Kamila Wartanowicz
z domu Ślusarek, ur. 18.06.1911 r. w Buczaczu na Podolu (obecnie Ukraina), zm. 23.09.2000 r. w Opolu - bibliotekarka.
Imię i nazwisko | Kamila Wartanowicz |
Data i miejsce urodzenia | 18.06.1911, Buczacz |
Data i miejsce śmierci | 23.09.2000, Opole |
Zawód | bibliotekarka |
Kamila Wartanowicz urodziła się w zamożnej rodzinie mieszczańskiej w Buczaczu. Matka Maria z d. Ślusarek zajmowała się domem i starannym wychowaniem czterech córek (pobierały nauki muzyki, malarstwa, języka francuskiego i tańca). Ojciec Mieczysław pracował na utrzymanie rodziny. Po ukończeniu szkoły podstawowej i średniej Kamila wstąpiła do Nauczycielskiego Seminarium Państwowego w Brzeżanach. Po skończeniu seminarium w latach 1930-1942 podjęła pracę w szkołach powszechnych, województwa tarnopolskiego, m. in. w Szkole Podstawowej w Jasieniu Dolnym k. Horodenki. W 1932r. wyszła za mąż za ziemianina pochodzenia ormiańskiego Józefa Wartanowicza. Urodziła dwoje dzieci, córkę Marię i syna Andrzeja. Ci którzy ja znali wspominają, że była bardzo piękną dziewczyną, wszechstronnie wykształconą. Jej życie płynęło dostatnio i spokojnie.
Wraz z wybuchem II wojny światowej wszystko się załamało. Po zajęciu rodzinnych ziem przez Niemców zrezygnowała z pracy w szkole, a po objęciu tych terenów przez władze radzieckie wróciła na krótko do pracy. W tym czasie zaczęły się już prześladowania, rodzina zaczęła się przygotowywać do ewakuacji z Kresów. W lutym 1945r. tuż przed wyjazdem w bestialski sposób zamordowany został jej mąż. To zadecydowało o natychmiastowym wyjeździe. Osiedliła się w Kuźni Raciborskiej, powróciła do zawodu nauczycielskiego. Po pewnym czasie została skierowana do pracy w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach na Śląsku Opolskim, tam w latach 1947-1949 zajmowała się wychowaniem dziewcząt. Z czasem awansowała na zastępcę dyrektora tej placówki do spraw pedagogicznych. Z chwilą powstania województwa opolskiego w 1950r.zwiekszyło się zapotrzebowanie na wykształcone kadry. K.W. została skierowana przez Wojewódzki Wydział Oświaty do organizacji bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych na tym terenie. Zajmowała się głównie organizacją biblioteki pedagogicznej w Opolu oraz jej sieci w powiatach. Centralna Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka (PBW) w Opolu powstała w kilka miesięcy po utworzeniu województwa opolskiego. K.W. 27 marca 1951 r. została pierwszą dyrektorką tej biblioteki.
Jakże był skromny księgozbiór biblioteki – tylko 85 woluminów, które otrzymała biblioteka z Inspektoratu Opolskiego. Z takim „majątkiem“ zaczynała działalność dzisiejsza PBW. Pierwsze pomieszczenia biblioteki znajdowały się na parterze budynku Zarządu Okręgu ZNP przy ul. Ozimskiej 55. Były to dwa skromne pokoje. Praca zaczęła się od wynoszenia gruzów, wstawiania szyb, zamków w drzwiach, reperacji pieców, malowania podłóg i wreszcie ustawiania książek na pożyczonym regale, a dla pracowników wypożyczono dwa stoły i trzy krzesła” [Wartanowicz K., Rozwój i działalność bibliotek, s. 72].
W powiatach: w Brzegu, Kluczborku, Koźlu, Nysie, Oleśnie i Raciborzu zaczęły działać biblioteki pedagogiczne, służące rozwijającemu się szkolnictwu na Ziemiach Zachodnich. W 1951 r. biblioteka otrzymała nazwę Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu. W 1952 r. powstały dwie kolejne - w Koźlu i Głubczycach.
Wobec rozwinięcia pracy PBW, lokal, który dotychczas zajmowała biblioteka, okazał się za mały. W prowadzonej Kronice PBW w Opolu zapisano: „W bibliotece coraz ciaśniej – aż poty oblewały, gdy trzeba było wypożyczyć książki. Nie wiadomo, na którym stosie leży poszukiwana książka – czy na krześle, czy na stole, czy pod stołem…? Przy wysuwaniu jednej książki inne spadały na ziemię z hukiem. Wstyd przed czytelnikami!”. Wobec takiej ciasnoty Kamila Wartanowicz wszczęła starania w Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Opolu o nowy lokal biblioteczny. Jesienią 1952 roku bibliotekarze dowiedzieli się, że dla bibliotek opolskich remontowany będzie specjalny dwupiętrowy budynek przy ul. Piastowskiej, w którym zamierzano ulokować dwie biblioteki wojewódzkie: pedagogiczną i publiczną. W Kronice PBW w Opolu zanotowano: „Czy można oszaleć z radości? Chyba tak, bo po otrzymaniu nowego lokalu wszyscy pracownicy biblioteki – a było nas już siedmiu – ludzie mający pretensje do powagi i opanowania krzyczeli, śmiali się, podskakiwali, tańczyli – niemal „na rzęsach chodzili“. Tak, tak, do czego doprowadza radość... [Zacłona A., Kamila Wartanowicz...].
Przeprowadzka do nowego gmachu biblioteki przy ul. Piastowskiej miała miejsce we wrześniu 1953 r.
Organizatorka książnicy wspominała, że biblioteka pedagogiczna „[…] w ostateczności otrzymała „aż“ sześć pomieszczeń, z czego dwa przerobiono z komórki na sprzęt gospodarczy i portierni. […] Pomieszczenie PBW składa się z: wypożyczalni, czytelni, magazynu, pracowni, małego gabinetu dyrektora biblioteki i jeszcze mniejszego pomieszczenia dla administracji i finansów. Przykro daje się odczuwać brak szatni dla czytelników, pomieszczeń na sprzęt gospodarczy, osobnego pomieszczenia na gabinet służby informacyjno-bibliograficznej, osobnej czytelni czasopism, w której zwykle panuje większy ruch związany z wymianą czasopism, co przeszkadza czytelnikom zagłębionym w pracy nad przygotowaniem materiałów do egzaminów, kolokwiów, referatów, prac kontrolnych itp. W czytelni korzysta się z księgozbioru podręcznego, złożonego z najcenniejszych dzieł całości zbiorów. Obecnie nie tylko, że czytelnie nie są rozdzielane, ale w jednej sali mieści się jeszcze i gabinet służby informacyjno-bibliograficznej. W pracowni o wymiarach 2,5 na 5 m mieści się dział opracowania księgozbioru (3 osoby) oraz dział instruktażu terenowego (1 osoba). Zgrupowanie 4 osób na tak małej przestrzeni, obok sprzętu koniecznego do pracy, wywołuje nadmierną ciasnotę i również przekreśla wszelkie warunki higieny pracy umysłowej. Dział doboru księgozbioru mieści się kątem w magazynie, dzieląc ten kącik z działem udostępniania... [Zacłona A., Kamila Wartanowicz...].
K. W. aktywnie prowadziła Bibliotekę, organizowała wystawy, odczyty, dyskusje, lekcje biblioteczne dla nauczycieli, z zakresu kultury języka i „ogólnej wiedzy o książce” oraz spotkania z autorami. 1 lutego 1954 r. w czytelni PBW w Opolu został uruchomiony ośrodek informacyjno-bibliograficzny, którego zadaniem było udzielanie informacji bezpośrednio, telefonicznie i korespondencyjnie oraz sporządzanie bibliografii dla celów naukowych. Poza tym nawiązano współpracę z Radiem Opole, tam w latach 1959-1966 emitowano dziesięciominutowe pogadanki, skierowane do nauczycieli i wychowawców. Pracując w WBP dbała zawsze o poziom kadry pracowniczej, spod jej skrzydeł wyszli znani bibliotekarze, poeci, archiwiści, m.in.: Bogusław Żurakowski, Maria Cichoń, Jan Cichoń, Izabela i Józef Niewińscy, Barbara Stasz. Ponadto biblioteka otrzymała samochód marki „Nysa”, który został przystosowany do przewożenia księgozbioru do szkół wiejskich województwa opolskiego. Stała się pierwszą biblioteką pedagogiczną w kraju, która w swojej pracy wykorzystywała bibliowóz. W 1956 r. zdobyła fachowe uprawnienia zawodowe. Zdała egzamin bibliotekarski w Warszawie, a w 1962 r. rozpoczęła zaoczne studia na Uniwersytecie Wrocławskim w Studium Bibliotekoznawstwa dla Pracujących, które ukończyła 16 listopada 1965 r.
Czerpałam i wchłaniałam wiedzę podawaną przez takich profesorów, jak: Antoni Knot, Marta Burbianka, Karol Głombiowski, Jan Trzynadlowski i inni. Nazwiska profesorów wielkie i znane, ale i wymagania w stosunku do braci studenckiej również duże. Nie folgowano nikomu bez względu na wiek czy zajmowane stanowisko. [Zacłona A., Kamila Wartanowicz (1911-2000)].
Po 20 latach pracy na własne żądanie odeszła ze stanowiska dyrektora WBP. Napisała wówczas: „Nie urodziłam się na fotelu dyrektorskim i nie myślę w rozstroju nerwowym na nim umierać”.
Jako emerytka pracowała nadal na pół etatu w bibliotece Państwowego Studium Kulturalno-Oświatowego i Bibliotekarskiego w Opolu (1972-1984), tworzyła księgozbiór specjalistyczny, dostosowany do profilu szkoły, nie tylko dla słuchaczy, ale również dla kadry wykładowców. Została promotorem prac dyplomowych związanych tematycznie z książką. Była doceniana, otoczona szacunkiem, prowadziła ożywione życie koleżeńsko-towarzyskie. Jej kontakt z młodzieżą wzbudzał podziw i miał niewątpliwy wpływ na kształtowanie postaw przyszłych bibliotekarzy. Przez dwa lata 1986-1988 pracowała w bibliotece metodyczno-repertuarowej w Wojewódzkim Domu Kultury w Opolu.
Była członkiem ZNP (od 1930 r.), założycielem i członkiem Sekcji Bibliotekarzy przy Zarządzie Okręgu SBP w Opolu (1958-1970). O zasługach KW dla pracy bibliotekarskiej pisano w fachowych czasopismach ogólnopolskich, m. in. w „Głosie Nauczycielskim“, „Poradniku Bibliotekarza”, „Bibliotekarzu Opolskim”.
Odznaczona: Złotą Odznakę ZNP (1962), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1977), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1980), „Zasłużonemu Opolszczyźnie”, „Za Zasługi dla Miasta Opola”, „Zasłużony Działacz Kultury”, została wpisana do Księgi Zasłużonych Bibliotekarzy przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.
Pochowana w Opolu na cmentarzu w Nowej Wsi Królewskiej.
Bibliografia podmiotowa
Wartanowicz K., Bibliotekarz organizatorem pracy samokształceniowej nauczyciela, „Biuletyn Nauczyciela Opolskiego“ 1961, nr 3, s. 39-44.
Wartanowicz K., Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowy w Sławęcicach, [W:] Zrodził nas czyn, red. Z. Kowalski, Opole 1973, s. 180-183.
Wartanowicz K., Narodziny służby audiowizualnej w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Opolu, „Z doświadczeń bibliotek szkolnych i pedagogicznych“ 1970, s. 124-128.
Wartanowicz K., Rozwój i działalność bibliotek pedagogicznych województwa opolskiego w okresie XV-lecia Polski Ludowej, „Biuletyn Nauczyciela Opolskiego“ 1960, nr 2, s. 71-76.
Bibliografia przedmiotowa
A.M., W opolskiej książnicy, „Głosy znad Odry. Dodatek Kulturalny Trybuny Opolskiej“ 1954, nr 19.
Bukałowa D., Marzenia bibliotekarza, „Głos Nauczycielski” 1967, nr 19, s. 8.
Duda J., Szelka A., Dzionek F., Słownik biograficzny nauczycieli Śląska Opolskiego, Cz. 2, Opole 1996, s. 53.
Klimczyk-Wompel M., Gdybym jeszcze raz miała wybierać zawód – wybrałabym bibliotekarstwo, [W:] Szli do ludzi z książką. Sylwetki bibliotekarzy Opola, Opole 1987, s. 204-210.
Kosma F., Kamila Wartanowicz (18.06.1911-23.09.2000), „Kalendarz Opolski“ 2001, s. 138.
Kościów J., Kamila Wartanowicz 1911-2000, „Poradnik Bibliotekarza” 2002, nr 1, s. 31-32.
Kościów J., Bibliotekarze kresowi na Śląsku Opolskim,[W:] Kresowianie na Śląsku Opolskim, red. M. Kalczyńska, Opole 2011, s. 151-152.
Niewińska I., Nowe formy pracy Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, „Kwartalnik Nauczyciela Opolskiego” 1967, nr 1, s. 70-71.
Tomaszewski E., Po dziesięciu latach, „Głos Nauczycielski” 1961, nr 3, s. 5.Zacłona A., Wartanowicz Kamila, [W:] Słownik pracowników książki polskiej. Suplement 4. [T. 5], red. M. Rzadkowolska, Warszawa 2016, s. 293-294.
Zacłona A., Kamila Wartanowicz ( 1911-2000). 20 rocznica śmierci pierwszej dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, „Bibliotekarz Opolski” 2020, nr 2.
Zacłona A., Wartanowicz Kamila, [w:] Słownik pracowników książki polskiej : suplement 4. [T. 5], red. M. Rzadkowolski, Warszawa 2016, s. 293-294
Żurakowski B., Między książką a nauczycielem, „Kwartalnik Nauczyciela Opolskiego” 1964, nr 2/3, s. 119-121.
Żurakowski B., Zastosowanie samochodu do pracy bibliotek pedagogicznych, „Z doświadczeń bibliotek szkolnych i pedagogicznych“ 1969, s. 139-148.
http://bibliotekarzopolski.pl/bibliotekarz43/bibliotekarz65-1.html [dostęp: 5.10.2022 r.].
Autor hasła
Milena Jędrzejewska