Jerzy Zieliński

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

właściwie Feliks Emil Rathauser, ur. 6.05.1914 r. w osadzie Ruda (część wsi Wikszany na terenie rumuńskiej Bukowiny), zm. 11.12.2000 r. w Katowicach – lekarz urolog, profesor Śląskiej Akademii Medycznej, społecznik, bibliofil.

Zdjęcie portretowe Jerzego Zielińskiego
Imię i nazwisko Jerzy Zieliński
Data i miejsce urodzenia 6.05.1914, Wikszany
Data i miejsce śmierci 11.12.2000, Katowice
Zawód lekarz urolog, pracownik akademicki

Jerzy Zieliński urodził się w rodzinie Józefa (Izydora) Rathausera i Nory Marii z d. Moser-Weinreb. Rodzina zamieszkała w Horodence k. Śniatynia (woj. stanisławowskie, obecnie Ukraina), gdzie ojciec pracował jako sędzia Sądu Okręgowego. W 1929 r. przenieśli się do Lwowa, gdzie zamieszkali przy ul. Kurkowej 33. J.Z. rozpoczął naukę w II Gimnazjum Państwowym im. Karola Szajnochy, które ukończył z wyróżnieniem. 2 maja 1931 r. zdał egzamin dojrzałości. W latach 1931–1937 studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie 4 maja 1937 r. uzyskał dyplom lekarza. Podczas studiów był członkiem Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Życie” oraz zarządu lwowskiego oddziału Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (1935–1937), działał także w Towarzystwie Uniwersytetów Robotniczych. Po ukończeniu studiów odbył staż podyplomowy w Szpitalu Powszechnym we Lwowie (1937–1938), a następnie (czerwiec–grudzień 1938 r.) rozpoczął specjalizację urologiczną. Był asystentem-wolontariuszem Pododdziału Urologicznego, prowadzonego przez dra Franciszka Mehrera w Oddziale Chirurgicznym prof. Adama Grucy w Szpitalu Okręgowym nr VI Ubezpieczalni Społecznej we Lwowie przy ul. Kurkowej 31. Po zakończeniu staży otrzymał prawo wykonywania praktyki lekarskiej. 15 sierpnia 1938 r. został wpisany do Izby Lekarskiej ze specjalizacją w zakresie chirurgii i urologii. W grudniu 1938 r. przyjechał do Warszawy, gdzie pod kierunkiem prof. Adolfa Wojciechowskiego, ordynatora Oddziału Chirurgicznego Szpitala św. Ducha przy ul. Elektoralnej 12, rozpoczął pisanie rozprawy doktorskiej Późne wyniki wyłuszczenia gruczolaka stercza. Dodatkowo, jako asystent-wolontariusz, odbył praktykę na II Oddziale Chirurgicznym Szpitala „na Czystem” w Warszawie (styczeń–wrzesień 1939 r.). Po wybuchu II wojny światowej powrócił do Lwowa, gdzie pracował jako asystent w I Szpitalu Miejskim (październik 1939 r. – czerwiec 1941 r.). Po wkroczeniu Niemców do miasta, w czerwcu 1941 r. utracił możliwość pracy jako lekarz na skutek prześladowań rasowych. Z tego powodu został zmuszony w lipcu 1942 r. do zmiany imienia i nazwiska Feliks Emil Rathauser na Jerzy Zieliński. Oficjalnie dane personalne zmienił dopiero aktem wydanym przez Wydział Administracyjny Krakowskiego Urzędu Wojewódzkiego z dn. 30 sierpnia 1946 r. W czasie wojny często się przeprowadzał, zmieniał miejsca pracy, legitymował się sfałszowanymi dokumentami. Nie mogąc posługiwać się dyplomem lekarskim, przeniósł się do Warszawy, gdzie udzielał lekcji języka niemieckiego, a także pracował jako sprzedawca sklepowy, pomocnik księgowego i robotnik. 1 stycznia 1942 r. zawarł związek małżeński z pielęgniarką Marią Magdaleną Grzymalską (ur. 30 listopada 1915 r. we Lwowie), córką profesora Politechniki Lwowskiej. Czas powstania spędził w Warszawie, a po jego zakończeniu osadzony został w wychowawczym obozie pracy policji bezpieczeństwa w Warszawie (Arbeitserziehungslager der Sicherheitspolizei Warschau) przy ul. Litewskiej 14 lub (wg innych źródeł) w niemieckim obozie przejściowym Durchgangslager (Dulag) 121 w Pruszkowie. Po miesiącu zwolniony z powodu ciężej choroby wrzodowej. W styczniu 1945 r. przeprowadził się do Krakowa i powrócił do zawodu lekarza. Podjął pracę na Oddziale Urologicznym Szpitala św. Łazarza pod kierunkiem prof. Emila Michałowskiego (5 marzec–10 kwiecień 1945 r.). Przeprowadził się do Bytomia, gdzie zatrudniony został w Oddziale Chirurgicznym Szpitala Miejskiego przy ul. Żeromskiego 7 (17 kwiecień 1945 r. – 31 grudzień 1947 r., jako młodszy asystent), a z czasem powierzono mu prowadzenie Pododdziału Urologicznego (1 stycznia–15 listopada 1948 r., jako starszy asystent). Na podstawie orzeczenia komisji kwalifikacyjnej z dn. 31 maja 1947 r., Izba Lekarska Województwa Śląsko-Dąbrowskiego przyznała mu prawo do używania tytułu specjalisty urologa. Drugi stopień specjalizacji w zakresie chirurgii ogólnej i specjalizację urologiczną uzyskał 15 grudnia 1952 r.

W listopadzie 1948 r. powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej i skierowany na Kurs Doskonalenia Oficerów Służby Zdrowia oraz Kurs Medycyny Społecznej w Łodzi, który zakończył się egzaminem zdanym w dn. 18 listopada 1948. W lutym 1949 r. został przydzielony, w randze porucznika, do dyspozycji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Otrzymał przydział na Oddział Chirurgiczny Szpitala Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach, gdzie jako lekarz odbył dalszą część zasadniczej służby wojskowej. Jako oficer zawodowy został powołany do czynnej służby wojskowej w dn. 25 października 1950 r. i awansowany na stopień kapitana (1 maja 1951 r.). Bezowocną próbę zwolnienia ze służby podjął w 1954 r., co udało się uzyskać dopiero zgodnie z rozkazem personalnym z dnia 6 czerwca 1956 r. Nigdy nie zapisał się do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ani do żadnej innej partii politycznej. W tym czasie, 31 grudnia 1949 r., uzyskał tytuł doktora nauk medycznych Uniwersytetu Wrocławskiego na podstawie dysertacji Urazowe uszkodzenia moczowodu, napisanej pod kierunkiem prof. Wiktora Brossa. W latach 1951–1955 pracował na Oddziale Urologicznym Szpitala Miejskiego nr 2 w Katowicach, gdzie w 1954 r. objął stanowisko ordynatora. Następnie został konsultantem Instytutu Onkologicznego w Gliwicach (1955–1958). W 1955 r. związał się na stałe ze Śląską Akademią Medyczną (ŚAM). W lutym podjął pracę na stanowisku adiunkta w II Klinice Chirurgicznej ŚAM w Zabrzu, jako kierownik Pododdziału Urologicznego, a po przeniesieniu kliniki z Zabrza do Katowic (1959) został ordynatorem Oddziału Urologicznego przy ul. Warszawskiej 52 (obecnie Szpital św. Elżbiety). 11 grudnia 1963 r. uzyskał habilitację na podstawie rozprawy Badania doświadczalne dotyczące regeneracji moczowodu napisanej pod opieką prof. Józefa Gasińskiego. 1 czerwca 1965 r. został mianowany docentem etatowym ŚAM, a od 1967 r. kierował Kliniką Urologiczną ŚAM. W 1972 r. otrzymał tytuł i nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego, zaś w 1979 r. profesora zwyczajnego. Był rzecznikiem dyscyplinarnym dla pracowników naukowych propagując uczciwość lekarską i postęp medycyny. W pierwszych demokratycznych wyborach w 1980 r. wybrany na stanowisko prorektora ŚAM do spraw rozwoju uczelni (1981–1982), z którego został usunięty w ramach represji stosowanych wobec działaczy Solidarności (był jej członkiem od 1980 r.) po wybuchu stanu wojennego. W tym czasie był kierownikiem I Katedry i Kliniki Urologii (1981–1984). Na emeryturę przeszedł 1 października 1984 r.

Odbył wiele zagranicznych staży naukowych w Paryżu, Wiedniu, Bukareszcie, Montrealu, Londynie, Sztokholmie i Montpelier. Był promotorem zdrowia na Śląsku. Jego dorobek naukowy liczy 215 publikacji (publikacje samodzielne, współtworzone, tłumaczenia). Był promotorem 9 przewodów doktorskich i opiekunem 2 habilitacji, recenzentem kilkunastu prac doktorskich, 8 habilitacyjnych i czterokrotnym superrecenzentem dla Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Stopni Naukowych. Pod kierunkiem J.Z. 14 lekarzy zdobyło specjalizację urologiczną. Czynnie uczestniczył w zjazdach i sympozjach krajowych oraz zagranicznych (Niemcy, Francja, Anglia i Holandia). Był członkiem komitetów redakcyjnych fachowych czasopism: „European Urology”, „Biblioteki Chirurga i Anestezjologa” oraz „Urologii Polskiej”. Od 1975 r. do przejścia na emeryturę był wojewódzkim specjalistą w dziedzinie urologii w województwie katowickim, a od 1976 r. w częstochowskim. W 1978 r. został członkiem Krajowego Zespołu Specjalistycznego tej dziedziny. Piastował stanowisko prezesa oddziału katowickiego Polskiego Towarzystwa Lekarskiego (1974–1978). W tym też czasie zainicjował budowę Domu Lekarza w Katowicach. W kwietniu 2004 r. sali audytoryjnej Domu nadano jego imię. Był członkiem: Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Urologicznego (od 1962 r., na stanowisku prezesa w latach 1978–1982), Zarządu Oddziału Katowickiego Polskiego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Francuskiej, Koła Oficerów Rezerwy ŚAM w stopniu majora (od 1979 r.) oraz Zarządu Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (1980–1984). Piastował stanowisko wiceprzewodniczącego Zarządu Obywatelskiego Komitetu Walki z Rakiem (od 1988 r.), a także założycielem i prezesem Górnośląskiego Międzyuczelnianego Towarzystwa Akademickiego „Universitas” (od 1989 r.). Był członkiem honorowym: Polskiego Towarzystwa Lekarskiego (od 1974 r.), Polskiego Towarzystwa Urologicznego i Czesko-Słowackiego Towarzystwa Urologicznego (od 1978 r.). Ponadto działał w katowickich organizacjach kulturalnych. W 1989 r. współtworzył katowicki Oddział Towarzystwa Miłośników Lwowa i został przewodniczącym Sekcji historyczno-dokumentacyjnej. Brał aktywny udział w pracach TML: pisał do „Biuletynu Informacyjnego”, wygłaszał pogadanki, w których głównie wspominał lwowskich lekarzy, literatów i dziennikarzy. Był współorganizatorem wystawy Lwów naszej pamięci, która eksponowana była w Bibliotece Śląskiej od 1.12. do 16.12.1989 r. oraz sympozjum zorganizowanego w Sali Sejmu Śląskiego (4.05.1991 r.) poświęconemu udziałowi Lwowian z życiu społecznym Górnego Śląska. Początkowo spotkania TML odbywały się w Domu Lekarza przy ul. Tyszki (obecnie ul. Grażyńskiego), którego budowę inicjował w latach 70. J.Z. Tak o działalności TML pisał w 1990 r.

Próbujemy na razie bez większego powodzenia gromadzić wspomnienia naszych członków dotyczące życia zawodowego, rodzinnego, towarzyskiego i politycznego międzywojennego Lwowa. Syntezę tych wspomnień chcielibyśmy przekazać naszym dzieciom i wnukom. Marzeniem naszym byłoby, aby utrwaliła się na zawsze pamięć o zakotwiczonych głęboko w historii polskich znamionach kulturalnych Lwowa. [„Biuletyn Informacyjny TMK” 1990, nr 2, s. 5].

Był także członkiem Oddziału Śląskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, od 1992 r. Podczas spotkań wygłosił kilka odczytów. W Archiwum OŚ TPK zachowała się relacja z jednego ze spotkań Książka w moich wędrówkach wojennych (12.06.1991 r.). Tak wspominał ten czas:

Po zetknięciu się z pierwszymi ofiarami bombardowań, nie rozstawałem się z Chirurgią wojskową, dotychczas zupełnie mi obcą. […] leżąc z powodu krwotoku z wrzodu żołądka u lekarza w Złoczowie, szukałem zapomnienia w Poszukiwaniu straconego czasu Prousta […]. Przybywszy do Lwowa, do rodziców, znalazłem ucieczkę od koszmaru sowieckiej okupacji, w nowo dla siebie odkrytym Panu Tadeuszu. W wierszach Heinego i w jego prozie szukałem ratunku w pierwszym roku niemieckiej okupacji. Zmuszony do zmiany nazwiska i zawodu, uciekłem w lecie 1942 r. do Warszawy, gdzie zostawszy sprzedawcą w sklepie dla Niemców, zaprzyjaźniłem się z klientką – Finką. Od niej pożyczałem książki rosyjskie […]. Podczas Powstania Warszawskiego chwile zapomnienia zawdzięczałem Fizyce teoretycznej i podręcznikowi języka angielskiego. [Archiwum OŚ TPK].

J. Z. mieszkał w Katowicach przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 30/9 z żoną Marią Magdaleną. Miał trzy córki: Magdalenę (lekarz anestezjolog), Krystynę (inż. elektryk), Ewę (przedsiębiorca budowlany).

Odznaczony: złotą odznaką „Zasłużony w Rozwoju Województwa Katowickiego” (1966 r.), odznaką „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (1974 r.), „Zasłużonemu – Polskie Towarzystwo Lekarskie” (1974 r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1975 r.) oraz odznaką i tytułem honorowym „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1981 r.), złotą odznaką Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich nadaną przez Zarząd Główny we Wrocławiu (1993 r.).

Nagrodzony: zespołową rektora ŚAM za osiągnięcia naukowe (1963 r. i 1966 r.), wojewody katowickiego za wkład pracy w działalność Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Medycznych (1978 r.), III stopnia rektora ŚAM za osiągnięcia w pracy dydaktyczno-wychowawczej (1979 r.), uhonorowany najwyższą godnością naukową, tytułem doktora honoris causa ŚAM (1991 r.); nagrodą Metropolity Katowickiego ks. abp. Damiana Zimonia Lux ex Silesia (1997 r.) „za wnoszenie trwałych wartości w kulturę duchową promieniującą z górnośląskiej ziemi”.

Został upamiętniony w Panteonie Górnośląskim w Katowicach, w sali ludzi nauki.

Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.

Bibliografia podmiotowa

Zieliński J., Urazowe uszkodzenie moczowodu, Warszawa 1950.

Onkologia urologiczna, red. J. Zieliński, Warszawa 1977.

Zieliński J., Zarys urologii. Skrypt dla studentów medycyny, Katowice 1981.

Urologia, T. 1, Diagnostyka ogólna, red. J. Zieliński, Warszawa 1992.

Urologia, T. 2, Urologia kliniczna, red. J. Zieliński, Warszawa 1993.

Urologia, T. 3, Urologia operacyjna, red. J. Zieliński, Warszawa 1993.

Etyka w środowisku akademickim, red. J. Zieliński, Warszawa 1994.

Bibliografia przedmiotowa

1997: Zieliński Jerzy, [W:] Lux ex Silesia = Światło ze Śląska 1994–2003, Katowice 2003, s. 36–42.

Archiwum Oddziału Śląskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki.

Brożek K., Zieliński Jerzy, [W:] Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Katowice 2009, s. 326.

Ciesielska M., Losy urologów pochodzenia żydowskiego na ziemiach polskich, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, 78 (2015), s. 37–39.

Łojan K., Hipokrates w mundurze, „Czasypismo” 2015, nr 1, s. 144–149.

Puzio A., Zieliński Jerzy, [W:] Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, t. 1, Katowice 1993, s. 301–303.

Działalność Towarzystwa Miłośników Lwowa, rękopis Biblioteki Śląskiej, sygnatura R 3591 III.

Sadzikowska L., Zieliński Jerzy, [W:] Leksykon Panteonu Górnośląskiego, Katowice 2020, s. 1048–1054.

Zieliński J., Nasze cele i zadania, „Biuletyn Informacyjny TMK” 1990, nr 2, s. 5.

Zieliński J., Wspomnienia o urologii lwowskiej w r. 1938, „Urologia Polska” 1991, nr 44. http://www.urologiapolska.pl/artykul.php?2739 [dostęp: 13.11.2022 r.].

Zieliński Jerzy, [W:] Kto jest kim w polskiej medycynie, Warszawa 1987, s. 756–757.

Zieliński Jerzy, [W:] Kto jest kim w województwie katowickim '98, Katowice 1998, s. 550–551.

Autor hasła

Anita Tomanek [listopad 2022 r.]