Kazimierz Grenczak
ur. 2.09.1931 r. we Lwowie (obecnie Ukraina) – Sybirak, architekt, założyciel Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa w Gliwicach, współzałożyciel Oddziału Związku Sybiraków (ZS) w Katowicach, założyciel Koła ZS w Gliwicach; wieloletni członek Zarządu Głównego ZS i prezes Oddziału w Gliwicach; hobbystycznie żeglarz, fotograf.
Imię i nazwisko | Kazimierz Bronisław Grenczak |
Data i miejsce urodzenia | 2.09.1931, Lwów. |
Zawód | architekt |
Biografia
Kazimierz Bronisław Grenczak był drugim dzieckiem Władysława Grenczaka i Antoniny z d. Walczak (ich starszy syn Tadeusz zmarł rok przed jego narodzinami, wychowywał się jako jedynak). Swe drugie imię otrzymał po najstarszym z dziewięciu braci swego ojca – Bronisławie, który z racji wieku nazywany był dziadkiem. Ojciec w młodości był zawodowym podoficerem w armii austriackiej, w wojnie polsko-bolszewickiej był w polskiej polowej żandarmerii konnej, a po wojnie w policji, służąc w stopniu przodownika w IX Komisariacie przy ul. Żółkiewskiej we Lwowie. Matka nie pracowała, zajmowała się domem. Mieszkali we Lwowie w dzielnicy Nowe Zniesienie, przy ul. Jasińskiego 10, w 2-pokojowym, wynajętym mieszkaniu, razem z „babcią” (Heleną Grenczak, żoną Bronisława) i ukraińską służącą. Za pieniądze ze spadku kupili mały dom po drugiej stronie ulicy, ale go wynajmowali. W 1938 r. K.G. rozpoczął naukę szkolną w szkole publicznej na Zniesieniu, gdzie ukończył I klasę. Była to klasa męska, do której chodzili Polacy, Żydzi i Ukraińcy. W domu pielęgnowano tradycje katolickie, ale też wraz ze służącą i sąsiadami pewne obyczaje i potrawy ukraińskie i żydowskie.
We wrześniu 1939 r., wobec zbliżającego się frontu niemieckiego, ojciec zdecydował o ucieczce żony i syna na wieś – on sam brał czynny udział w obronie Lwowa. Po przejściu frontu i zajęciu miasta przez Rosjan powrócili do Lwowa. Ojciec w tym czasie ukrywał się, później brał udział w działalności konspiracyjnej. Przy braku środków do życia służąca sprzedawała lub wymieniała ich rzeczy osobiste na żywność. Wiosną 1940 r., spodziewając się wywózki, chcieli uciec do Kołomyi, do rodziny matki, ale nie zdążyli. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 r. matka, „babcia” i K.G zostali aresztowani i wywiezieni na Sybir. Trafili w okolice Semipałatyńska, do cegielni położonej kilkanaście kilometrów od miasta. Początkowo matka pracowała w cegielni, później jako krawcowa w samym Semipałatyńsku. K.G. pracował dorywczo, a z czasem poszedł do rosyjskiej szkoły; w ostatnim roku zesłania był w polskiej szkole w Semipałatyńsku. Na zesłaniu spędzili sześć lat, trzeciej zimy zmarła ”babcia”. K.G. chorował na malarię, czerwonkę, dur brzuszny, ciężkie zapalenie płuc i wraz z matką ledwo uniknęli śmierci głodowej. Ojciec przez cały okres wojny ukrywał się i działał w podziemiu – rodzina nie wiedziała, co się z nim działo; w styczniu 1945 r. ujawnił się, po czym w krótkim czasie został aresztowany i zesłany (Donbas, Dniepropietrowsk, Aktiubińsk w Kazachstanie). Z zesłania wrócił dopiero w 1948 r. K.G. wraz z matką wyjechali z zesłania pierwszym transportem z Semipałatyńska 29 kwietnia 1946 r. Jechali prawie miesiąc. Po drodze przypadkowo dowiedzieli się, że rodzeństwo mamy (z Kołomyi) jest w Gliwicach, więc tam przyjechali i osiedlili się.
W Gliwicach K.G. poszedł do szkoły gimnazjalnej, po czym ukończył liceum, zdał maturę (1949 r.) i rozpoczął studia na Politechnice Śląskiej, Oddział Architektury Wydziału Budowlanego. Na III roku studiów został usunięty z uczelni ze względów politycznych. Pracując w 1964 r. ukończył Technikum Budowlane dla Pracujących w Zabrzu, a także podejmował studia na Politechnice Wrocławskiej i Akademii Ekonomicznej w Katowicach, nie kończąc ich jednak. Od 1953 r. pracował w gliwickich biurach projektowych Biprochem, Biprokwas, Biprotwol i in., a od 1961 r. przez 30 lat w Biurze Projektów Prosynchem. W początkowym okresie brał udział w projektowaniu inwestycji z dziedziny architektury przemysłowej, m.in. Zakładów Azotowych w Tarnowie, Puławach i Kędzierzynie, Rafinerii w Płocku i wielu innych obiektów (kilkadziesiąt realizacji w fazie projektów technicznych). Od 1966 r. przeszedł do Resortowego Ośrodka Projektowania Modelowego i rozpoczął pracę typu menadżerskiego, uczestnicząc przy tym w sympozjach i targach resortowych w krajach RWPG. W okresie tym opracował trzy prace studialne, był także redaktorem biuletynu „Projektowanie Modelowe” i redaktorem czasopisma w języku rosyjskim „Metody i techniki nowoczesnego projektowania” wydawanego w Moskwie. K.G. przeszedł na emeryturę w 1991 r., ale kontynuował pracę kierując przebudową obiektów Biuro-Market w Gliwicach.
Obok swej działalności zawodowej amatorsko uprawiał żeglarstwo, zajmował się fotografią dokumentalną i artystyczną oraz filmem. W 1955 r. współtworzył Yacht Klub „DAL” w Gliwicach, a później jego filię Klub Żeglarski „Prosynchem”. W 1956 r. współtworzył Katowicki Okręgowy Związek Żeglarski, gdzie przez lata czynnie działał. W stopniu kapitana pływał po wszystkich morzach dookoła Europy. W 1967 r. był współzałożycielem Koła Kapitanów „Śląsk”. Przez wiele lat publikował reportaże żeglarskie w miesięczniku „Żagle” oraz prowadził kącik „Żagle na znaczkach pocztowych”. Za swą działalność żeglarską został po latach uhonorowany dyplomami, tytułami zasłużonego dla żeglarstwa i tytułami członka honorowego.
Od lat 50. XX w. wykonywał fotografie dokumentacyjne i artystyczne oraz realizował filmy, w szczególności żeglarskie i turystyczne. W działalności tej wspierała go żona Zofia Jasnowska-Grenczak, dyplomowany technik fotografii. Od 1959 r. był członkiem Polskiego Towarzystwa Fotograficznego, oddział w Gliwicach. Wielokrotnie jego prace były eksponowane na wystawach fotografii artystycznej w Gliwicach, Katowicach, Gdyni, Warszawie oraz za granicą (Jugosławia), honorowane wyróżnieniami i dyplomami. W 1962 r. powołał Amatorski Klub Filmowy „Cameleon” przy PTTK w Gliwicach, którego był prezesem. Za film żeglarski z wyprawy do Oslo pt. „Znikające widnokręgi” otrzymał w 1988 r. I nagrodę i nagrodę specjalną na IV Festiwalu Filmów Żeglarskich Yachtfilm ’88.
W 1988 r. był inicjatorem powołania Gliwickiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa, zostając jego wiceprezesem do spraw organizacyjnych. Czynnie uczestniczył w pierwszych działaniach organizacji: rejestracji licznych członków, spisywaniu relacji, obchodach rocznic i uroczystości religijnych itp. W 1989 r. był współzałożycielem Oddziału Związku Sybiraków (ZS) w Katowicach oraz założycielem Koła ZS w Gliwicach (od 1996 r. Oddziału ZS) i jego pierwszym prezesem; w 2002 r. został Prezesem Honorowym. Od pierwszego Walnego Zjazdu ZS w 1991 r. był sześciokrotnie wybierany na czteroletnie kadencje członka Zarządu Głównego ZS; był także członkiem Prezydium ZG ZS. Jest współautorem monografii Księga Sybiraków (Warszawa 2001) – pierwszej części z czterech tomów, które wyszły w kolejnych latach. W 2002 wydał książkę Sybiracy w Gliwicach (Gliwice 2002), a w 2006 r. trzecią część Księgi Sybiraków: Znaki pamięci Sybiru (Warszawa 2006).
Był inicjatorem i projektantem miejsc pamięci w Gliwicach: epitafium „Pamięci Polskiej Golgoty Sybiru” w kościele pw. św. Barbary (2001 r.) oraz pomnika Pamięci Zesłańców Sybiru, stojącego przed Cmentarzem Lipowym w Gliwicach (2011 r.). W 1963 r. poślubił Zofię Jasnowską, wraz z którą w 2013 r. otrzymał Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie. Mają dwie córki: Sonię (po mężu Małysz) i Awę (po mężu Kubisz) oraz czworo wnucząt. W ostatnich latach K.G. spisał i opracował historię i genealogię swej rodziny oraz historię swego życia. Przez lata zgromadził szereg zdjęć archiwalnych i dokumentów rodzinnych oraz liczne zdjęcia swego autorstwa. W 2022 r. wydał nakładem autorskim album Ostańce …czyli co nam zostało z tych lat… (Gliwice 2022), który jest zbiorem jego fotografii i dokumentów związanych z żeglarstwem i działalnością w Związku Sybiraków. W przygotowaniu są kolejne albumy odnoszące się do genealogii rodziny, pobytu na Syberii i działalności zawodowej.
Odznaczony: Medalem 40-lecia Polski Ludowej (1984 r.); Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi (1987 i 1996 r.); Odznaką Honorową Sybiraka (1993 r.); Krzyżem Więźnia Politycznego (2001 r.); Srebrnym i Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2003 i 2009 r.); Krzyżem Zesłańców Sybiru (2004 r.); Medalem „Pro Memoria” (2006 r.); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2009 r.); Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Związku Sybiraków (2012 r.); Medalem „Pro Patria” (2012 r.).
Bibliografia podmiotowa
Grenczak K., Wydawnictwo i archiwizacja dokumentów technicznych, praca studialna „Prosynchem”, Gliwice 1976.
Grenczak K., Wykorzystanie pamięci typu COM do organizacji i przechowywania zbioru projektów w Banku Danych, opracowanie studialne „Prosynchem”, Gliwice 1976.
Grenczak K., Usprzętowienie techniczne dla mechanizacji i automatyzacji projektowania, praca studialna „Prosynchem”, Gliwice 1977.
Grenczak K., Yacht Klub „Dal” 1955–1995, Gliwice 1995.
Grenczak K., Podług blasku gwiazd. XXX lat Koła Kapitanów „Śląsk”, Katowice, Gliwice 1997.
Grenczak K.B., Tańska I., Księga Sybiraków: 1928, 1988, 1998, 2000, Warszawa 2001.
Grenczak K.B., Sybiracy w Gliwicach, Gliwice 2002.
Grenczak K.B., Księga Sybiraków 2006, cz. 3, Znaki pamięci Sybiru, Warszawa 2006.
Grenczak K., Ze Lwowa do Gliwic przez Kazachstan, „Zesłaniec” 2011, nr 48, s. 78–88.
Grenczak K.B., Ostańce …czyli co nam zostało z tych lat…, Gliwice 2022 [wydanie autorskie].
Bibliografia przedmiotowa
Kania A., Historia żeglarstwa w Gliwicach w latach 1946–2006, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, t. 22, 2010, s. 283–306.
Who is who w Polsce, t. 1, wyd. V uzup., Zug 2006, s. 1064-1065.
Żyła J., Dzieje żeglarstwa na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (1924–1999), Kraków 2000.
http://www.jachtklubdal.pl/dal/historia.php [dostęp: 2.08.2022 r.]
http://zwiazeksybirakow.strefa.pl/Oddzialy/Gliwice/Oddz_Gliwice.htm [dostęp 2.08.2022]
Inne źródła
Wywiad (nagranie audio-video) przeprowadzony przez Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń w Krakowie, 2018 r. – w archiwum CDZWiP i Muzeum w Gliwicach.
Materiały rodzinne udostępnione autorce hasła.
Autor hasła
Bożena Kubit [wrzesień 2022 r.]