Mieczysław Klimowicz
ur. 14.12.1919 r. w Sokalu, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), zm. 6.08.2008 r. we Wrocławiu – żołnierz AK i WiN, literaturoznawca i badacz epoki Oświecenia, historyk teatru, profesor i rektor Uniwersytetu Wrocławskiego.
Imię i nazwisko | Mieczysław Klimowicz |
Data i miejsce urodzenia | 14.12.1919, Sokal |
Data i miejsce śmierci | 6.08.2008, Wrocław |
Zawód | historyk teatru, pracownik akademicki |
Mieczysław Klimowicz był synem Kornela, pracownika poczty pochodzącego ze zubożałej rodziny ziemiańskiej z Wołynia i Katarzyny z Pępiaków z Bełżca. Rodzice poznali się w czasie pracy w jednym z dworów, gdzie Kornel był kamerdynerem, a Katarzyna pokojową. Na początku lat dwudziestych XX w. kupili w Sokalu mały domek z ogrodem przy ul. Iwana Franki. M.K. do szkoły powszechnej uczęszczał najpierw w Bełżcu (1927), a później w Sokalu. W latach 1930-1938 r. uczył się w miejscowym Państwowym Gimnazjum typu klasycznego im. Antoniego Malczewskiego. Miał młodsze siostry. W młodości grał na skrzypcach. Po latach tak wspominał rodzinny Sokal i panującą tam atmosferę:
Chciałbym tu oświadczyć, iż przed wojną, wbrew rozpowszechnionym dziś stereotypowym obrazom tamtych terenów jako naładowanych konfliktami narodowościowymi, w mieście i okolicach na co dzień ludzie żyli obok siebie spokojnie, często przyjaźnili się, nawet żenili […] również w naszym gimnazjum o profilu klasycznym, w którym przez osiem lat nauki nigdy nie zauważyłem konfliktów narodowościowych. Wspólnie uczestniczyliśmy w imprezach sportowych, kulturalnych, a nasz znakomity chór szkolny obsługiwał zarówno uroczystości polskie, np. ku czci Adama Mickiewicza – śpiewając jego pieśni z muzyką Stanisława Moniuszki, ja i np. poświęcone Tarasowi Szewczence – wykonując odpowiednie utwory tego barda ukraińskiego narodu. Od 15. roku życia brałem podczas wakacji udział w wędrownych obozach harcerskich, początkowo pieszych, później rowerowych. Przewędrowałem w ten sposób przez cały Wołyń, Podole, a ponieważ stanice harcerskie zostały rozmieszczone dość rzadko w terenie (np. w Worochcie), nocowaliśmy zawsze u chłopów ukraińskich, przyjmowani z nadzwyczajną gościnnością. I pomyśleć, że ci sami ludzie, podjudzeni przez terrorystów, mogli brać udział w późniejszych rzeziach! Terroryści byli po jednej i po drugiej stronie, choć przed wojną w życiu codziennym Sokala nie odczuwało się ich obecności.” [M. Klimowicz, Wspomnienia z czasów zamętu, Wrocław 2005, s. 30-31].
M.K. otrzymał stypendium Rady Miejskiej miasta Sokala i w 1938 r. zapisał się na studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został jednak powołany do służby wojskowej, którą odbywał od września 1938 r. w Szkole Podchorążych przy 24 Pułku Piechoty w Łucku. Praktykę odbył w 50 Pułku Piechoty (27 Dywizja Wołyńska) w Kowlu, z którym (jako dowódca plutonu) wyruszył we wrześniu 1939 r. na front II wojny światowej. 9 września dostał się we Włodzimierzu Wołyńskim do niewoli sowieckiej i został wywieziony do obozu jenieckiego w Talicach (niedaleko miasta Gorki), gdzie jak wspominał po latach dominującym uczuciem był stały głód.
W listopadzie 1939 r. zdołał zbiec z wagonu kolejowego przewożącego jeńców polskich na stacji Baranowicze Poleskie, skąd przedostał się w okolice rodzinnego Sokala. Kiedy władze sowieckie chciały mu wydać dokumenty jako mieszkańcowi terenów przyłączonych do ZSRR z imieniem zmienionym na „Wiaczesław” zdecydował się na przejście na teren Generalnej Guberni. W latach 1940-1941 pracował w Bełżcu jako czeladnik młynarski i sekretarz na budowie niemieckich wież obserwacyjnych, stawianych wzdłuż granicy niemiecko-sowieckiej. Mieszkał wówczas m.in. u ciotki Julii Pępiak, która ukrywała w swoim domu dwie Żydówki Salomeę Helman i jej córkę Bronię i w 1999 r. otrzymała tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W latach 1942-1943 przebywał w Warszawie, gdzie był zatrudniony w firmach budowlanych (m.in. w zakładzie wykonującym kolejowe roboty budowlane na linii Warszawa – Małkinia). Od 1942 r. należał do konspiracji i miał fałszywą legitymację technika budowlanego. Jesienią 1943 r. musiał opuścić Warszawę z powodu utraty wszelkich kontaktów po fali aresztowań. Znalazł zatrudnienie w Liegenschafcie w Rawie Ruskiej i mieszkał we dworze w Wandzinie. Tam nawiązał nowe kontakty konspiracyjne. Został aresztowany przez policję ukraińską i odwieziony do siedziby gestapo w Rawie Ruskiej, gdzie przebywał w więzieniu (listopad – grudzień 1943) z powodu śledztwa w sprawie zamachu na pracownika niemieckiej policji. Zimą 1943 i w początkach 1944 r. pracował w majątku ziemskim w Horyńcu.
W kwietniu 1944 r. za namową Adama Dobrowolskiego przeniósł się do Zwierzyńca, gdzie miał wstąpić do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej (AK). Służył w I kompanii Sztabowej Inspektoratu Zamojskiego pod dowództwem porucznika Adama Haniewicza („Woyna”) w plutonie S podporucznika Józefa Wojciechowskiego („Boryna”). W czerwcu 1944 r. brał udział w walkach partyzanckich w Puszczy Solskiej, jako zastępca dowódcy plutonu S. Do wiosny 1945 r. przebywał na terenie kompanii AK w Narolu dowodzonej przez porucznika Karola Kosteckiego („Kostek”). Wiosną 1945 r. został dowódcą 21. kompanii AK III rejonu w Tyszowcach na Zamojszczyźnie (z rozkazu komendanta Obwodu Tomaszów Lubelski). M.in. brał udział m.in. w udanej akcji ataku na więzienie UB w Tomaszowie Lubelskim i odbiciu tamtejszych więźniów we wrześniu 1945 r. Jesienią 1945 r. podjął decyzję o nieujawnianiu się i pozostaniu w konspiracji, dlatego został członkiem konspiracyjnej organizacji Wolność i Niezależność (WiN). Był komendantem WiN-u w Tyszowcach i na terenie dawnej kompanii, aż do ujawnienia w kwietniu 1947 r.
W czerwcu 1947 r. w Zawadzie pod Zamościem poślubił Irenę Sawic, siostrę jednego ze swoich żołnierzy, z którą miał córkę Halinę. W lipcu tego roku przybył do Wrocławia, gdzie razem z kolegą z Sokala i byłym żołnierzem AK Janem Steciukiem, wówczas urzędnikiem miejscowego biura repatriacyjnego, zapisał się na studia polonistyczne. Decyzja o przeprowadzce na Ziemie Zachodnie została niejako wymuszona przez władze. Ujawniający się żołnierze dawnej AK nie mogli pozostać w rejonach swojej działalności, „proponowano” im wyjazdy za granicę lub właśnie na Ziemie Odzyskane.
Od 1948 r. pracował w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich – początkowo jako stypendysta, później jako bibliotekarz naukowy. Debiutował w 1950 r. artykułem Wystawa «Mickiewicz – Puszkin» na Dolnym Śląsku, opublikowanym na łamach „Zeszytów Wrocławskich”. W 1951 r. obronił pracę magisterską Mitzler de Kolof, redaktor i wydawca napisaną u profesora Tadeusza Mikulskiego W 1952 r. rozpoczął pracę w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN), w otwartej we Wrocławiu Pracowni Literatury Oświecenia, był starszym asystentem (1952-1954), potem adiunktem (1955-1958) i kierownikiem tej pracowni (1958-1961). W 1958 r. otrzymał etat adiunkta w Katedrze Literatury Polskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr.) i rozpoczął pracę dydaktyczną. W 1960 r. doktoryzował się w IBL PAN na podstawie rozprawy Początki romansu listownego w literaturze polskiej czasów saskich (promotorem najpierw był Tadeusz Mikulski, a po jego śmierci Kazimierz Wyka). Od września 1960 r. przez rok przebywał w Paryżu jako stypendysta PAN, gdzie współpracował z Jeanem Fabre’em i gromadził materiały do dziejów teatru w XVIII wieku. W 1963 r. habilitował się na UWr. na podstawie rozprawy o początkach teatru stanisławowskiego. W 1974 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a po czterech latach zwyczajnego. M.K. pełnił na UWr. szereg funkcji administracyjnych. W latach 1966-1969 kierował Zakładem Historii i Teorii Teatru w Katedrze Literatury Polskiej. Zorganizował Pracownię Literackich Badań Porównawczych w Instytucie Filologii Polskiej. Był prodziekanem (1964-1966) i dziekanem (1969-1972) Wydziału Filologicznego, a także prorektorem do spraw nauki (1972-1975). Na lata 1987-1990 został wybrany rektorem UWr. i w czasie tej kadencji przewodniczył Kolegium Rektorów Wyższych Uczelni Wrocławia.
Po przejściu na emeryturę (grudzień 1990) zainicjował utworzenie na Wydziale Filologicznym UWr. Centrum Literackich Badań Porównawczych, którym kierował do połowy lat 90-tych. Przez długie lata pełnił również liczne obowiązki poza uczelnią. Był posłem na Sejm PRL (1972-1976). Pełnił funkcję dyrektora IBL PAN w Warszawie (1975-1981), skąd został zwolniony w trybie natychmiastowym po ogłoszeniu stanu wojennego. Pracował w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej do Spraw Kadr Naukowych (1975-1983). Był również przewodniczącym Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i Języka Polskiego (1976-1981) i przez dwie kadencje działał w Komitecie Nagród Państwowych. Przez dziesięć lat kierował ogólnopolskimi badaniami w ramach problemu węzłowego i centralnego programu badań podstawowych nad „Polską kulturą narodową, jej tendencjami rozwojowymi i percepcją” (1981-1990). Przez wiele lat przewodniczył radom naukowym, m.in. w IBL PAN (1969-1995) czy Instytucie Kultury w Warszawie.
Działał w wielu krajowych i zagranicznych towarzystwach naukowych. Był członkiem zarządu Association Internationale de Littérature Comparée z siedzibą w Paryżu i w Nowym Jorku (1975-1980). Należał do PAN (członek korespondent od 1976 r., członek krajowy w dziedzinie nauk społecznych od 1977 r., członek rzeczywisty od 1986 r.), pełnił też funkcję zastępcy przewodniczącego Komitetu Nauk o Literaturze PAN (do 1981 r.). Od 1985 r. był wiceprezesem Oddziału Wrocławskiego PAN. Był prezesem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza (1976-1983) i Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (1985-1990). Jednocześnie był członkiem honorowym tych towarzystw. Należał też do Francuskiego Towarzystwa Badań XVIII w., Międzynarodowego Stowarzyszenia Literatury Porównawczej, Academia Europensis Scientiarum Atrium Litteraumque oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym.
Zainteresowania badawcze M.K. to: literatura polska XVIII w., zagadnienia związane z romansem i poematem heroikomicznym epoki Oświecenia, teatr oświeceniowy i polsko-francuskie stosunki kulturalne, dzieje komedii dell'arte i opery włoskiej w Niemczech oraz Polsce, twórczość Ignacego Krasickiego i komparatystyka literacka. Jest autorem, bądź współautorem około 200 prac naukowych. Dokonał fundamentalnych ustaleń w zakresie dziejów teatru polskiego XVIII w. i początków XIX w. oraz jego powiązań z ówczesnymi scenami europejskimi. Napisał szczególnie cenioną przez teatrologów książkę Początki teatru stanisławowskiego (1765-1773), a także syntezę historycznoliteracką Oświecenie (1972 r. i wydania kolejne). Współpracował z czasopismami: „Pamiętnik Literacki” (współredaktor 1957-1995), „Odra” (członek zespołu redakcyjnego od 1990 r.) oraz „Wiek Oświecenia”. Był członkiem rady redakcyjnej serii wydawniczej IBL „Literary Studies in Poland” (1986-1990) oraz redaktorem naukowym serii wydawniczej „Biblioteka Narodowa” (1969-1995). Paweł Kaczyński tak pisał o profesorze Mieczysławie Klimowiczu:
Wychowany na pograniczu kultur i naznaczony doświadczeniami dwu totalitaryzmów szukał zawsze tego, co łączy ludzi i narody. Znajdowało to wyraz w jego badaniach naukowych nad przenikaniem się kultur i związkami literatury polskiej z piśmiennictwem innych krajów i w działalności organizacyjnej nastawionej na otwieranie nauce polskiej możliwości kontaktów ze światem. Cieszył się niekwestionowanym autorytetem w Polsce i za granicą nie tylko jako badacz Oświecenia, ale i jako dydaktyk uniwersytecki i człowiek – odpowiedzialny, solidny, niezwykle solidny do ostatnich chwil życia. [Słownik badaczy literatury polskiej, red. J. Starnawski, t. 10, Łódź 2009, s. 161].
M.K. był doctorem honoris causa Uniwersytetu Charlesa de Gaulle’a w Lille (1989 r.) i Uniwersytetu Wrocławskiego (2000 r.).
Otrzymał odznaczenia bojowe (Krzyż Partyzancki i Krzyż Armii Krajowej), państwowe m.in.: Srebrny Krzyż Zasługi (1970 r.), Krzyż Kawalerski (1974 r.) i Oficerski (1984 r.) Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Partyzancki (1975 r.) oraz uniwersyteckie: Złoty Medal Uniwersytetu Wrocławskiego (1993 r.). Został też Kawalerem (1978 r,) i Oficerem (1986 r.) francuskiego Orderu Palm Akademickich.
Pochowany na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.
Bibliografia podmiotowa
Klimowicz M., Wspomnienia z czasów zamętu, Wrocław 2005.
Wykaz prac:
Bibliografia prac profesora Mieczysława Klimowicza, oprac. A. Kuzik, [w:] Mieczysław Klimowicz doctor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego, red. J. Degler, Wrocław 2000, s. 12-31.
Bibliografia przedmiotowa
Batora K., Klimowicz Mieczysław, [w:] Współcześni pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. 10, red. J. Czachowska, A. Szałagan, Warszawa 2007, s. 462 [uzupełnienia].
Degler J., Mieczysław Klimowicz, „Odra” 2008, nr 11, s. 66-69.
Dorosz B., Klimowicz Mieczysław, [w:] Współcześni pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. 4, red. J. Czachowska, A. Szałagan, Warszawa 1996, s. 153-156.
Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, Wrocław 2000, s. 358.
Kaczyński P., Klimowicz Mieczysław, [w:] Słownik badaczy literatury polskiej, t. 10, red. J. Starnawski, Łódź 2009, s. 156-162.
Kultura, literatura, teatr. Bibliografia prac Mieczysława Klimowicza, Wrocław 1989.
Mieczysław Klimowicz doctor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000.
Łukaszewicz J., Mieczysław Klimowicz (14 grudnia 1919 - 26 sierpnia 2008), „Pamiętnik Literacki” 2009, z. 4, s. 243-247.
Rozynek J., Ziółkowski J.J, Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego 1948-2002, Wrocław 2002, s. 283-286.
http://mbd.muzeum.uni.wroc.pl/dzieje-uniwersytetu/rektorzy-uwr/prof-mieczysaw-klimowicz [dostęp 4.05.2023].
https://encyklopediateatru.pl/osoby/82507/mieczyslaw-klimowicz [dostęp 4.05.2023].
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk [maj 2023 r.]