Jan Dutkiewicz

ur. 18.10.1911 r. w Starej Soli, pow. samborski, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), zm. 14.06.1983 r. w Katowicach - malarz, grafik, scenograf i pedagog.

Imię i nazwisko	Jan Dutkiewicz
Data i miejsce urodzenia	18.10.1911, Stara Sól
Data i miejsce śmierci	14.06.1983, Katowice
Zawód	malarz, grafik, scenograf, pracownik akademicki, pedagog

Jan Dutkiewicz był synem Michała i Marianny z Grzegorzewskich. W latach 1931-1938 studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Fryderyka Pautscha i Stanisława Kamockiego. W tym czasie często wyjeżdżał do Zakopanego na plenery i tam zaprzyjaźnił się z lwowskim pisarzem Kornelem Makuszyńskim.

Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej jako artylerzysta. Potem znalazł się we Lwowie, gdzie pierwszy raz zaprezentował swoje prace na wystawie grafiki w 1940 r. W czasie okupacji uczestniczył w konspiracyjnej działalności związanej z zabezpieczeniem Panoramy Racławickiej (nawinięcie płótna na wał 15 m długości) i przewiezieniem jej do podziemia klasztoru bernardynów we Lwowie, gdzie przechowywana była do 1946 r. We Lwowie nawiązał kontakty z twórcami teatralnymi, m.in. Bronisławem Dąbrowskim i Arturem Młodnickim. Zaprojektował dekoracje do zorganizowanego przez nich konspiracyjnego przedstawienia komedii Gabrieli Zapolskiej Ich czworo. Sztukę odegrano 3 czerwca 1944 r. na strychu domu przy ul. Św. Zofii 35 i powtórzono 3 razy konspiracyjnie. Potem ta inscenizacja inaugurowała oficjalny sezon 1944/1945 Państwowego Polskiego Teatru Dramatycznego (PPTD) pod dyr. Bronisława Dąbrowskiego. Od tego momentu datuje się regularna współpraca J.D. z tym zespołem. W wykazie pracowników PPTD w sezonie 1944/1945 figuruje jako „kierownik cechu dekoracyjnego” w zespole technicznym teatru

W sierpniu 1945 r. J.D. z transportem teatralnym PPTD przyjechał do Katowic i tak mówił o tym w jednym z wywiadów:

Wspominam te chwile z wielkim sentymentem. Przyjechałem jesienią 1945 roku ze Lwowa z zespołem Teatru Dąbrowskiego - byłem scenografem tego teatru. Zakwaterowaliśmy się wraz z rodzinami w gmachu Teatru im. Wyspiańskiego, który wyglądał wtedy jak cygańskie obozowisko. Mieszkałem z żoną i dzieciakiem przez dość długi czas gromadnie w sali baletowej, zanim udało mi się zdobyć mieszkanie. Oczywiście nawiązałem od razu kontakt z kolegami, z którymi znałem się dobrze jeszcze przed wojną i którzy przybyli tu wcześniej ode mnie i od razu zabrali się do organizowania Związku Artystów Plastyków, rozkręcali życie kulturalne, a równocześnie myśleli już konkretnie o szkolnictwie artystycznym. Byli to Stanisław Marcinów, Józef Mroszczak, Zbigniew Rzepecki, Jan Wodyński. Potem zjawili się Rafał Pomorski, Aleksander Rak, Leon Dołżycki, Stanisław Tejwan, Janusz Łonicki, Tadeusz Gierula, Wyrożemscy, Witold Ciechanowicz, oczywiście przystali do nas od razu koledzy zamieszkali w tym regionie m.in. Tadeusz Zamiar, Paweł Steller, bracia Chorembalscy i młodziutki Malina. W roku 1947 bodajże zjawił się także Bogusław Górecki. [Konopielska W., Twórcy katowickiej ASP. Jan Dutkiewicz (1911-1983), „Śląsk” 2013, nr 1, s. 88].

W Katowicach J.D. rozpoczął pracę jako asystent scenografów Teatru Śląskiego Władysława Daszewskiego i Stanisława Tenerowicza. W sezonie 1945/1946 zaprojektował dekoracje do spektakli: Jak w bajce, Szkarłatne róże oraz Człowiek za burtą, a w sezonie 1946/1947 wykorzystano jego obrazy, jako element w projekcie scenograficznym S. Tenerowicza w przedstawieniu Temperamenty. W tym czasie współpracował także z Teatrem Miejskim w Sosnowcu, a potem Teatrem Śląsko-Dąbrowskim (1948/1949). Na etacie scenografa pracował w Teatrze Śląskim w sezonie 1947/1948 i w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu w sezonach 1960/1961 i 1962/1963. W zbiorach rodzinnych zachowały się projekty scenograficzne i osobiste notatki dotyczące sztuk teatralnych, do których J.D. tworzył scenografię. Najważniejsze jednak było dla J.D. malarstwo i praca pedagogiczna. W latach 1950-1977 był wykładowcą na Wydziale Grafiki krakowskiej filii Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach oraz pełnił funkcję kierownika pracowni malarstwa. Uczył także w katowickim Liceum Sztuk Plastycznych. W twórczości malarskiej J.D. przeważają pejzaże przywożone z plenerów w Pszczynie, Świerklańcu i innych miast śląskich oraz z Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Bieszczad i Białowieży. Malował też krajobrazy w czasie zagranicznych podróży do Bułgarii, Albanii, Holandii i Kanady. Powstało wiele pejzaży nadmorskich, przede wszystkim widoki portów. Jak wspominał jego syn, także artysta plastyk:

Ojciec malował, gdy wyjeżdżał - wspomina syn artysty, Adam. - Miał taką potrzebę, która była w jego przypadku czymś zupełnie naturalnym. Nigdy nie robił z tego jakiejś wielkiej sprawy. Sam, już jako student, byłem z nim na jednym z plenerów i bardzo było tam sympatycznie. I normalnie. Był czas pracy i czas zabawy, a on się w to wszystko bez żadnych trudności wkomponowywał. Taki miał charakter. Nie pamiętam, żeby miał jakiś specjalny program dnia, z ustalonymi godzinami pracy, posiłków i zajęć na uczelni. Dwa razy w tygodniu wychodził na zajęcia, wracał, spotykał się z przyjaciółmi - najczęściej, z wyjątkiem imienin, poza domem. Te imieniny ojca przyniosły zresztą spore spustoszenie wśród obrazów. Najczęściej przyjęcie kończyło się zaproszeniem solenizanta, skierowanym do gratulantów - No, to weźcie sobie po obrazku. I każdy chętnie brał. Nam, po latach, zostały nieliczne prace ojca. [Drwal K., Kresowe barwy Dutkiewicza, „Śląsk” 2000, nr 12, s. 64].

Spośród krajobrazów szczególną uwagę zwracają pejzaże śląskie, które wyróżniają się liryczną i kolorystyczną interpretacją.  Krytyk sztuki Alfred Ligocki w 1977 r. tak opisywał malarstwo J.D.:

Jan Dutkiewicz — jak wielu polskich malarzy — wystartował w swych twórczych poszukiwaniach z postimpresjonistycznego koloryzmu. Kiedy twórczość jego pozostawała w granicach wspomnianej konwencji, powstawały obrazy kolorystycznie wrażliwe o niemałych malarskich zaletach, ale raczej niezbyt indywidualne i współczesne […]. Mniej więcej na przełomie 1957 i 1958 r. następuje w jego twórczości korzystna przemiana. Przedstawianie potocznego wyglądu natury ustępuje swobodniejszym zasadom kształtowania i miejsce stosunku podobieństwa między tym wyglądem a obrazem zajmują stosunki bardziej różnorodne i bogate, wśród których przeważa aluzja i metafora. Dutkiewicz znalazł się na drodze prowadzącej do samego centrum problemów współczesnego malarstwa: do poszukiwania nowej przedmiotowości. Właściwe Dutkiewiczowi zalety, jego wrażliwość na kolor, liryczny stosunek do przyrody i dążenie do pogodnej harmonii teraz dopiero zabrzmiały pełnym głosem. […] Po 1962 r. następują w malarstwie Dutkiewicza nowe zmiany […] Dutkiewicz odznaczał się bardzo dużą wrażliwością kolorystyczną i jego układy barw były zawsze świeże i żywotne. Ale obecnie jego kolor pogłębił się. Stał się bardziej soczysty, formy i płaszczyzny składające się na kompozycję obrazu pokrywają subtelnie zróżnicowane przejścia tonalne i gradacje od cieni, „rękopis malarski”tworzy bardziej rozbudowaną i ekspresyjną mikrostrukturę malarską, co zbliża go do zasad malowania Cézanne'a. [A. Ligocki, Plastycy Śląska i Zagłębia , Katowice 1977, s. 66-67].

J. D. zajmował się też sztuką plakatu oraz rysował karykatury. W zbiorze Biura Wystaw Artystycznych w Rzeszowie zachował się zbiór rysunków-karykatur Jana Dutkiewicza z 1973 r. Obrazy artysty znajdują się w wielu polskich kolekcjach, m.in w Muzeum Śląskim w Katowicach, w BWA w Katowicach i w zbiorach prywatnych.

J.D. już we Lwowie w 1939 r. został członkiem Związku Artystów Plastyków, a po 1945 r. uczestniczył w organizowaniu katowickiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP). Przez wiele lat pełnił funkcję prezesa tego Oddziału. Miał kilkanaście wystaw indywidualnych: w Katowicach (w latach 1955-1973), w Sopocie, Radomiu i Kielcach (w 1969), w Koszalinie (1970) i Lublinie (1971). Z okazji 45-lecia pracy twórczej w listopadzie 1981 r. w katowickim Biurze Wystaw Artystycznych odbyła się wystawa pt. Jan Dutkiewicz i uczniowie. Uczestniczył też w wielu wystawach zbiorowych.

Nagrodzony: Nagrodą zbiorową Wojewódzkiej Rady Kultury w Katowicach (1948); Nagrodą artystyczną województwa katowickiego (1956); II nagrodą na konkursie ogólnopolskim w Katowicach pt. „Śląsk w malarstwie” (1960); nagrodą za osiągnięcia artystyczne, pedagogiczne i społeczne (1965); II nagrodą i srebrnym medalem na Ogólnopolskiej Wystawie Malarstwa „Bielska Jesień” (1973); Nagrodą indywidualną I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1977).

Odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi (1955); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973); Złotą Odznaką Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego; Złotą Odznaką ZPAP (1975).

Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.

Bibliografia podmiotowa

Jan Dutkiewicz wystawa prac malarskich z Albanii i Bułgarii. Stalinogród - grudzień 1955, Gliwice - styczeń 1955, Stalinogród [Katowice] 1955.

Jan Dutkiewicz. Wystawa malarstwa, Katowice - październik 1962, Katowice 1962.

VI wystawa Grupy Krakowskiej, [czerwiec 1965], red. S. Balewicz, przedm. J. Dutkiewicz.

Dutkiewicz Jan. Wystawa malarstwa i rysunku. Katowice - październik 1968, Katowice 1968.

Dutkiewicz J., Karykatury [rysunki sygnowano i datowane przez autora na rok 1973] w zbiorach BWA w Rzeszowie, [w:] https://zbiorybwa.rzeszow.pl/katalog/?autor_id=124 [dostęp. 25.09.2023]

Jan Dutkiewicz i uczniowie, Katalog wystawy, Katowice 1981.

Bibliografia przedmiotowa

Drwal K., Kresowe barwy Dutkiewicza, „Śląsk” 2000, nr 12, s. 64.

Grabowski T., Znaczenie lwowiaków w tworzeniu śląskiego środowiska plastyków, [w:] Niezwykła więź Kresów Wschodnich i Zachodnich. Wpływ lwowian na rozwój nauki i kultury na Górnym Śląsku po 1945 roku, red. K. Heska-Kwaśniewicz, A. Ratuszna, E. Żurawska, Katowice 2012, s. 114-116.

Konopielska W., Twórcy katowickiej ASP. Jan Dutkiewicz (1911-1983), „Śląsk” 2013, nr 1, s. 88 i III okł.

Linert A., Teatr Śląski w latach 1945–1949, Katowice 1979.

Linert A., Teatr śląsko-lwowski, [w:] Niezwykła więź Kresów Wschodnich i Zachodnich. Wpływ lwowian na rozwój nauki i kultury na Górnym Śląsku po 1945 roku, red. K. Heska-Kwaśniewicz, A. Ratuszna, E. Żurawska, Katowice 2012, s. 120-134.

Ligocki A., Plastycy Śląska i Zagłębia , Katowice 1977, s. 66-68.

[Podolska M.] (M.P.), Jan Dutkiewicz malarz słonecznego Śląska, „Trybuna Tygodnia”, sobotni dod. do „Trybuny Robotniczej” 1953, nr 78.

Podolska M., Malarstwo Jana Dutkiewicza, „Trybuna Robotnicza” 1968, nr 253, s. 3.

Słownik biograficzny teatru polskiego, t. 3, 1910-2000, A-Ł, Warszawa, 2017, s. 252.

https://encyklopediateatru.pl/osoby/19184/jan-dutkiewicz [dostęp 22.11.2023]

Autor hasła

Barbara Maresz