Józef Jan Mayer
ur. 12.07.1902 r. w Bieczu, zm. 2.06.1996 r. w Katowicach – literaturoznawca, bibliotekoznawca, bibliotekarz bibliotek lwowskich i śląskich, jeden z założycieli katowickiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Józef Jan Mayer |
| Data i miejsce urodzenia | 12.07.1902, Biecz |
| Data i miejsce śmierci | 2.06.1996, Katowice |
| Zawód | literaturoznawca, bibliotekoznawca, bibliotekarz, pracownik akademicki, kustosz |
Biografia
Józef Jan Mayer pochodził z rodziny inteligenckiej, był synem Jana, dyrektora szkoły w Bieczu i Zofii z Malinowskich. Miał siostrę Marię, nauczycielkę. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum w Gorlicach, gdzie zdał maturę z wyróżnieniem. Następnie od 1930 r. był związany ze Lwowem, gdzie studiował literaturę i język polski, a ponadto historię, filozofię, germanistykę i romanistykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Uczęszczał na wykłady wybitnych profesorów, m.in. Tadeusza Lehra-Spławińskiego (slawisty), historyków: Jana Ptaśnika i Kazimierza Hartleba oraz historyków literatury: Wiktora Hahna, Wilhelma Bruchnalskiego i Juliusza Kleinera. W 1929 r., na podstawie dysertacji Poetyka Dominika Magnuszewskiego, uzyskał stopień doktora filozofii w zakresie filologii polskiej na Uniwersytecie Lwowskim. W 1930 r. przez trzy miesiące studiował na Uniwersytecie we Florencji kulturę i literaturę włoską. Znał biegle kilka języków: francuski, niemiecki, włoski, łacinę, słabiej rosyjski i ukraiński.
Już po trzecim roku studiów podjął pracę bibliotekarza (w niepełnym wymiarze godzin) w Bibliotece Baworowskich we Lwowie. Pracował tam od 1.06.1923 do 31.12.1927 r. Od początku 1925 r. był również etatowym pracownikiem Biblioteki Uniwersyteckiej we Lwowie (do 31.10.1937 r.). W 1935 r. zdał egzamin uprawniający go do zajmowania stanowisk pierwszej kategorii w państwowej służbie bibliotecznej. Od 1 listopada 1937 r. zamieszkał na Śląsku, w Katowicach, gdzie pracował w Śląskiej Bibliotece Publicznej („za urlopem” w Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie), sprawując funkcję kierownika prac katalogowych.
J.M. od 1925 r. był członkiem Związku Bibliotekarzy Polskich, w Katowicach aktywnie włączył się w prace Koła Śląskiego tego związku. Przygotowywał referaty, które prezentował na spotkaniach, m.in. 9.02.1938 r. podczas zebrania w Śląskiej Bibliotece Publicznej wygłosił wykład Organizacje bibliotekarskie w Polsce i za granicą. Już w latach 30. XX w. publikował artykuły w czasopismach lwowskich, przybliżające tematy kultury, recenzje, a także sprawy biblioteczne. Pracując w Katowicach, na łamach pism lwowskich popularyzował wiedzę o Śląsku. Wymienić można między innymi zamieszczone w „Dzienniku Polskim” artykuły Śląsk poetycki (1938, nr 307), Piękno ziemi śląskiej w fotografii (1938, nr 331-332), O wędrownych kościołach śląskich (1939, nr 98).
W pierwszych dniach września 1939 r. J.M. wraz z innymi pracownikami Śląskiej Biblioteki Publicznej opuścił Katowice. Dotarł do Lwowa i tu znalazł zatrudnienie. Początkowo, od 13.12.1939 r. do 5.07.1941 r., pracował jako bibliograf w Bibliotece Instytutu Medycznego. W czerwcu 1941 r. ukończył kurs bibliotekarski zorganizowany przez Lwowską Bibliotekę Akademii Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej dla pracowników naukowych bibliotek Lwowa. Od 10.11.1941 r. do 22.07.1944 r. pracował w Bibliotece Politechniki Lwowskiej, a następnie od 2.08.1944 r. do 30.09.1945 r. ponownie w bibliotece Instytutu Medycznego.
9 czerwca 1945 r. J.M. ożenił się z Janiną Bergerówną (zob. osobne hasło). Kilkanaście dni później oboje otrzymali karty ewakuacyjne i wkrótce opuścili Lwów. Stało się to dzięki staraniom dyrektora Śląskiej Biblioteki Publicznej Pawła Rybickiego, który poprosił Wydział Bibliotek w Ministerstwie Oświaty o wezwanie pracujących we Lwowie Janiny Berger i J.M., wykwalifikowanych pracowników, do powrotu do Katowic. 2 października 1945 r. „stosownie do wezwania Dyrekcji Śląskiej Biblioteki Publicznej” zgłosili się w pracy. JM został kierownikiem Działu Opracowania, a od 1946 r. pełnił też funkcję wicedyrektora Biblioteki. Zrezygnował z niej w 1965 r., gdy zachorowała jego żona i poprosił wówczas o możliwość objęcia stanowiska kierownika Działu Zbiorów Specjalnych. Pracował na stanowisku kustosza, w 1955 r. przyznano mu tytuł docenta, a w 1964 r. został mianowany samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym. Przez kilka lat kierował szkoleniem zawodowym pracowników, sam też wygłaszał liczne referaty. W latach 1956–1971 redagował „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Śląskiej”. Z dniem 1 listopada 1972 r. przeszedł na emeryturę.
Równolegle, w latach 1957–1974, J.M. współpracował z Wyższą Szkołą Pedagogiczną, a następnie z Uniwersytetem Śląskim. Prowadził wykłady z historii literatury polskiej oraz nauk pomocniczych (księgoznawstwa i bibliotekoznawstwa). Podczas inauguracji roku akademickiego 1958/1959 wygłosił wykład „Z dziejów mecenatu książki polskiej”. Pod jego kierunkiem powstało około 100 prac magisterskich, brał udział w około 80 egzaminach magisterskich z innych seminariów oraz jako recenzent i członek Komisji egzaminacyjnych w 10 obronach dysertacji doktorskich w Uniwersytetach w Katowicach i we Wrocławiu.
J.M. prowadził prace badawcze, koncentrując się głównie na unikatowych i najcenniejszych egzemplarzach oraz kolekcjach przechowywanych w zbiorach katowickiej książnicy. Ustalenia swoje referował na spotkaniach Komisji Bibliografii i Bibliotekarstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego i ogłaszał na łamach czasopism fachowych. J.M. opublikował blisko 200 pozycji, zarówno naukowych, jak i popularnych. Przygotował hasła o Bibliotece Śląskiej do Encyklopedii wiedzy o książce (Wrocław 1971) oraz Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego (Wrocław 1976), a także biogramy do Słownika pracowników książki polskiej. Popularyzował wiedzę o zidentyfikowanych przez siebie, rzadkich edycjach dzieł Adama Mickiewicza i Kazimierza Brodzińskiego, a przede wszystkim o nieznanych utworach polskiej literatury mieszczańskiej. Opisał nieznane wcześniej: śląski słownik gwarowy i zarządzenia fryderycjańskie w języku polskim, autografy wierszy Teofila Lenartowicza, Kazimierza Brodzińskiego i Juliusza Ligonia, a także fragmenty kolekcji Żółkiewskich i Sobieskich w Żółkwi oraz Załuskich i Jakuba Teodora Trembeckiego ze zbiorów Bibliotece Śląskiej. Przygotował opracowania poświęcone historii literatury, sprawom śląskim, bibliotekarstwu, teatrom śląskim, językoznawstwu. Współpracował przy redakcji drugiej serii katalogu nieznanych bibliografii Estreichera poloników, opracowywanej przez chorą już wówczas żonę, Janinę Berger-Mayerową. Rozpoczął serię trzecią tego zestawienia, której już niestety nie ukończył.
Pasjami J.M. były podróże, fotografia oraz teatr i balet. Relacje z wojaży podejmowanych w latach 1936–1939 publikował na łamach lwowskiego „Dziennika Polskiego”, a po latach na spotkaniach towarzystwa bibliofilów w Katowicach oraz spotkaniach Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Przygotowywał też recenzje z przedstawień oraz przedmowy do programów teatralnych. Aktywnie działał nie tylko w Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich, ale też w Komisji Historycznoliterackiej Polskiej Akademii Nauk (od 1958 r.), współpracował z Komisją Bibliografii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (od 1954 r., w latach 1958-1970 jako zastępca przewodniczącego), od 1957 r. był członkiem zwyczajnym Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego oraz Śląsko-Dąbrowskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza.
Od 14.09.1968 r. należał do Śląskiego Koła Towarzystwa Przyjaciół Książki. Był członkiem zarządu, sądu koleżeńskiego, komisji rewizyjnej. Wielokrotnie wygłaszał referaty (m.in. o Juliuszu i Stanisławie Ligoniach, Samuelu Tyszkiewiczu i florenckiej oficynie „Stamperia Polacca”, polonicach XVIII w., ekslibrisach), pisał i przygotowywał do druku publikacje Towarzystwa. W 1978 r. na wystawie zorganizowanej z okazji dziesięciolecia Towarzystwa zaprezentował polonica z własnej kolekcji. W 1992 r. zorganizowano wystawę dorobku naukowego i społecznego J.M. z okazji 90. rocznicy jego urodzin.
J.M. był jednym z współzałożycieli katowickiego oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, w którym działał od początku istnienia. Na pierwszej wystawie, zorganizowanej przez Towarzystwo w 1989 r. pt. „Lwów naszej pamięci”, prezentował własne Kresowiana.
Odznaczony: Medalem X-lecia (1955 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1955 r.); odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1972 r.); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1977 r.). Nagrodzony: Nagrodą im. Celestyna Kwietnia „Człowiekowi, który umiłował książkę” (1988 r.).
Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
Bibliografia podmiotowa
Wybrana bibliografia prac Józefa Mayera zob.: Nitsche I., Doc. dr Józef Mayer, „Śląskie miscellanea”, t. 5, Literatura – folklor, Warszawa 1993, s. 11-28.
Bibliografia przedmiotowa
Gumuła U., Józef Mayer, „Poglądy” 1975 nr 6, s. [2] okł.
Gumuła U., Prace naukowe profesora Józefa Mayera, „Książnica Śląska”, t. 25, Katowice 1994, s. 109-114.
Malicki J., Jubileusz 90-lecia Profesora Józefa Mayera. Sprawozdanie z uroczystości w Bibliotece Śląskiej, „Książnica Śląska”, t. 25, Katowice 1994, s. 101-103.
Malicki J., Zamiast wstępu, „Śląskie miscellanea”, t. 5, Literatura – folklor, Warszawa 1993, s. 7.
Musioł D., Józef Mayer – nestor bibliotekarstwa na Śląsku (1902-1996), „Komunikat Towarzystwa Przyjaciół Książki” 1996, nr 76, nr 77, s. 53-56.
Musioł D., Profesora Józefa Mayera curriculum vitae, „Książnica Śląska”, t. 25, 1994, s. 104-108.
Nitsche I., Doc. dr Józef Mayer, „Śląskie miscellanea”, t. 5, Literatura – folklor, Warszawa 1993, s. 9-28.
Pożegnanie zmarłego doc. dr. J. Mayera, „Komunikat Śląskiego Oddziału Towarzystwa Przyjaciół Książki” 1996, nr 4, s. [3-4].
Rechowicz H., Suum cuique. W dziewięćdziesięciolecie. Sylwetki pracowników Biblioteki Śląskiej, Katowice 2012, s. 69-81.
Skład Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie w roku akademickim 1927/1928, Lwów 1927, s. 33.
Skład uniwersytetu Jana Kazimierz w latach akademickich 1936/37 i 1937/38, Lwów 1937, s. 54.
Starnawski J., Józef Mayer – nestor „ludzi książki” w Polsce, „Studia Bibliologiczne”, t. 6, Kultura staropolska, regionalia śląskie, szkice i komunikaty, Katowice 1993, s. 7-16.
Tomanek. A., Amor librorum nos unit. W kręgu bibliofilów śląskich 1968-2008, Katowice 2013.
Tomanek A., Biblioteka bibliofilów śląskich. Cz. 1, Oddział Śląski Towarzystwa Przyjaciół Książki, Katowice 2016.
Źródła archiwalne, rękopisy
Archiwum Zakładowe Biblioteki Śląskiej. Józef Mayer. Teczka personalna,
Biblioteka Śląska. Materiały dotyczące działalności w latach 1945–1996, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 6808 III.
Kroniki Oddziału Śląskiego Towarzystwa Miłośników Książki, Biblioteka Śląska, Archiwum Towarzystwa.
Mayer J., Dokumenty i materiały związane z życiem i działalnością naukową, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 2159 IV.
Mayer J., Dokumenty i materiały związane z karierą zawodową i działalnością naukową, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 2569 III.
Mayer J., Materiały związane z działalnością naukową, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 3593 III.
Mayer J., O „zacnym stanie drukarskim” na spotkaniu 29 maja 1973 r. w Towarzystwie Przyjaciół Książki z drukarzami z Drukarni Uniwersytetu Śląskiego, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 3592 III.
Śląska Biblioteka Publiczna. Działalność powojenna 1945–1946, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 2570 III.
Towarzystwo Miłośników Lwowa. Oddział w Katowicach. Wystawa „Lwów naszej pamięci”. 1 do 15 grudnia 1989 r. Biblioteka Śląska, Katowice, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 3590 III.
Towarzystwo Miłośników Lwowa w Katowicach, rękopis Biblioteki Śląskiej, R 3591 III.
Autor hasła
Weronika Pawłowicz [październik 2022 r.]