Kazimierz Moździerz

ur. 19.02.1918 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 25.12.1997 w Bytomiu – artysta plastyk specjalizujący się w drzeworytach i ekslibrisach.

Imię i nazwisko	Kazimierz Moździerz
Data i miejsce urodzenia	19.02.1918, Lwów
Data i miejsce śmierci	25.12.1997, Bytom
Zawód	artysta plastyk

Ogólnopolski Plener Przemysłowy (1979): Zamknięcie pleneru (Kazimierz Moździerz drugi od prawej)

Plakat „Teatr Dziecka w Muzeum Kultury Z.Z.G. w Sosnowcu. Bajka Z. Bronikowskiej Jedziemy do Chin” autorstwa Kazimierza Moździerza (1950)

Plakat „Zgłoś się do przychodni przeciwgruźliczej”, autorstwa Kazimierza Moździerza

Plakat „Zarażonym wenerycznie”, autorstwa Kazimierza Moździerza

Biografia

Kazimierz Moździerz pochodził z wielodzietnej rodziny. W czasie II wojny światowej ukończył Instytut Sztuk Plastycznych we Lwowie. W 1942 r. pomógł wydostać się z getta, a potem ze Lwowa, koleżance ze studiów – Elżbiecie Nadel i jej rodzicom – Reginie i Aronowi, lekarzom. Relacjonowała [Cyt.:]

„Po wkroczeniu Niemców do Lwowa Kazimierz Moździerz jako jedyny z moich znajomych nie zerwał ze mną kontaktów. Odwiedzał nas i był głęboko zaniepokojony naszym losem. (…) Do Warszawy dotarliśmy dzięki Kazimierzowi Moździerzowi, który z narażeniem życia eskortował nas tam i pomógł w znalezieniu mieszkania. W Warszawie przebywaliśmy do upadku powstania w 1944 roku, następnie uciekliśmy do Pruszkowa pod Warszawą. Tam pracowałyśmy [z matką] jako pielęgniarki w szpitalu dla rannych”

Elisheva Nadel-Landau została potem cenioną artystką, stworzyła ilustracje do niemal stu książek i czasopism. Drugą z uratowanych przez K.M. i jego siostrę Helenę osób była Yala Helen Korwin (Jala Meisels) – malarka i poetka. Studiowali wspólnie. Jej rodziców deportowano w 1942 r. do obozu zagłady w Bełżcu, a ona pozostała sama we Lwowie. W czasie przypadkowego spotkania z K.M. poprosiła o dokumenty jego siostry Heleny, były w podobnym wieku. Nie liczyła na pomoc, jednak Kazik przyszedł i przyniósł mi jej paszport i akt urodzenia. Do zakończenia wojny pracowała w fabryce amunicji. Potem wyjechała do Francji, a następnie do Stanów Zjednoczonych. W 1987 r. ukazał się tomik poezji jej autorstwa To Tell the Story: Poems of the Holocaust, w nim wiersz „The Little Boy with His Hands Up”, będący poetyckim komentarzem do jednego z najbardziej znanych zdjęć, dokumentujących likwidację powstania w getcie warszawskim w 1943 r. Elsheva Landau i Yala Korwin w 1987 r. wystąpiły do Yad Vashem o uhonorowanie K.M. i jego siostry medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Rodzeństwo odebrało wyróżnienie w 1989 r. (nr 4219).

Lata powojenne - Górny Śląsk

W październiku 1945 r. K.M. wraz z żoną Jadwigą został ekspatriowany ze Lwowa. Przyjechał, razem z zespołem lwowskiej opery, do Bytomia. Podczas wojny śpiewał z nim w chórze lwowskiej katedrze. Z obawy przed niebezpieczeństwem aresztowania zawsze nosił przy sobie nuty. W Bytomiu pozostał do końca życia. Tworzył plakaty, rysunki i grafiki. Znany jest jednak przede wszystkim, jako twórca ekslibrisów, które złożyły się na swoistą kronikę ludzi nauki i kultury związanych z Bytomiem oraz drzeworytów, których tematem były m.in. zabytki miejskiej architektury i okolic.

Prace wystawiał na dziesiątkach wystaw zbiorowych i indywidualnych w Polsce i zagranicą. Wiele z nich znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, jak również w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie, muzeach, a także w wielu kolekcjach prywatnych w kraju i zagranicą. Trudno określić ich dokładną liczbę. Wiele swoich prac artysta rozdawał. Jak twierdził jego syn, Marek Moździerz [Cyt.:] – „Tworzył, bo to kochał, a nie żeby zarabiać” .

K.M. był nestorem i zarazem honorowym członkiem bytomskiego koła Związku Polskich Artystów Plastyków. Był również bibliofilem i koneserem muzyki operowej.

Pochowany w Bytomiu, na cmentarzu katolickim przy ul. Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Odznaczenia

Odznaczony:

• Złotym Krzyżem Zasługi (1976),
• Złotą Odznaką Artystów Polskich (1976),
• Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1986).

Bibliografia podmiotowa

Kazimierz Moździerz [katalog], Bytomskie Centrum Kultury, Centrum Sztuki Galeria Kronika, Bytom 1999.

Bibliografia przedmiotowa

Dokumentacja Kazimierza Moździerza, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, sygn. Yad Vashem — 349/24/1043, 2–3, Kazimierz Moździerz. https://sprawiedliwi.org.pl/pl/wyniki-wyszukiwania?as_q=mo%C5%BAdzierz [dostęp: 2.09.2022].

Hałaś M., Panteon bytomski. Kazimierz Moździerz – sprawiedliwy wśród narodów. http://zyciebytomskie.pl/index.php/ZB/panteon/kazimierz-mozdzierz-sprawiedliwy-wrod-narodow [dostęp: 2.09.2022].

Lusek J., Bytom–Jerozolima. 3720 kilometrów na południe, [w:] J. Lusek, Dwa światy. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu, Bytom 2021, s. 312–320.

MP, Exlibrisy z pudełeczek po cukierkach, „Gazeta Wyborcza. Dod. Gazeta w Katowicach” 1999, nr 58, s. 5.

Piątkowska R., Elżbieta Nadel’s Images from Home: 18 Sketches from Nature, Lvov, 1942. http://miejsce.asp.waw.pl/english-elzbieta-nadels-images-from-home-18-sketches-from-nature-lvov-1942/ [dostęp: 2.09.2022 ].

Tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. https://sprawiedliwi.org.pl/pl/o-sprawiedliwych/kim-sa-sprawiedliwi/tytul-sprawiedliwego-wsrod-narodow-swiata [dostęp: 2.09.2022].

[b.a.], Wspomnienie Kazimierza Moździerza, „Życie Bytomskie” 1999, nr 9, s. 11.

Materiał ikonograficzny

Ogólnopolski Plener Przemysłowy (1979): Kazimierz Moździerz podczas pracy, Źródło: Zbiory Towarzystwa Miłośników Bytomia

Ogólnopolski Plener Przemysłowy (1979): Zamknięcie pleneru (Kazimierz Moździerz drugi od prawej), Źródło: Zbiory Towarzystwa Miłośników Bytomia

Plakat „Teatr Dziecka w Muzeum Kultury Z.Z.G. w Sosnowcu. Bajka Z. Bronikowskiej Jedziemy do Chin” autorstwa Kazimierza Moździerza (1950). Źródło: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Dział Historii, sygn. MGB/H/ZP/3117.

Plakat „Zgłoś się do przychodni przeciwgruźliczej”, autorstwa Kazimierza Moździerza (b.daty). Źródło: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Dział Historii, sygn. MGB/H/ZP/22.

Plakat „Zarażonym wenerycznie”, autorstwa Kazimierza Moździerza (b.daty). Źródło: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Dział Historii, sygn. MGB/H/ZP/21.

Autor hasła

Joanna Lusek [wrzesień 2022 r.].