Marian Jakub Janusz

ur. 2.02.1905 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 7.04.1989 r. w Gliwicach – profesor, inżynier budownictwa i mechaniki.

Imię i nazwisko	Marian Jakub Janusz
Data i miejsce urodzenia	2.02.1905, Lwów
Data i miejsce śmierci	7.04.1989, Gliwice
Zawód	inżynier budownictwa i mechaniki, pracownik akademicki

Marian Jakub Janusz urodził się 2 lutego 1905 r. we Lwowie. Tam uczęszczał do szkoły powszechnej, a następnie do Cesarsko-Królewskiej II Szkoły Realnej (potem II Państwowej Szkoły Realnej im. Jana i Andrzeja Śniadeckich). W maju 1923 r. zdał egzamin dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej (PL), które ukończył w 1928 r. Jednakże ze względu na złą sytuację materialną nie obronił pracy magisterskiej. Tego samego roku, podjął pracę w Katedrze Statyki Budowli i Budownictwa Żelaznego na wydziale który właśnie ukończył, jako zastępca asystenta prof. Jana Boguckiego. 1 października 1934 r. prof. Włodzimierz Burzyński przejął kierownictwo Katedry Mechaniki Technicznej i zaprosił do współpracy adiunkta dr. Roberta Szewalskiego, docenta dr. Zygmunta Fuchsa i młodszych asystentów: M.J. i Tadeusza Kossowskiego. Z prof. W. Burzyńskim M.J. zawodowo związany był już do końca życia. W latach 1934–1938 był także młodszym asystentem Wojciecha Rubinowicza i Kazimierza Vetulaniego. W 1938 r. uzyskał stopień i tytuł akademicki inżyniera dróg i mostów i został zatrudniony na stanowisku starszego asystenta. Jednocześnie (od 1936 r.) pracował w Państwowej Szkole Technicznej, której dyrektorem był prof. Klaudiusz Filasiewicz. Wykładał tam mechanikę teoretyczną, wytrzymałość materiałów oraz fizykę z elementami maszynoznawstwa.

Lata II wojny światowej spędził we Lwowie. Po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną w 1939 r. pracował w Lwowskim Instytucie Politechnicznym, utworzonym przez władze radzieckie w miejsce Politechniki Lwowskiej. Zatrudniony był wówczas na stanowisku adiunkta na Wydziale Mechanicznym. W czasie okupacji hitlerowskiej, w latach 1942–1944 pracował jako wykładowca mechaniki w Staatliche Technische Fachschule – jedynej otwartej szkole średniej we Lwowie kształcącej techników kilku specjalności. Brał w tym czasie udział w ruchu oporu, w szeregach Armii Krajowej (ps. „Saksus”). Po wkroczeniu do Lwowa Armii Czerwonej, powrócił do pracy we Lwowskim Instytucie Politechnicznym. Zatrudniony został na stanowisku adiunkta w Katedrze Mechaniki, gdzie wykładał wytrzymałość materiałów.

W styczniu 1946 r. część naukowców PL zdecydowała o przesiedleniu do Gliwic, a na organizatora tej ekspedycji wyznaczyła prof. W. Burzyńskiego. Grupa obejmowała w większości naukowców zwolnionych z obozu w Donbasie i innych obozów pracy oraz więzień. Schorowany W. Burzyński oddelegował do Gliwic swojego pracownika, wtedy adiunkta – M.J., który miał przygotować kwatery dla profesorów i rozeznać warunki socjalne. Nazywano go wówczas ,,ambasadorem profesora Burzyńskiego”. Pojechał z pierwszym transportem w 1946 r., który został zorganizowany przez abp. Eugeniusza Baziaka z kurii lwowskiej. Wyjechał ze Lwowa 26 kwietnia 1946 r. Adiunkta M.J. przyjęto do pracy na Politechnice Śląskiej (PŚ) od 1 maja 1946 r. na stanowisko zastępcy profesora i kierownika Katedry Mechaniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym. Z funkcji tych ustąpił 15 lipca 1946 r. na rzecz prof. W. Burzyńskiego. Sam pozostał w Katedrze na stanowisku adiunkta i dodatkowo prowadził wykłady na Wydziale Elektrycznym. Objął także obowiązki pełnomocnika rektora do spraw osiedlania repatriowanych pracowników PL.

26 lutego 1949 r. na podstawie dysertacji Teoria modelowych badań ustrojów statycznie niewyznaczalnych, przygotowanej pod kierunkiem prof. W. Burzyńskiego uzyskał stopień naukowy doktora nauk technicznych na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym. We wrześniu 1949 r. został kierownikiem Katedry Mechaniki i Wytrzymałości Materiałów na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym i pełnił tę funkcję do 1971 r. W latach 1971–1975 kierował Zakładem w Instytucie Konstrukcji Budowlanych. W 1950 r. uzyskał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1965 r. profesora zwyczajnego. W latach 1952–1955 pełnił funkcję dziekana Wydziału Inżynieryjno-Budowlanego, a w latach 1955–1959 prorektora ds. nauczania.

Współpracował z innymi ośrodkami naukowymi. W latach 1946–1956 na zaproszenie prof. Edwarda Suchardy (zob. osobne hasło) współorganizował, a potem kierował Katedrą Wytrzymałości Materiałów i Statyki Budowli na Politechnice Wrocławskiej. W 1959 r. w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach (później Uniwersytet Śląski) uruchomił Wydział Wychowania Technicznego, którego był dziekanem do 1971 r. oraz zorganizował i kierował do 1971 r. Katedrą Technologii Ogólnej. Na emeryturę przeszedł w październiku 1975.

Uczestniczył w pracach towarzystw naukowych. 13 marca 1958 r. w Warszawie odbyło się zebranie Członków Założycieli Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej (PTMTS), podczas którego powołano m.in. oddział w Gliwicach, a M.J. został wybrany na pierwszego przewodniczącego zarządu gliwickiego. Później został członkiem honorowym PTMTS. Był m.in. współorganizatorem i wieloletnim przewodniczącym gliwickiej placówki Towarzystwa Wiedzy Powszechnej i Gliwickiego Oddziału Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. Współorganizował także Wrocławskie Towarzystwo Naukowe i Komisję Nauk Technicznych Oddziału Krakowskiego PAN.

Wypromował 12 doktorów, był recenzentem kilkunastu prac doktorskich oraz opiniodawcą ponad dwudziestu wniosków o nadanie tytułu naukowego. Prawdziwą pasją M.J. była dydaktyka. Wielką troską otaczał swoich doktorantów, a treść wykładów przekazywał w sposób maksymalnie klarowny, pięknym językiem, bezbłędną dykcją. Był inicjatorem i organizatorem pierwszego w historii uczelni technicznych kursu pedagogiczno-dydaktycznego dla młodszych pracowników naukowych (od 1958 r.), które z czasem przekształciły się formę przygotowywania asystentów do zawodu nauczyciela akademickiego. Jego zasługą było uczczenie pamięci prof. W. Burzyńskiego poprzez doprowadzenie do wydania „Dzieł wybranych” (Warszawa 1983), a także wmurowania w 1984 r. w siedzibie Wydziału Mechanicznego Technologicznego tablicy pamiątkowej.

Jego żoną była Helena (1904–1989), nauczycielka języka łacińskiego w V Liceum Ogólnokształcącym w Gliwicach.

Odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski; Medalem XXX-lecia Polski Ludowej; Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz wysokim odznaczeniem papieskim Krzyżem „Pro Eccelesia et Pontifice”.

Pochowany w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Lipowym w Gliwicach.

Bibliografia podmiotowa

Ogólna metodyka wykładów na wyższych uczelniach technicznych, Gliwice 1958.

Teoria badań modelowych ustrojów statycznie niewyznaczalnych, Wrocław 1952.

Bibliografia przedmiotowa

Bąba W.J., Początki Politechniki Śląskiej, t. 1–2, Gliwice 2010.

Bąba W.J., Mercik S., Włodzimierz Burzyński. Życie i dzieła, Gliwice 2018.

Janusz Marian, [w:] Kałuski M., Słownik zasłużonych i znanych Polaków urodzonych we Lwowie, Melbourne-Toruń 2021, s. 222–223.

Jasiński R., Od Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej do Wydziału Budownictwa Politechniki Śląskiej. Żmudna droga do sukcesu, Gliwice 2020.

Sitko W., Profesor Marian Janusz, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej” 2012, s. 122–126.

Autor hasła

Anita Tomanek