Kazimierz Szarski
ur. 9.01.1904 r. w Wiedniu, zm. 18.01.1960 r. we Wrocławiu – zoolog, ornitolog, profesor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Kazimierz Witalis Szarski |
| Data i miejsce urodzenia | 9.01.1904, Wiedeń |
| Data i miejsce śmierci | 18.01.1960, Wrocław |
| Zawód | pracownik akademicki |
Rektor Kazimierz Witalis Szarski
Rektor Szarski podczas inauguracji roku akademickiego 1957/58
Profesor Szarski podczas uroczystości akademickich w Auli Leopoldina
Kazimierz Szarski urodził się w polskiej rodzinie inteligenckiej. Był synem Marcina Szarskiego (1868-1941), senatora II Rzeczypospolitej i Olgi Emilii z domu Budwińskiej (1875–1955). Miał starszego brata Andrzeja (1899-1972). Rodzina Szarskich po pobycie w Wiedniu i Krakowie przeniosła się do Lwowa, gdzie Marcin Szarski został dyrektorem (1910-1926) a następnie prezesem (1926–1933) Banku Przemysłowego we Lwowie.
K.Sz. ukończył III Gimnazjum im. Stefana Batorego we Lwowie, gdzie w 1923 r. zdał maturę. Studiował na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej, po roku przeniósł się na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Jana Kazimierza (1924-1929). W 1928 r. został zatrudniony jako demonstrator w Zakładzie Anatomii Porównawczej II Katedry Zoologii i Anatomii Porównawczej u profesora Kazimierza Kwietniewskiego. Od 1930 r. był młodszym asystentem profesora Kwietniewskiego, u którego doktoryzował się z filozofii w zakresie zoologii na podstawie rozprawy Przyczynek do badań nad rozwojem i budową gruczołów dodatkowych (Gll. accessoriae) dróg moczopłciowych myszy białej (1932). W 1935 r. został starszym asystentem. Interesował się morfologią. Habilitował się na podstawie pracy O rozwoju pochwy u myszy białej (1939) i uzyskał veniam legendi w zakresie zoologii i anatomii porównawczej. Przed wojną był członkiem Polskiego Towarzystwa Anatomiczno- Zoologicznego (od 1937 r. Polskie Towarzystwo Zoologiczne) i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Tak wspominał go Kazimierz Sembrat:
Był zawsze spokojny, wysoce kulturalny, prawy, entuzjasta nauk zoologicznych i pracy badawczej, od dziecka miłośnik ptaków i ornitologii. W czasie wojny, pełen troski i niepokoju o losy narodu i państwa, spędzał z nami niejedną chwilę, kiedy to komunikowaliśmy sobie różne wieści o wydarzeniach, które przechylając szalę raz w tę, drugi raz w inną stronę, decydowały o przyszłym naszym losie. [K. Sembrat, Kazimierz Witalis Szarski, „Przegląd Zoologiczny” 1960, nr 2, s. 85].
W czasie II wojny światowej i okupacji sowieckiej Lwowa pracował na uniwersytecie przemianowanym na Uniwersytet im. Iwana Franki, jako docent i laborant. 4 maja 1940 r. poślubił Joannę Landau-Lange (1907-1990), mieli córkę Olgę (ur. 1947). Pod okupacją niemiecką był zatrudniony w Institut für Fleckfieber und Virusforschung Rudolfa Weigla jako karmiciel wszy. Od 1942 r. przebywał w Warszawie, gdzie pracował najpierw jako laborant w Fabryce Środków Spożywczych, a później jako asystent w Zakładzie Badawczym Naukowo-Rolniczym Państwowego Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach (z siedzibą w Warszawie). Do końca okupacji niemieckiej brał udział w tajnym nauczaniu na poziomie szkoły średniej. Podczas powstania warszawskiego był przetrzymywany przez Niemców w Forcie Mokotowskim, a później przebywał w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd dostał się do Skierniewic.
Od kwietnia 1945 r. mieszkał w Krakowie, był docentem Zakładu Anatomii Porównawczej i prowadził zajęcia na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1 stycznia 1946 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie objął kierownictwo Zakładu Anatomii Porównawczej w Instytucie Zoologicznym Uniwersytetu i Politechniki. Jesienią 1946 r. został profesorem nadzwyczajnym i wykładał anatomię porównawczą kręgowców oraz ich zoologię systematyczną. Po rozdzieleniu uczelni kierował Katedrą Anatomii Porównawczej Uniwersytetu Wrocławskiego (1952-1960). Pełnił szereg funkcji administracyjnych na uczelni: był prodziekanem (1954) i dziekanem Wydziału Nauk Przyrodniczych (1954), prorektorem ds. nauki (1954-1957) oraz rektorem (1957-1959).
W badaniach powojennych skupiał się na ornitologii, prowadził obserwacje ptaków w pradolinie Baryczy oraz we Wrocławiu. Jest uznawany za twórcę wrocławskiej szkoły ornitologicznej. Prowadził dział „Ornitologia” na łamach „Przeglądu Zoologicznego”, od 1959 r. był redaktorem czasopisma „Zoologica Poloniae”. Był popularyzatorem wiedzy przyrodniczej, przetłumaczył na język polski m.in. Podróż na statku Beagle Karola Darwina i opracował pośmiertne wydania prac antropologicznych Edwarda Lotha. Aktywnie działał na rzecz ochrony przyrody, zajmował się inwentaryzacją zasobów przyrody Dolnego Śląska. Zainicjował utworzenie ptasiego rezerwatu w pradolinie Baryczy (od 1996 r. Park Krajobrazowy Dolina Baryczy). Był współorganizatorem i pierwszym przewodniczącym Rady Naukowej Karkonoskiego Parku Narodowego (1959). Należał do Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Polskiego Towarzystwa Antropologicznego i Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Był przewodniczącym Wrocławskiego Komitetu Ochrony Przyrody i wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego.
Malarz Eugeniusz Geppert tak pisał o roli profesora Szarskiego w powojennym Wrocławiu:
Naszym bezpośrednim sąsiadem o piętro niżej był profesor – późniejszy rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, Kazimierz Witalis Szarski. Dom ten stał się dla nas nie tylko oparciem towarzyskim, ale i punktem spotkań dyskusyjnych i intelektualnych wieczorów. Duszą tych zebrań był zawsze gospodarz. Nikt jak on nie potrafił nie tylko zaanimować rozmowy, ale i z pogodą i humorem łagodzić zbyt zajadłych dyskutantów. Przyjaźń jego ceniliśmy sobie bardzo, a jego przedwczesny zgon spowodował dużą stratę w życiu naukowym Wrocławia. [E. Geppert, Moja droga, Kraków 1968, s. 220].
Odznaczony: Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1956 r.) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959 r.).
Pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim w rodzinnym grobowcu.
Jego imieniem nazwano jedną z wrocławskich ulic w dzielnicy Fabryczna.
Bibliografia podmiotowa
Sembrat K., Spis tłumaczeń, prac, referatów, tymczasowych doniesień, sprawozdań, artykułów prof. Dra K. W. Szarskiego, [w:] Tegoż, Kazimierz Witalis Szarski (9 I 1904 – 18 I 1960), „Przegląd Zoologiczny” 1960, nr 2, s. 89-90.
Bibliografia przedmiotowa
Geppert E., Moja droga, Kraków 1968.
Orska J., Kazimierz Witalis Szarski, [w:] Uczeni wrocławscy (1945-1979), t. 1, Wrocław 1980, s. 129-132.
Sembrat K., Kazimierz Witalis Szarski (9 I 1904 – 18 I 1960), „Przegląd Zoologiczny” 1960, nr 2, s. 85-90.
Sembrat K., Kazimierz Witalis Szarski (9 styczeń 1904 – 18 styczeń 1960), „Zoologica Poloniae” 1959/1960, t. 10, z. 2, s. 87-88.
Sroka S.T., Kazimierz Witalis Szarski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 42, Warszawa-Kraków 2010, s. 119-120.
Życiorysy uniwersyteckie Wrocławia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1985, nr 3, s. 409-411.
http://mbd.muzeum.uni.wroc.pl/dzieje-uniwersytetu/profesorowie-po-1945-r/kazimierz-witalis-szarski [dostęp 22.04.2023].
http://mbd.muzeum.uni.wroc.pl/dzieje-uniwersytetu/rektorzy-uwr/prof-kazimierz-szarski [dostęp 22.04.2023].
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk [maj 2023 r.]