Mieczysław Szumański

Imię i nazwisko	Mieczysław Szumański
Data i miejsce urodzenia	4.06.1896, Chomiakówka
Data i miejsce śmierci	29.04.1973, Lailly-en-Val
Zawód	geograf, żołnierz, historyk

fałszywe nazwisko: Mieczysław Kozarzewski

ps.: „Dyrektor”, „Biały”, „Bury”, „Bystrzec”, „Wolski”

ur. 4.06.1896 r. w Chomiakówce, powiat Tłumacz (obecnie Ukraina), zm. 29.04.1973 r. w Lailly-en-Val (we Francji); harcerz, żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, geograf wojskowy, żołnierz Armii Krajowej, działacz organizacji Wolność i Niezawisłość, historyk.

Mieczysław Leon Ludwik Szumański był synem Jana Kantego Sylwestra oraz Marii z domu Lipsz; był wnukiem Ludwika Szumańskiego – powstańca styczniowego. Miał siostrę ® Zofię Szumańską (1897–1957), znaną działaczkę harcerską, absolwentkę Seminarium Nauczycielskiego we Lwowie, członkinię I Drużyny Harcerskiej we Lwowie, współpracowniczkę Olgi Małkowskiej.

Od około 1910 r. uczęszczał do IV Gimnazjum we Lwowie. Od 1910 r. działał w IV Drużynie Skautowej im. Ludwika Mierosławskiego we Lwowie oraz w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”, której opiekunem był Eugeniusz Romer – geograf, profesor lwowskiego Uniwersytetu. W 1913 r. wstąpił do I Polskiej Drużyny Strzeleckiej, w której był członkiem oddziału wywiadowczego. Od 1913 r. działał też w organizacji samokształceniowej Tajna Polska Szkoła Państwowa prowadząc w niej zajęcia z geografii Polski i terenoznawstwa.

Nocą z 22 na 23 I 1913 r., w 50. rocznicę Powstania Styczniowego, za gródecką rogatką Lwowa zorganizowane zostały ćwiczenia Związku Strzeleckiego i Drużyn Strzeleckich. Kilka zastępów IV Drużyny Skautowej otrzymało zadanie ubezpieczać wyjście oddziału powstańczego z miasta według analogii działań sprzed pięćdziesięciu laty. Ćwiczenie prowadził Komendant Związku Strzeleckiego – Józef Piłsudski, a jednym ze skautów ubezpieczenia był Mieczysław Szumański, który uwiecznił tę historię w tekście „Wspomnienie skautingu we Lwowie z lat 1910-1914”.

3 VIII 1914 r., przerywając naukę szkolną we Lwowie, wyjechał do Krakowa, gdzie trzy dni później wstąpił do oddziałów strzeleckich, zostając sekcyjnym w 4. batalionie por. Tadeusza Wyrwy-Furgalskiego.

Od 8 VIII 1914 r., już jako kapral, służył w 3. batalionie kadrowym dowodzonym przez Edwarda-Rydza Śmigłego (w 2. kompanii ob. Zosika), z którym 22 VIII wkroczył do Kielc. Po wyleczeniu ran odniesionych 23 X 1914 r. pod Laskami, został z dniem 24 XII 1914 r. przydzielony do kompanii narciarskiej Mariusza Zaruskiego, którą współorganizował, będąc instruktorem i sekcyjnym.

W 1915 r. awansował do stopnia sierżanta. Od 15 III 1915 r. służył w 6. kompanii 3. Pułku Piechoty Legionów Polskich, dowodzonego przez płk. Józefa Hallera. Po ranach odniesionych 31 III 1915 r. pod Toporowem, wrócił do szeregów w czerwcu 1915 r., otrzymując przydział do plutonu karabinów maszynowych w 3. batalionie 2. pp LP. 15 VIII 1915 r., na froncie pod Rarańczą, został po raz kolejny ranny. W listopadzie 1915 r. awansowany do stopnia plutonowego. 9 VIII 1916 r. odkomenderowany do służby w charakterze podoficera rachunkowego w 2. pp LP. W kampanii na Wołyniu brał udział do października 1916 r.

Po szkoleniu w Zambrowie i Pułtusku oraz awansie na stopień sierżanta, w kwietniu 1917 r. powrócił na front bukowińsko-besarabski, na stanowisko oficera rachunkowego 2. pp. Po wypowiedzeniu przez II Brygadę Legionów posłuszeństwa dowództwu austro-węgierskiemu, uczestniczył w nocy z 15 na 16 II 1918 r. w przedarciu się II Brygady Legionów przez front pod Rarańczą. W czasie tej bitwy, idąc w awangardzie, wykazał się niezwykłym męstwem, opisanym później we wniosku o nadanie mu orderu Virtuti Militari: W dniu 15 II 1918 r. w bitwie pod Rarańczą odznacza się nadzwyczajną dzielnością. W czasie spotkania się nocnego z nieprz[yjacielem] w pierwszym momencie walki otwiera samorzutnie ogień K.M. przyczynia się do przełamania frontu nieprzyjacielskiego a strzelając K.M. kładzie pokotem komp[anię] nieprz[yjaciela] znajdującą się w odległości 200 m. Brał udział we wszystkich kampaniach pułku [2 pp LP].

1 III 1918 r. awansował do stopnia chorążego. 11 V 1918 r. brał udział w bitwie z Niemcami pod Kaniowem, po której uniknął niewoli i przedostał się najpierw do Bogusławia a następnie w okolice Korsunia. W drodze do Kijowa dwukrotnie aresztowany przez Ukraińców. Za pierwszym razem uwolniony przez Semena Petlurę; za drugim przekazany Niemcom, którym zdołał uciec.

Wraz z płk. Kazimierzem Łukoskim i kpt. (?)Zygmuntem Polakiem dotarł do Kijowa, gdzie zgłosił się do Polskiej Komendy Etapowej. 15 VII 1918 r. skierowany został do pracy w Organizacji Werbunkowo-Agitacyjnej Korpusów Polskich na Wschodzie na stanowisku zastępcy komendanta rejonu w Winnicy – kpt. Polaka. Jednocześnie był oficerem wywiadowczym, a przez pewien czas pełnił również funkcję skarbnika. Zajmował się werbunkiem polskich żołnierzy – niedobitków spod Kaniowa oraz antyaustriacką propagandą w pułkach galicyjskich. Już jako kierownik tego okręgu nawiązał współpracę z POW.

W Winnicy po raz pierwszy użył fałszywe nazwisko – Kozarzewski, które wykorzystywał wiele lat później w konspiracji podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu.

2 I 1919 r. został skierowany do 4. Dywizji Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego w Odessie. W drodze do Dywizji został aresztowany przez Ukraińców, jednak po udanej ucieczce dotarł do Odessy. W 4. Dywizji został adiutantem 2. pp a następnie oficerem łącznościowym.

16 VI 1919 r. wraz z Dywizją gen. L. Żeligowskiego, drogą przez Rumunię, powrócił do Polski, gdzie otrzymał awans na podporucznika i przydział do 6. pułku strzelców pieszych (psp), w przyszłości przemianowanego na 48. pp. Służył kolejno jako intendent, skarbnik (31 VIII 1919–31 XII 1919), oficer wywiadowczy (1 I 1920–3 IV 1920) i adiutant dowódcy pułku – płk. Kazimierza Łukoskiego. W wojnie polsko-bolszewickiej jego pułk walczył na Mazowszu, Białorusi i Polesiu.

Z początkiem 1920 r. wraz z pułkiem brał udział w zajęciu Pomorza a następnie w kampanii białoruskiej. Do legendy przeszła jego postawa dn. 4 VII 1920 r. w boju pod wsią Halecze Pole, kiedy to samodzielnie zatrzymał ogniem CKM atak bolszewików, umożliwiając odwrót 12. kompanii 2. pp. W sierpniu 1920 r. wraz z 48. pp uczestniczył w, zakończonym sukcesem, boju o fort Beniaminów koło Zegrza, a następnie w rozgromieniu 11 IX 1920 r. 12. armii bolszewickiej w bitwie pod Małorytą (dzień tej bitwy był do wybuchu II wojny światowej świętem 48. pp Strzelców Kresowych, a na sztandarze pułkowym umieszczony został napis: „Małoryta 11.IX.1920”). 19 I 1921 r. awansował do stopnia porucznika.

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej był adiutantem dowódcy 48 pp w Stanisławowie. Od 1 II 1922 r. uczestniczył w Rembertowie w kursie unifikacyjnym dla młodszych oficerów, a po jego ukończeniu, 30 VI 1922 awansował do stopnia kapitana. Po powrocie do 48. pp był kolejno dowódcą 5. kompanii (do 24 VIII 1922 r.), szkolnej kompanii podoficerskiej (od 25 VIII 22 r. do 8 X 22 r.), 1. kompanii (od 19 X 22 do 11 VII 1923 r.) a następnie p.o. dowódcą batalionu (do 31 X 1923 r.). Równocześnie ze szkoleniem wojskowym uzupełniał wykształcenie ogólne, nieukończone ze względu na wstąpienie do Legionów. W 1923 r. zdał egzamin maturalny w II Państwowym Gimnazjum w Stanisławowie.

14 X 1923 r. ożenił się z Mary Robinson, córką inspektora zieleni miejskiej w Stanisławowie – James’a George’a ze szkockiej rodziny osiadłej w Polsce i Emilii z d. Matuszyńskiej. Ze związku Mieczysława i Mary, 4 sierpnia 1924 r., urodził się w Stanisławowie ich syn Jerzy, późniejszy żołnierz AK – powstaniec warszawski, a następnie żołnierz WiN.

1 XI 1923 r., w wyniku konkursu, został powołany do Oficerskiej Szkoły Topografów przy Wojskowym Instytucie Geograficznym (WIG) w Warszawie. W 1925 r., po ukończeniu szkoły z drugą lokatą (na 34 absolwentów) otrzymał przydział do Wydziału Topograficznego w WIG. 15 XII 1926 r. zdał egzamin sprawdzający na oficera sztabowego. Od 30 kwietnia 1928 r. był kierownikiem grupy przeszkolenia topograficznego.

1 XI 1929 r., w stopniu majora, został Komendantem Oficerskiej Szkoły Topografów w WIG. To stanowisko – z przerwą w latach 1931-32, gdy był szefem Wydziału Kartograficznego – pełnił do 1 IX 1939 r., uzyskując w 1938 r. awans do stopnia podpułkownika. W pracy terenowej wykonał cały szereg zdjęć topograficznych, z których parę indywidualnie i kilkanaście zbiorowo, obejmujących obszary Wileńszczyzny, Grodzieńszczyzny, Pomorza, Czarnohory i Tatr Bielskich.

W wojnie obronnej 1939 r., w armii „Lublin” dowodził I oddziałem pomiarowym – jedynym zorganizowanym wówczas. Jak podaje w swoim życiorysie: Po 4-5 dniach otrzymał rozkaz odejścia z Lublina przez Buchawę i tu został odcięty i przez Chełm do Kowla, w którym płk. [Leon] Koc nakazał marsz przez Łuck, Brody, Brzeżany do Rumunii – lecz pod Brzeżanami (Potutory) Oddział Pomiarowy został doszczętnie rozbity. Z trzema oficerami i kilkoma podoficerami przedostał się na Węgry, gdzie 9 X 1939 r. został internowany.

14 VIII 1941 r., w towarzystwie ppłk. Adama Borkiewicza, zbiegł z obozu. Granicę węgiersko-słowacką przekraczali już w towarzystwie NN księdza, który był w drodze z Rzymu do Krakowa i Warszawy. Do okupowanej Polski wrócił przeprowadzony przez kuriera Stanisława Frączystego, który w październiku 1941 r. tym samym szlakiem przeprowadził marszałka E. Rydza-Śmigłego.

Po powrocie do kraju zaangażował się w działalność Obozu Polski Walczącej (OPW) używając początkowo pseudonim „Dyrektor”, a później „Biały”. W krótkim czasie zorganizował zespół 5 tajnych drukarni OPW.

W grudniu 1941 r. uczestniczył w pogrzebie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Po II wojnie światowej sporządził na ten temat krótką notatkę, zawierającą szkic lokalizacji grobu, w którym Marszałek pochowany został jako „Adam Zawisza l. 64” oraz wymienił żyjących jeszcze świadków: płk [Jan] Zientarski, ppłk dypl. Tad[eusz] Wasilewski, [Jadwiga Maxymowicz-Raczyńska] wdowa po gen. Maxymowicz-Raczyńskim, ppłk Szumański Mieczysław. Na tym samym arkuszu umieścił notatkę o śmierci w dniu 1 lub 2 sierpnia 1944 r. Komendanta OPW – Juliana Piaseckiego oraz o jego pierwotnym i powtórnym pochówku (po ekshumacji w okresie Wielkanocy 1945 r).

W lutym 1942 r. zaprzysiężony do ZWZ-AK, a w listopadzie 1942 r. wyznaczony na Szefa Służby Geograficznej (o kryptonimie „Schronisko") Oddziału IV Kwatermistrzowskiego Komendy Głównej Armii Krajowej. Przyjął nazwisko Kozarzewski i pseudonim „Bury” (jego podkomendni potocznie nazywani byli „Buraskami”). Jako szef „Schroniska” był odpowiedzialny za zabezpieczenia pod względem topograficznym działań wojennych. Wiązało się to również z zabezpieczeniem pracy sztabów, jak i wojsk liniowych działających w polu. Do jego obowiązków należało: przygotowanie odpowiednio wyszkolonej kadry do prac polowo–geodezyjnych, kameralnych, matematycznych i kartograficznych oraz reprodukcyjnych, przygotowanie odpowiedniej liczby map potrzebnych w pierwszym okresie walk – uruchomienie zakładów graficznych reprodukujących mapy, zorganizowanie zawiązku WIG-u. Zadaniem „Schroniska” było m.in. zaopatrywanie wszystkich sztabów i oddziałów Armii Krajowej w mapy. Dotyczyło to nie tylko Warszawy i jej bliskich okolic, ale także terenów położonych w dalszym promieniu, sięgających Wileńszczyzny, Wołynia, Małopolski Wschodniej, jak i Wielkopolski, a nawet Niemiec. Wymagało to przede wszystkim matryc, papieru, maszyn i wreszcie możliwości spokojnego i bezpiecznego wykonania pracy powielania map. Już w lipcu 1943 r. „Schronisko” zaspokajało w 100% zapotrzebowanie AK na mapy i „Bury” mógł zameldować, że dalsze zrzuty map z Anglii nie są potrzebne. Swoje zadania „Schronisko” realizowało do końca Powstania Warszawskiego, w którym wykorzystywana była zaktualizowana szczegółowa mapa Warszawy i okolic w skali 1:25 000, opracowana na podstawie przedwojennych map WIG wydanych w latach 1931-1934. Wydrukowana została w ilości 500 sztuk, w kolorze zielonym oraz czerwonym, który oznaczał obiekty wojskowe, natomiast instytucje niemieckie zaznaczone zostały literą „N”.

Drukowane w warunkach konspiracyjnych, przygotowane przez „Schronisko” mapy miały w dolnej części arkusza napis „BOM”, utworzony z pierwszych liter pseudonimów: „Bury” (ppłk Mieczysław Szumański), „Ogończyk” (por. Stanisław Twardowski – szef zakładów reprodukcyjnych), „Marks” (Czesław Śmieciński – drukarz).

Został ranny w Powstaniu Warszawskim a po jego upadku trafił do Stalagu 344 Lamsdorf i następnie do Oflagu II C Woldenberg. W obu obozach był pod fałszywym, nieznanym nazwiskiem, ponieważ, na listach więźniów nie ma nazwisk Szumański i Kozarzewski.

W lipcu 1945 r., po powrocie z Woldenbergu, skierowany przez delegata Sił Zbrojnych na Kraj płk. Jana Rzepeckiego na Dolny Śląsk. Zamieszkał we Wrocławiu u swojej konspiracyjnej kancelistki Heleny Sieleżyńskiej „Marii”, z którą pracował w 1918 r. na Kijowszczyźnie. Od przełożonych otrzymał zadanie zorganizowania na Dolnym Śląsku struktur Delegatury Sił Zbrojnych. Podlegał wówczas zastępcy komendanta Obszaru Południowego Delegatury płk. Franciszkowi Niepokólczyckiemu.

Po rozwiązaniu Delegatury i utworzeniu WiN został kierownikiem Okręgu Wrocław, podporządkowanym prezesowi Obszaru Południowego WiN, kolejno: płk. Antoniemu Sanojcy, płk. Franciszkowi Niepokólczyckiemu i ppłk. Łukaszowi Cieplińskiemu.

W tym okresie używał pseudonimy: „Bystry”, „Bystrzec” i „Wolski” oraz nazwisko Kozarzewski. Jego prawdziwe nazwisko nigdy nie zostało zidentyfikowane przez służby bezpieczeństwa ani też ujawnione w trakcie procesów działaczy WiN.

Po rozbiciu w czerwcu 1946 r. Okręgu Jelenia Góra WiN przez dolnośląski Urząd Bezpieczeństwa w sposób zorganizowany rozwiązał w lipcu 1946 r. podległe sobie struktury, przekazując Władysławowi Ciskowi „Romowi” kontakt jedynie do dwóch osób z dawnej organizacji. W sierpniu 1946 r. wraz z synem Jerzym wyjechał z Wrocławia i przez „zieloną granicę” przedostał się do Czechosłowacji a następnie do niemieckiej strefy okupacyjnej. W czerwcu 1947 r. dotarł wraz z synem do Francji, gdzie się osiedlili. Jego żona Mary została w Polsce – zmarła 27 VIII 1982 r. i została pochowana na Starych Powązkach w Warszawie we wspólnym grobie ze swoją babcią Elwirą Robinson (z d. Pikulską).

We Francji odnalazł Delegaturę WiN na Zachodzie, ale po bliższym przyjrzeniu się opuścił ten zespół. Jednocześnie zabronił swojemu synowi wszelkich kontaktów z funkcjonującymi wówczas we Francji strukturami WiN.

W 1949 r. otrzymał pracę we francuskim Państwowym Instytucie Geograficznym, w którym pracował aż do przejścia na emeryturę w 1965 r. Wykonywał dla tej placówki naukowej poprawki i uzupełnienia do map Europy Wschodniej.

Został członkiem Polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu i Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie w Londynie. Był współautorem pracy zbiorowej „Rarańcza” wydanej w 1933 r. w 15-lecie czynu zbrojnego. Wraz z Tadeuszem Malinowskim opracował I tom dziejów 2. pp Legionów Polskich „Karpaty” wydany w 1939 r. wraz z tomem map i szkiców; w tej publikacji wydrukowane zostały dwa opracowania jego autorstwa: „Rozwój ruchu niepodległościowego pod wpływem czynu II Brygady” oraz „Ogólna sytuacja w okresie boju pod Kaniowem”.

Pisał artykuły do prasy polonijnej a także opracowania, z których większość do tej pory nie ukazała się drukiem – w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie zdeponowane są rękopisy takich jego prac jak: „Założyciel Polskiej Szkoły Geograficznej Profesor Eugeniusz Romer”, "Garść wspomnień z lat 1910–1914", "POW Komenda Naczelna", „Sprostowanie historyczne o ostatnich latach Rydza-Śmigłego”.

Odznaczony: Orderem Virtuti Militari 5 klasy, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie, w tym dwukrotnie w AK), Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921, Medalem X-lecia Niepodległości oraz francuskim Medaille Commemorative de la Grande Guerre.

Pochowany we Francji na cmentarzu w Trigueres.

Od listopada 2023 r. ppłk Mieczysław Szumański ps. „Bury” jest patronem 22. Wojskowego Ośrodka Kartograficznego w Komorowie.

Jego imieniem nazwano jedną z ulic w Komorowie.

Bibliografia

   1.         Mieczysław Szumański, własnoręczny życiorys z dnia 4 stycznia 1970 r.

   2.         Mieczysław Szumański, „Wspomnienie skautingu we Lwowie z lat 1910-1914”; „Niepodległość” t. 10, 1976, s. 153.

   3.         Wniosek o Virtuti Militari dla ppłk. Mieczysława Szumańskiego; strona www Wojskowego Biura Historycznego.

   4.         Mieczysław Szumański, „Do redaktora «Na Antenie»”; Wiadomości, R. 20 nr 5 (983), Londyn 1965.

   5.         Wystąpienie ppłk. Mieczysława Szumańskiego w dniu 11 czerwca 1955 r. przed niezidentyfikowanym audytorium; kopia maszynopisu w posiadaniu autora.

   6.         Tomasz Balbus, „SZUMAŃSKI Mieczysław”; Zeszyty Historyczne WiN-u Nr 13 Rok VIII, grudzień 1999, s. 275-277.

   7.         Marek Gałęzowski, „Uzupełnienia do biogramu płk. Mieczysława Szumańskiego”; Zeszyty Historyczne WiN-u Nr 19-20 Rok XII, grudzień 2003, s. 455-158.

   8.         Bogusław Krassowski, „Z działalności Kartografów w okupacyjnej Warszawie, s. 294.

   9.         Bogusław Krassowski, „«Schronisko». Służba Geograficzna Armii Krajowej”, Warszawa 1981, s. 31.

Autor hasła

Jacek Szumański