Neonilla Kilar-Graziadio

z domu Batik, ur. 8.11.1906 r. w Bóbrce, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), zm. 21.02.1993 r. w Katowicach – polska aktorka teatralna i telewizyjna, reżyser, matka kompozytora Wojciecha Kilara.

Imię i nazwisko	Neonilla Kilar-Graziadio
Data i miejsce urodzenia	8.11.1906, Bóbrka
Data i miejsce śmierci	21.02.1993, Katowice
Zawód	aktorka, reżyserka

Neonilla Kilar pochodziła z Bóbrki na Podolu, niektóre źródła podają także miejscowość Rakowiec (woj. lwowskie, obecnie Ukraina). Urodziła się w rodzinie chłopskiej, była córką Onufrego Batika i Anny z Krzywieckich. Jako dwudziestolatka ukończyła Seminarium Nauczycielskie Żeńskie im. Adama Asnyka we Lwowie. W 1929 r. wyszła za mąż za lekarza Jana Franciszka Kilara i w 1932 r. urodził się ich syn Wojciech. N.K. w latach 1932–1935 uczęszczała na kursy aktorskie w Studiu Wandy Siemaszkowej. Debiutowała 16 czerwca 1934 r. rolą chłopięcą (Szlojmele) w sztuce Mirla Efros J. Gordina na scenie Teatru Rozmaitości (jednej z dwóch scen Teatrów Miejskich we Lwowie) obok swojej nauczycielki W. Siemaszkowej, która grała tytułową rolę. W latach 1935–1939 grała w Teatrze Pokucko-Podolskim w Stanisławowie. Teatr prowadził działalność objazdową i N.K. występowała w ponad 40 miejscowościach woj. stanisławowskiego, tarnopolskiego i lwowskiego. W 1936 r. zdała w Warszawie eksternistyczny egzamin aktorski i grała m.in. w Powszechnym Teatrze Żołnierza we Lwowie (1936–1937). Małżeństwo z J. F. Kilarem rozpadło się i N.K. w 1944 r. wraz z synem Wojciechem opuściła Lwów. Na krótki czas udali się do Krosna, skąd wyjechali do Rzeszowa, gdzie W. Siemaszkowa objęła dyrekcję teatru. Po kilkuletniej wojennej przerwie L.K. powróciła na scenę i w latach 1945–1948 pracowała w Państwowym Teatrze Ziemi Rzeszowskiej (obecnie Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie). Obok Siemaszkowej była główną aktorką tego zespołu, a także reżyserowała, zwłaszcza przedstawienia komediowe. W Rzeszowie N.K. grała pierwszoplanowe role tragiczne, np. w sztukach J. Słowackiego: Balladynę (Balladyna 1945 r.) i Amelię (Mazepa 1946 r.). Występowała też w lżejszym repertuarze, np.: Gloria Mill (Jaś u raju bram M. Hemara, 1946 r., reż. N.K.) oraz Podstolina (Zemsta A. Fredry, 1945 r.). W Rzeszowie grał też jej późniejszy mąż aktor i muzyk Antoni Graziadio. W 1949 r. N.K. i A. Graziadio rozpoczęli pracę w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego. N.K. występowała tam w latach 1949–1952, 1953–1955 i 1962–1968. Na początku lat 50. XX w. aktorka przeprowadziła się na stałe do Katowic, gdzie mieszkała aż do śmierci. Pierwszy mąż aktorki, J. F. Kilar zmarł w 1951 r., rok później N.K. wyszła ponownie za mąż za A. Graziadia (zm. w 1975 r.) i zmieniła nazwisko na Kilar-Graziadio. W swojej karierze scenicznej artystka pracowała także w Teatrze Ziemi Opolskiej (lata 1952–1953) i w Państwowym Teatrze Zagłębia w Sosnowcu (lata 1955–1962). W Sosnowcu N.K. i jej mąż A. Graziadio należeli do ulubionych aktorów, grali m.in. Kliminę i Księdza w Weselu S. Wyspiańskiego w 1957 r., Gzymsikową i Gzymsika w Romansie z wodewilu W. Krzemińskiego w 1959 r., Swatkę i Jajecznicę w Ożenku Gogola i wiele innych, głównie komediowych ról, choć N.K. występowała także w poważniejszym repertuarze, np., jako Gwinona w Lilli Wenedzie J. Słowackiego w 1959 r. W sylwetce publikowanej w katowickiem „Wieczorze” (1961, nr 182) pisano:

Do ról początkowo tylko dramatycznych pani Neonilla dołączyła z czasem pokaźny dorobek w repertuarze komediowym. Ten ostatni zapoczątkowała próba wykorzystania na scenie w komediach muzycznych i wodewilach, umiejętności wokalnych. Pani Neonilla jednakowo lubi role dramatyczne i komediowe.

W 1963 r. zagrała postać Elżbiety w spektaklu telewizyjnym według powieści Jarosława Iwaszkiewicza Sława i chwała. W 1968 r. przeszła na emeryturę i już nie występowała w teatrze. W 1993 r. w nekrologu napisano:

Obdarzona wspaniałymi warunkami zewnętrznymi kreowała przede wszystkim role kostiumowe, których styl i charakterystykę umiejętnie podkreślała. […] Szczerym, pogodnym usposobieniem i życzliwością dla ludzi zjednywała sobie wielu przyjaciół.[„Trybuna Śląska” 1993 nr 46].

Nagrodzona: nagrodą Zarządu Okręgowego Związku Zawodowych Pracowników Kultury i Sztuki (1967 r.).

Pochowana w Katowicach na cmentarzu przy ulicy Sienkiewicza.

Bibliografia przedmiotowa

Gabara P., Sosnowieckie „Wesele” sprzed ćwierć wieku, „Wiadomości Zagłębia” 1982, nr 8, s. 5-6.

Polony L., Kilar. Żywioł i modlitwa, Kraków 2005, s. 13.

Skryba, Nasza sylwetka, „Wieczór” 1961 nr 182.

Słownik biograficzny teatru polskiego, t. 3, 1910-2000, A-Ł, Warszawa, 2017, s. 510-511.

Ślady pamięci. Teatr Rzeszowski 1944-2014, red. J. Puzyna-Chojka, Rzeszów 2014.

Widujemy ich często, „Panorama” 1960, nr 2.

Wilczek-Krupa M., Kilar. Geniusz o dwóch twarzach, Kraków 2015, s. 16, 42-43, 51-52, 83, 86, 191, 299.

Zie., Teatr Zagłębia zaprasza na wodewil, „Wiadomości Zagłębia” 1959, nr 4, s. 4.

Zieliński J., „Guernica” 1812, „Wiadomości Zagłębia” 1961, nr 44, s. 4.

Zmarła Neonilla Kilar, „Trybuna Śląska” 1993, nr 46, s. 2.

https://encyklopediateatru.pl/osoby/7664/neonilla-kilar [dostęp 25.10.2022]

https://filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=1193632 [dostęp 25.10.2022]

Autor hasła

Angelika Szepiszczak [listopad 2022 r.]