Nadanie obywatelstwa polskiego expatriantom
ustanowienie przepisów prawnych umożliwiających zmianę obywatelstwa osobom przesiedlanym (ekspatriowanym) do Polski po 1945 r.
- Akta dot. nadań i uznań obywatelstwa polskiego
Rejestr poświadczeń i aktów uznania obywatelstwa - teczka
Rejestr poświadczeń i aktów uznania obywatelstwa - zawartość teczki
Państwowemu Urzędowi Repatriacyjnemu powierzono „techniczną” stronę ekspatriacji ludności w oparciu o zawarte już 9 i 22 września 1944r. umowy pomiędzy PKWN
a republikami radzieckimi: litewską, białoruską i ukraińską. Umowy, niemal jedno-brzmiące, przewidywały pełną dobrowolność w podejmowaniu decyzji o ekspatriacji. Określono, że prawo do ekspatriowania się do Polski uzyskiwały osoby narodowości polskiej i żydowskiej, które do 17 września 1939 r. posiadały obywatelstwo polskie. Równocześnie układy te określały zasady „ewakuacji z obszarów państwa polskiego obywateli polskich narodowości ukraińskiej, białoruskiej, litewskiej, rusińskiej i rosyjskiej”.
Po konferencji poczdamskiej, gdzie ostatecznie zdecydowano o przyznaniu Polsce ziem północnych i zachodnich, została zawarta umowa z dnia 6 lipca 1945 r. między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i rządem ZSRR o prawie zmiany obywatelstwa radzieckiego osób narodowości polskiej i żydowskiej, mieszkających w ZSRR i o ich ewakuacji do Polski i o prawie zmiany obywatelstwa polskiego osób narodowości rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej, rusińskiej i litewskiej, mieszkających na terytorium Polski i o ich ewakuacji do ZSRR. Rząd ZSRR wyraził zgodę na zamianę obywatelstwa osób narodowości polskiej i żydowskiej mających obywatelstwo polskie do dnia 17 września 1939 r., a także na ich przesiedlenie na terytorium Polski.
Umowa ta przewidywała również możliwość zmiany obywatelstwa przez wszystkie inne osoby narodowości polskiej, które w jakikolwiek sposób „przysłużyli się do dzieła niepodległości Polski, bądź udziałem w armii bądź też w organizacjach polskich”. Każdy expatriant otrzymał prawo zabrania z sobą zarówno najbliższej rodziny (mąż, żona, dzieci bez względu na wiek, rodziców, wychowanków) jak i innych krewnych niezależnie od ich narodowości.
Ostatnia umowa z ZSRR z 1957 r. dotycząca expatriacji została zawarta między rządem PRL a rządem ZSRR w sprawie terminu i trybu dalszej expatriacji z ZSRR osób narodowości polskiej.
Bibliografia przedmiotowa
Archiwum Państwowe w Opolu, zespół nr 228 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Opolu, sygn. 806.
Dziennik Ustaw 1951, nr 4, poz. 25.
Markowski H., Wojewódzki Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Katowicach, Katowice 2007.
Szymańska M., Restytucja nieruchomości rolnych pozostawionych poza granicami Polski po II wojnie światowej, Lublin .
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/handle/11320/1733 [dostęp: 1.12.2022].
Kasprzak P., Weryfikacja narodowościowa ludności rodzimej i rehabilitacja tzw. „volksdeutschów” w latach 1945-1949, „Czasopismo Prawno-Historyczne” t. LXIII — 201, Z 2, s. 151.
Autor hasła
Mariola Majowicz