Marianna Nowak

siostra Ryta, ur. 20.08.1922 r. w Mostkach, pow. Łask, woj. Łódzkie, zm. 27.12.2018 r. w Grodzisku Mazowieckim – sybiraczka, patriotka, organistka, katechetka.

Imię i nazwisko	Marianna Nowak
Data i miejsce urodzenia	20.08.1922, Mostki
Data i miejsce śmierci	27.12.2018, Grodzisk Mazowiecki
Zawód	siostra zakonna, organistka, katechetka

Była córką Wawrzyńca i Antoniny z d. Kośla. Pochodziła z rodziny rolniczej. Została ochrzczona 3 września 1922 r. w rzymskokatolickiej parafii Szadek. Miała trzech braci: Józefa, Władysława i Antoniego.

W 1929 r. rodzice Marianny sprzedali gospodarstwo i wraz z dziećmi przeprowadzili się na Polesie. Krok ten był uwarunkowany potrzebami materialnymi rodziny, a także odpowiedzią na sugestię rodziców matki Marianny, którzy już wcześniej przenieśli się na Kresy.

Nowakowie kupili dziewięciohektarową gospodarkę blisko miasteczka Iwacewicze, pow. Kosów Poleski, woj. Brześć, położonego między Berezą Kartuską a Baronowiczami, i tam się osiedlili. Życie rodziny płynęło spokojnie, ale już w 1935 r. wstrząsnęło nim nieszczęście – tragiczna śmierć najstarszego brata Marianny – Józefa.

W 1931 r. Marianna przyjęła sakrament bierzmowania, a w 1937 r. ukończyła siedmioklasową szkołę podstawową w Iwacewiczach. Jednocześnie wdrażała się w prace domowe i prowadzenie gospodarstwa.

Po wybuchu drugiej wojny światowej i przejęciu kontroli nad terenami wschodniej Rzeczypospolitej, Sowieci rozpoczęli przygotowania do usunięcia i wyeliminowania mieszkających tam Polaków.

10 lutego 1940 r. nad ranem do domu Nowaków wtargnęli żołnierze sowieccy z miejscowymi Białorusinami. Zrewidowali ojca i braci w poszukiwaniu broni i nakazali wszystkim natychmiast się ubierać i spakować. Żądali, by zabrać ze sobą siekiery i piły.

Trzy dni później Nowakowie stłoczeni w bydlęcym wagonie z kilkunastoma rodzinami ruszyli transportem na Wschód. Domyślali się, że jadą na Syberię. Siostra Ryta pisała:

ból jeszcze większy ścisnął serca, nic nie wiadomo jak długo będzie trwała ta nasza poniewierka, czy jeszcze kiedy ujrzymy naszą ukochaną ojczyznę?

Przez Moskwę, Wołogdę kierowali się na północ. Po dwóch tygodniach uciążliwej podroży wysiedli w Archangielsku. Po przeładowaniu, które nastąpiło 29 lutego 1940 r., dotarli do pierwszego miejsca pracy. Był nim posiółek o nazwie Głębokie. Podczas sześcioletniego pobytu na Syberii Marianna musiała wielokrotnie zmieniać miejsce pracy i zamieszkania. W zimie zajmowała się karczowaniem lasów. We wspomnieniach pisała:

Wszyscy uznani za odpowiednich do pracy w lesie, poszli na wyrąb lasu, ja jako już pełnoletnia, również. Wszyscy drwale podzieleni na grupy, tj. brygady po 5-7 osób. Mężczyźni ścinali drzewa a dziewczęta obcinały gałęzie i spalały. Po spuszczeniu 2-3 drzew w taki sposób, żeby czubki układały się jeden na drugim, aby nie wpadały w śnieg głęboko, my natychmiast obcinałyśmy szybko gałęzie, biorąc naręcz gałęzi na ramię i biegiem po klocu aby utrzymać równowagę, niosłyśmy na ogień.

Wiosną i latem Marianna zajmowała się spławianiem drewnianych bali, utwardzaniem dróg, koszeniem łąk, wykonywaniem prac polowych i domowych. Często doskwierał jej głód i zimno, ale najtrudniejszym doświadczeniem podczas pobytu na Syberii była dla niej śmierć rodziców i brata Władysława. Ojciec Marianny zmarł nagle 28 stycznia 1941 r.; brat zmarł z wycieńczenia podczas podróży do wioski, w pierwszych dniach marca 1942 r. Matka zmarła 6 sierpnia 1942 r po krótkiej chorobie.

Gdy w sierpniu 1943 r. jej najmłodszy brat, Antoni, zaciągnął się do 1. Armii WP, Marianna pozostała sama. Antoni jednak stale pisał do niej listy, które podnosiły ją na duchu.

Polsko-sowiecka umowa repatriacyjna z 6 lipca 1945 r. otworzyła deportowanym Polakom, w tym Mariannie, drogę powrotu do ojczyzny. 9 lutego 1946 r., dokładnie w 6 lat od dnia wywózki, Marianna wyruszyła do Polski. Dojechała do Chełma. Pociąg kierował się na zachód, ale ona udała się w kierunku Zduńskiej Woli i dotarła w rodzinne strony. Zatrzymała się u stryja, u którego przebywała przez miesiąc, do przyjazdu brata. Wraz z nim wyjechała na Ziemie Odzyskane. Zamieszkali w wiosce Roszkowice, pow. Gorzów Wlkp.

6 kwietnia 1948 r. Marianna Nowak wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej. Postulat odbyła w Koninie. Przebywając tam, przeszła dwumiesięczny kurs dla przedszkolanek organizowany przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznań w Sulechowie.

8 grudnia 1948 r. w Przemyślu rozpoczęła nowicjat. W tym czasie pracowała również w przedszkolu mieszczącym się w domu zakonnym oraz pobierała wstępne nauki gry na pianinie.

Pierwszą profesję złożyła 8 grudnia 1950 r., a profesję wieczystą 31 lipca 1956 r.

Zdobyła także dalsze wykształcenie: uczestniczyła w trzymiesięcznym kursie katechetycznym w Przemyślu (1950 r.).

W ciągu ponad trzydziestoletniej pracy zawodowej s. Ryta przebywała głównie na placówkach parafialnych. Wykonywała obowiązki zakrystianki (Szczecin, Żyrardów), organistki (Annopol, Babice, Przemyśl), katechetki (Nowosielce, Annopol). Pracowała również jako wychowawczyni w Przemyślu, najpierw w prewentorium przy ul. Tatarskiej 6, później w zakładzie wychowawczym przy ul. Krasińskiego 33.

W 1961 r. wyjechała na placówkę do Bytomia przy ul. Strzelców Bytomskich 51. Została zatrudniona jako wychowawczyni w zakładzie wychowawczo–poprawczym dla dziewcząt nieletnich społecznie niedostosowanych. Posługiwała jednocześnie jako pomoc higienistki, co nakładało na nią obowiązek współpracy z pielęgniarką, troski o zaspokojenie potrzeb medycznych wychowanek, dbania o bezpieczeństwo oraz dyscyplinę podczas grupowych wyjść wychowanek poza teren ośrodka itp.

W ramach akcji przejmowania przez państwo instytucji zakonnych Ministerstwo Oświaty w Katowicach 30 sierpnia 1962 r. objęło nadzór nad Zakładem Wychowawczym „Caritas” w Bytomiu. Przebywało w nim wówczas ok. 100 dziewcząt. Czterdzieści sióstr zwolniono z pracy, a w ich miejsce zatrudniono personel świecki. Budynek zakładu został podzielony na dwa niezależne od siebie administracyjnie skrzydła. W jednym mieścił się Państwowy Młodzieżowy Zakład Wychowawczy – utworzony w akcie upaństwowienia placówki zakonnej, w drugim, w którym znajdowała się obszerna kaplica, przebywały siostry.

Likwidacja ośrodka wpłynęła na znaczne zmniejszenie liczby sióstr w bytomskim domu. Siostry, które w nim pozostały, znalazły się w trudnych warunkach materialnych. Utrzymywały się głównie z pracy w pralni, dziewiarstwa, krawiectwa oraz z rent. W listopadzie 1962 r. siostry podjęły pracę w parafii Podwyższenia Krzyża Świętego, na której terenie znajdował się zakład.

Siostra Ryta była jedną z tych sióstr, które pozostały w Bytomiu. Przez rok pracowała jako zastępca kierownika pralni. Pralnia stanowiła własność sióstr, ale po upaństwowieniu zakładu była użytkowana wspólnie z ośrodkiem wychowawczym. Siostry mogły korzystać z niej, a co za tym idzie realizować składane przez mieszkańców miasta zamówienia na pranie, tylko w wyznaczone dni tygodnia.

Z Bytomia s. Ryta wyjechała w 1963 r., ale w 1981 r. ponownie przyjechała na Śląsk, tym razem na teren Dolnego Śląska – do Niemczy, pow. Dzierżoniów. Była już wtedy emerytką. Podczas trzech miesięcy, które tam spędziła, pomagała przy gospodarstwie.

Następnie przebywała na mniejszych placówkach zakonnych (Piastów, Szczawnica, Żyrardów, Kutno, Częstochowa), pełniąc różne obowiązki związane z pracą w domu i w ogrodzie.

W 1998 r. przyjechała do Grodziska Mazowieckiego, gdzie spędziła 20 lat. Do ostatnich dni zachowała trzeźwe myślenie, dobrą pamięć i poczucie humoru. W tym czasie spisała swoje wspomnienia z dzieciństwa i młodości.

Zmarła 27 grudnia 2018 r. Pochowana na cmentarzu komunalnym Szczęsne – Grodzisk Mazowiecki.

Bibliografia podmiotowa

Marianna s. Ryta Nowak; Życiorys, Zeszyt s. Ryty Nowak, w: Teczka personalna s. Ryta Nowak, ASOB.

Marianna s. Ryta Nowak; Życiorys, Notatnik s. Ryty Nowak, w: Teczka personalna s. Ryta Nowak, ASOB.

Bibliografia przedmiotowa

J. S. Moskwa s., E. M. Albiniak s., Dzieje Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej w latach 1945–1988, Przemyśl, 1994.

Protokóły Egzaminów Kanonicznych przed obłóczynami, przed profesją czasową i wieczystą od 7 grudnia 1913 r. do 28 czerwca 1958 r., ASOB.

Bytom 1945-1983, ASOB.

Autor hasła

Marta s. Wenancja Jednac (CSDP)