Lwów w nazewnictwie miejskim Opola, po 1945 r.

Mieszkańcy Lwowa i przedwojennego województwa lwowskiego stanowili w pierwszych latach powojennych najliczniejszą grupę ekspatriantów osiadłych w Opolu. Od pierwszych dni pobytu w Opolu zabiegali o zamianę niemieckich nazw na takie, które nie tylko  przypominałyby ich ukochane miasto, ale także zachowały „po czasy wieczne pamięć o historycznym grodzie Kresów Wschodnich, Lwowie”. Niewiele z proponowanych wówczas nazw pojawiło się w przestrzeni miejskiej, ale te utworzone od miasta Lwów spotykane były najczęściej. Znajdowały się na szyldach restauracji, kawiarni, niewielkich firm, nosiły je kluby sportowe oraz jedna ulica.

Najliczniej reprezentowana była Lwowianka, która w nazewnictwie miejskim pojawiła się czterokrotnie. Była zatem restauracja „Lwowianka” przy ówczesnej ul. 3  Maja (dziś 1 Maja), która przyjmowała gości od czerwca 1945 r. do wiosny 1949, jej właścicielem był Piotr Lewandowski.

Przy ul. Krakowskiej 33 (dziś cukiernia „Ptyś”), także od 1945 r., czynna była kawiarnia  „Lwowianka”, którą z początkiem 1949 r. przejęła Powszechna Spółdzielnia Spożywców i przemianowała na „Gospodę Spółdzielczą”. Znajdująca się przy ówczesnym Placu Sukiennym 14 (dziś Mały Rynek) wytwórnia wody gazowanej i lemoniady, której właścicielem był B. Senderski także nosiła tę nazwę.

Powszechnie znany był w latach 1945–1949 Repatriancki Klub Sportowy „Lwowianka” (RKS Lwowianka Opole), który powstał we wrześniu 1945 r. Klub przyjął barwy niebiesko-czerwone, takie same jak Lwowski Klub Sportowy „Pogoń”, a na odznace klubowej widniał herb Lwowa. Wraz z postępującymi zmianami politycznymi nazwa klubu coraz mniej podobała się władzom i zaczęły pojawiać się pogłoski o połączeniu „Lwowianki” z „Odrą”, co też nastąpiło w 1949 r. Pierwsza część nazwy - Repatriancki Klub Sportowy - określa środowisko skupione w klubie, czyli przybyłych do Opola kresowian, a człon drugi „Lwowianka” lokalizował go geograficznie przez odwołanie do określenia mieszkanki Lwowa (żeńskiej nazwy mieszkańców Lwowa).  Lokalizacja ta jest symboliczna i wskazuje na lwowian i kresowian zamieszkałych w Opolu.

W nazewnictwie klubów sportowych bardzo często wykorzystuje się formy rodzaju żeńskiego utworzone od nazw mieszkańców miast, miasteczek lub regionów, gdyż są one szczególnie predystynowane do wyrażania emocjonalnego związku z rodzinną miejscowością. Jako nazwy zespołów sportowych pojawiły się w Polsce w 1921 r., np.: „Lublinianka”, „Warszawianka”. W nazwach „Lwowianka” mamy do czynienia z przeniesieniem wyrazu pospolitego oznaczającego mieszkankę Lwowa do kategorii nazw własnych nazywających lokale gastronomiczne, kluby sportowe oraz niewielkie przedsiębiorstwa. Ten typ nazw nadal jest żywotny.

Równie częste były nazwy równe przymiotnikowi lwowski. Przy ul Kościelnej funkcjonował zakład fryzjerski Różyckiego pod nazwą Firma „Lwowska”.  W latach 1945–1947 była ulica Lwowska (dziś Warszawska),  a od lutego 1990 r. wśród  „ulic kresowych” znajduje się także ulica Lwowska. Rok później (1991) przemianowano ulicę Róży Luksemburg na Orląt Lwowskich. Imię Orląt Lwowskich nadano także Publicznej Szkole Podstawowej nr 11 w dzielnicy Chabrów. Tym sposobem w sąsiedztwie dawnej „dzielnicy urzędowej” (dziś „dzielnica kwiatów”) zamieszkałej w pierwszych latach powojennych głównie przez przybyszy ze Lwowa znajduje się jedna nazwa przypominająca utracony Lwów.

Jedynym lokalem nawiązującym nazwą do utraconych Kresów Wschodnich była  „Kawiarnia Lwowska”  przy ul. Spychalskiego 1. Gości zaczęła przyjmować z początkiem 2014 r., lecz już w marcu 2020 r. została zamknięta z powodu pandemii covid-19. Zarówno jej nazwa jak i wystrój świadomie nawiązywały do tradycji przedwojennego Lwowa. Właścicielami kawiarni byli Kornelia i Marek Malikowie, którzy także posiadają kresowe korzenie i są zafascynowani Lwowem, jego historią oraz kulturą. Ich celem było stworzenie miejsca, w którym młodzi ludzie będą mogli zetknąć się z polskim Lwowem i jego atmosferą, a starsi, którzy mają to miasto w pamięci  cofnąć się do czasów swojej młodości.  Dlatego właścicielom zależało nie tylko na serwowaniu specjałów takich jak lwowski pączek ze śliwką czy lwowska tarta, ale także na możliwie wiernym odtworzeniu wnętrza przedwojennej lwowskiej kawiarni i zgromadzeniu przedmiotów przypominających tamten Lwów. Na ścianach powieszono portrety wybitnych lwowian, mapy i widokówki, na półkach zgromadzono przewodniki, albumy i książki o Lwowie, a goście mogli poczytać przedruki „Gazety Lwowskiej” oraz Kuriera Lwowskiego” lub posłuchać „Lwowskiej Fali”.

Przymiotnik lwowski  pojawiał się także jako dodatkowe określenie nazw firm funkcjonujących w mieście, np. „lwowska firma zoologiczna”.

Innym rodzajem jest nazwa Kolejarski Klub Sportowy (KKS) „Leopolia” założony w 1945 r. przez przybyłych z Kresów pracowników kolejnictwa. W 1948 r. doszło do fuzji „Leopolii” z  najstarszym, zarejestrowanym już 20 kwietnia 1945 r.  kolejarskim klubem sportowym ZZK Opole (Związek Zawodowy Kolejarzy). Nowy klub otrzymał nazwę Klub Sportowy Związku Zawodowego Kolejarzy „Leopolia”, którą nosił do 1950 r.  „Leopolia” jest zlatynizowaną formą nazwy miasta Lwów utworzoną na wzór wielu nazw klubów sportowych w Polsce (np.: Cracovia, Tarnovia, Posnania). Nazwy tego typu lokalizujące geograficznie kluby sportowe w konkretnej miejscowości lub regionie, pojawiły się wraz z powstawaniem pierwszych klubów piłkarskich, np. „Resovia” w 1905, „Cracovia” w 1906 r.  Formy nazwy geograficznej w języku Cycerona i Wergiliusza charakteryzują się podniosłym  zabarwieniem emocjonalnym, nadają nazwie klubu patyny. W przypadku opolskiego zespołu sportowego przy wyborze nazwy decydujące były względy uczuciowe, a funkcja lokalizująca zawarta w nazwie „Leopolia” stała się symboliczną i oznaczała - Lwów jest w Opolu, gdyż my lwowianie tu jesteśmy.

Bibliografia przedmiotowa

Choroś M, Ł. Jarczak, Ludzie i historia w nazwach ulic Opola, Opole 2010.

Kosyl Cz, Forma i funkcja nazw własnych, Lublin 1983.

Miasto w perspektywie onomastyki i historii, red. I. Sarnowska-Giefing, M. Graf, Poznań 2010.

Nazwy własne a społeczeństwo, t. 2 , red. R. Łobodzińska, Łask 2010.

Ożdżynski J., Nazwy polskich klubów sportowych, „Prace Językoznawcze. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, Kraków 1973, z. 47, s. 99–124.

Pamięć Kresów – Kresy w pamięci, pod red. B. Tracza, Katowice-Gliwice-Warszawa 2019.

Siwiec A., Przestrzeń miejska jako przestrzeń onimiczna (uwarunkowania lingwistycznokulturowe w: Miasto – przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, t. 1, red. M. Święcicka, Bydgoszcz 2006, s. 115–128.

Autor hasła

Monika Choroś, [wrzesień 2022 r.].