968 (do 1954 r. pełnił obowiązki prodziekana). W latach 1945–1968 był także pracownikiem Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach.

O.P. był twórcą oryginalnego urządzenia wydobywczego pracującego sposobem ciągłym. Napisał ponad 80 prac, opracował 23 patenty krajowe i zagraniczne. Artykuły na temat budowy maszyn górniczych publikował w czasopiśmie „Mechanik i Technik”. O.P. był wybitnym znawcą maszyn parowych stosowanych do napędu górniczych wyciągów szybowych. Jego prace teoretyczne, badawcze oraz ekspertyzy pomogły w stworzeniu nowoczesnych maszyn wyciągowych dużej mocy, które nadal pracują w wielu polskich szybach. Był promotorem wielu prac doktorskich, recenzentem wniosków na tytuły profesorskie, recenzentem prac habilitacyjnych i doktorskich. Współpracował z Radą Główną Szkolnictwa Wyższego oraz Komitetem Górnictwa Polskiej Akademii Nauk.

Odznaczony: Krzyżem Obrony Lwowa, Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Medalem 40-lecia PRL. Medalem 40-lecia Politechniki Śląskiej

Otrzymał tytuły doktora honoris causa Akademii Górniczej w Freibergu (1965 r.) i Politechniki Gliwickiej (1991r.).

W 1990 r. Stanisław Słodowy zaprojektował i wykonał medal z brązu z podobizną O.P. oraz napisem na rewersie „Wychowankowie swojemu Profesorowi”.

Żoną O.P. była Edyta z d. Gosiecka (1913–1993) zawodniczka przedwojennego Śląskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego w Katowicach, pierwsza łyżwiarka figurowa z Górnego Śląska, która przełamała dotychczasową hegemonię łyżwiarzy lwowskich na mistrzostwach Polski. Syn Andrzej (1937–2019) kontynuował zainteresowania naukowe i zawodowe ojca. Był alpinistą, taternikiem, automobilistą, motocyklistą. Rodzina mieszkała w katowickiej dzielnicy Koszutka.

Pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Parafialnym w Bogucicach.

Bibliografia podmiotowa

Popowicz O., O regulacji silników Diesle’a, „Mechanik” 1924, z. 1.

Popowicz O., Nowe drogi w budowie wyciągów kopalnianych, Stalinogród (Katowice) 1954.

Popowicz O., Transport kopalniany, Cz. 4 Wyciągi szybowe, Katowice 1957.

Popowicz O., Maszyny wyciągowe, bębny i koła pędne, Gliwice 1964.

Bibliografia przedmiotowa

Antonik J., Twórczość naukowa i techniczna profesora Politechniki Śląskiej Oktawiana Popowicza „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Górnictwo” 1978, z. 89.

Bienek D., Powikłane ścieżki losu. Przez świat na Śląsk, „Dziennik Zachodni” 1990, nr 189, s. 3-4.

Czy wiesz, kto to jest? Red. S. Łoza. Warszawa 1938, s. 589.

Duda J., Prof. Dr. Hab. Oktawian Popowicz. Wybitni mechanicy Polski Ludowej, „Przegląd Mechaniczny”1986, nr 18, s. 32-34.

Politechnika Lwowska 1844-1945, red. R. Szewalski, Wrocław 1993.

Politechnika Śląska w Gliwicach. 75 lat tradycji. Profesorowie Politechniki Śląskiej 1945–2015, Gliwice 2019.

https://historia.agh.edu.pl/wiki/Oktawian_Kazimierz_Popowicz [dostęp 12.12.2022]

https://www.mhk.katowice.pl/index.php/muzeum-on-line/encyklopedia/leksykon-ludzi/400-p-ludzi [dostęp 12.12.2022]

https://swiatmotocykli.pl/motocykle/polski-klub-motocyklowy-w-katowicach/ [dostęp 12.12.2022]

http://www.vladekg.pl/numizmatyka/medale/m_1990_6.htm [dostęp 12.12.2022]

Autor hasła

Antoni Steuer [grudzień 2022 r.]