Jerzy Teisseyre
ur. 26 listopada 1902 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 13 czerwca 1988 r. we Wrocławiu – inżynier mechanik, konstruktor samolotów, profesor Politechniki Wrocławskiej, twórca Szkoły Projektowania i Budowy Środków Transportu oraz Teorii i Zastosowania Struktur Wielowarstwowych.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Jerzy Henryk Teisseyre |
| Data i miejsce urodzenia | 26.11.1902, Lwów |
| Data i miejsce śmierci | 13.06.1988, Wrocław |
| Zawód | inżynier mechanik, konstruktor samolotów, pracownik akademicki |
Jerzy Teisseyre, Problemy i perspektywy lotnictwa, Warszawa 1958
Grób rodzinny Jerzego Teisseyre na cmentarzu św. Rodziny we Wrocławiu
Jerzy Teisseyre - fotografia ze zbiorów Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego
Jerzy Teisseyre urodził się w rodzinie Karola Wawrzyńca Teisseyre’a (1860–1939) i Janiny Ostoja-Polityńskiej (1877–1953) z Tarnowa. Ojciec był geologiem, paleontologiem, profesorem Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej, a matka nauczycielką. Miał czterech braci: Henryka, Kazimierza (1904–1982, prawnik), Stanisława (1905–1988, profesor, artysta malarz) i Andrzeja. Jego prapradziadem był Tomasz Kajetan Węgierski (1756–1787) – poeta czasów stanisławowskich, tłumacz i podróżnik.
We Lwowie ukończył szkołę powszechną i rozpoczął naukę w VIII Gimnazjum Realnym. Wybuch I wojny światowej sprawił, że w listopadzie 1918 r. przerwał naukę i wstąpił do Wojska Polskiego. Wziął udział w walkach z Ukraińcami o Lwów, w trakcie których został ranny. W październiku 1920 r. został zdemobilizowany w stopniu kaprala piechoty. Wrócił do szkoły i ukończył gimnazjum składając egzamin maturalny w 1921 r. Rozpoczął studia na Oddziale Maszynowym Wydziału Mechanicznego Politechniki Lwowskiej, które zakończył wiosną 1926 r. uzyskując dyplom inżyniera mechanika. W trakcie studiów wyjechał do Poznania, gdzie rozpoczął pracę w biurze konstrukcyjnym Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” (kwiecień 1925 r.–wrzesień 1926 r.). Uczestniczył tam w pracach konstrukcyjnych pierwszego w polskim przemyśle lotniczym samolotu sportowego Sp-1 projektu inż. Piotra Tułacza i Augusta Zdaniewskiego-Bobka. Wykonywał wszystkie prace obliczeniowe. Współpracował także w projektowaniu samolotu szkoleniowego BM-2 inż. Ryszarda Bartla. Jesienią 1926 r. wyjechał na staż do Paryża, gdzie odbywał praktyki jako robotnik w fabrykach silników lotniczych Gnôme-Rhône, Lorraine-Dietrich i Hispano-Suiza, a wieczorami studiował na paryskiej Sorbonie aerodynamikę i mechanikę lotniczą. Do kraju wrócił w połowie 1928 r., a od lipca zatrudniony został na stanowisku samodzielnego konstruktora w wytwórni samolotów Zakładach Mechanicznych Plage & Laśkiewicz w Lublinie. Pracował przy projektowaniu samolotów różnego typu: rozpoznawczo-bombowych, pasażerskich, szkolno-akrobacyjnych. Na przełomie 1929 i 1930 r. wraz z inż. Marianem Bartolewskim w Lubelskim Klubie Lotniczym, zaprojektował samolot sportowy LKL-2. Zbudowano dwa egzemplarze, jednak prace przerwano z powodu trudności finansowych. W lipcu 1930 r. zmienił pracę. Zatrudnił się w Podlaskiej Wytwórni Samolotów (PWS) w Białej Podlaskiej na stanowisku kierownika Biura Obliczeń i kierownika Tunelu Aerodynamicznego, gdzie pracował do września 1933 r. Prócz prac obliczeniowych prowadził także badania aerodynamiczne. W tym czasie działał w Klubie Lotniczym PWS, podejmując się opieki nad sekcją konstruktorów amatorów. W sierpniu 1932 r. został prezesem Klubu. Zorganizował w nim sekcję szybowcową i zainicjował budowę szybowca „Czajka”, którego konstruktorem był Antoni Kocjan. Następnym miejscem pracy były Państwowe Zakłady Lotnicze – Wytwórnia Płatowców Nr 1 na Okęciu-Paluchu w Warszawie. Pracował tutaj m.in. jako zastępca kierownika Grupy Konstrukcyjnej samolotu pasażerskiego PZL.27 i bombowego PZL.30 Żubr, inż. Z. Ciołkosza. W lutym 1936 r. przeniesiony do Lubelskiej Wytwórni Samolotów (LWS) w Lublinie (wcześniej ZM Plage & Laśkiewicz), gdzie kierownikiem Biura Konstrukcyjnego został Ciołkosz, a J.T. zastępcą. Stanowisko kierownika otrzymał w 1937 r. W latach 30. był członkiem Związku Polskich Inżynierów Lotniczych.
Po wybuchu II wojny światowej wraz z załogą LWS został ewakuowany do Rumunii. Stąd na początku 1940 r. przedostał się do Francji, gdzie krótko pracował w Biurze Przygotowania Produkcji Société Nationale des Constructions Aéronautiques Midi w Tuluzie (od lutego do czerwca). Po upadku Francji wyjechał do Anglii. Tam w stopniu podporucznika powołano go do służby technicznej w polskim lotnictwie wojskowym i wszedł w skład Polskiej Grupy Technicznej. Został członkiem Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii. Za zgodą władz polskich i brytyjskich w 1940 r. wyjechał do Turcji, gdzie z grupą polskich inżynierów podjął się zorganizowania przemysłu lotniczego. Od maja 1940 r. do września 1946 r. pracował na stanowisku szefa Biura Konstrukcyjnego w Türk Hava Kurumu Uçsak Fabricasi w Etimesgut w pobliżu Ankary. W tym czasie współpracował z Politechniką w Stambule, gdzie prowadził wykłady w języku francuskim z budowy samolotów i mechaniki lotów, a egzaminy przeprowadzał w języku tureckim.
We wrześniu 1946 r. powrócił do Polski. W latach 1947–1950 pracował jako szef ruchu w Fabryce Silników „Fasil” Państwowych Zakładów Lotniczych (PZL) Nr 3 we Wrocławiu-Psim Polu (od 1950 r. Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, WSK). Równocześnie, od roku akademickiego 1948/1949 w Grupie Lotniczej na Wydziale Mechanicznym Politechniki Wrocławskiej (PWr.) prowadził wykłady z budowy samolotów, aerodynamiki, mechaniki lotu, statyki konstrukcji lotniczej. Po przekształceniu Grupy Lotniczej w Wydział Lotniczy został jego dziekanem (1949–1951), a po przeniesieniu Wydziału do Warszawy – dziekanem Wydziału Mechanicznego (1954–1956). Ponadto był kierownikiem Katedry Samochodów i Ciągników (od 1955 r.), którą przekształcił w 1963 r. w Katedrę Budowy Nadwozi. W roku 1968 został kierownikiem Zakładu Nadwozi i Ustrojów Nośnych w Instytucie Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn.
28 lutego 1955 r. otrzymał tytuł docenta, a 31 stycznia 1957 r. profesora nadzwyczajnego, zaś stopień doktora nauk technicznych w 1962 r. na podstawie dysertacji Stateczność płyt przekładkowych przy obciążeniach ściskających, której promotorem był Zygmunt Szparkowski. Profesorem zwyczajnym został w 1968 r. Był autorem kilkudziesięciu publikacji, w tym książek i artykułów głównie z dziedziny konstrukcji cienkościennych i nadwozi samochodowych. Twórca i współtwórca 27 prototypów samolotów cywilnych i wojskowych. Stworzył Szkołę Projektowania i Budowy Środków Transportu oraz Teorii i Zastosowania Struktur Wielowarstwowych. Wypromował w tej dziedzinie 18 doktorów nauk technicznych. Publikował w wielu czasopismach fachowych, np. w „Archiwum Mechaniki Stosowanej”, „Technice Lotniczej”, „Skrzydlatej Polsce”, „Zeszytach Naukowych Politechniki Wrocławskiej”.
Współpracował z wieloma zakładami i instytutami, m.in. z Pracownią Astronautyczną Instytutu Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk (1956–1959) i WSK w Mielcu (1956–1964). Był członkiem Rady Naukowo-Technicznej Jelczańskich Zakładów Samochodowych oraz konsultantem innych fabryk samochodowych i zakładów lotniczych. Od lipca 1964 r. do września 1966 r. Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego oddelegowało J.T. na Uniwersytet Techniczny w Kumasi (Ghana), gdzie wykładał w języku angielskim wytrzymałość materiałów i teorię sprężystości.
Na emeryturę przeszedł w listopadzie 1973 r., jednak nie zerwał kontaktu z PWr. i niemal do końca życia prowadził wykłady.
Należał do Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (od 1957 r.), Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, Wrocławskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Astronautycznego.
Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1957 r.).
Ożenił się z Barbarą z d. Dyczewską, z którą miał syna Jerzego (1932–2019).
Pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu św. Rodziny we Wrocławiu.
Bibliografia podmiotowa
Wykaz publikacji:
Teisseyre Jerzy Henryk, [w:] Dorobek naukowy Politechniki Wrocławskiej (baza DONA)
https://dona.pwr.edu.pl/szukaj/default.aspx?nrewid=000450 [dostęp: 28.05.2023].
Bibliografia przedmiotowa
Fastnacht-Stupnicka A., Saga wrocławska. 74 opowieści rodzinne, wyd. 2. popr. i uzup., Wrocław 2015, s. 463–472.
Glass A., Teisseyre Jerzy Henryk, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 53, Warszawa–Kraków 2019, s. 79–81.
Jerzy Henryk Teisseyre (1902–1988), [w:] Fundacja Lotniczy Lublin
https://fundacjalotniczylublin.pl/assets/jerzy-henryk-teisseyre.pdf [dostęp: 28.05.2023 r.]
Teisseyre Jerzy Henryk, [w:] Samoloty w Lotnictwie Polskim http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/3026/126/Teisseyre-Jerzy-Henryk [dostęp: 28.05.2023 r.]
Teisseyre Jerzy Henryk [w:] Słownik biograficzny techników polskich, z. 11, red. nacz. Z. Skoczyński, Warszawa 2000, s. 160–163.
Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945–2005, zespół red. A. Chmielewski i in., Wrocław [i in.] 2007, s. 595–597.
Autor hasła
Anita Tomanek