Józef Garbień
ur. 11.12.1896 r. w Łupkowie, woj. lwowskie (obecnie woj. podkarpackie), zm. 3.05.1954 r. w Cieszynie – piłkarz, lekarz chirurg, obrońca Lwowa.
Imię i nazwisko | Józef Daniel Garbień |
Data i miejsce urodzenia | 11.12.1896, Łupków |
Data i miejsce śmierci | 3.05.1954, Cieszyn |
Zawód | piłkarz, lekarz chirurg |
Józef Garbień był synem Jana i Albiny z Broszkiewiczów. Pochodził z rodziny kolejarskiej. Miał dwóch braci Albina (lekarz ginekolog) i Tadeusza. Jego rodzice mieli dom naprzeciw bursy przy ul. Kraszewskiego w Stryju. Szkołę powszechną ukończył w Stryju, gdzie należał do miejscowej Drużyny Strzeleckiej (1911-1914) i do Sokoła. Gimnazjum ukończył w 1916 r. we Lwowie. 2 sierpnia 1914 r. wstąpił do Legionów (do I Brygady) i jako szeregowiec walczył na froncie. W lipcu 1917 r. został wcielony do armii austriackiej i skierowany na front włoski (walczył nad Piawą). Po zakończeniu I wojny światowej służył w Wojsku Polskim w stopniu porucznika. Brał udział w obronie Lwowa, podczas której został ciężko ranny. Rok później mianowano go na kapitana w Korpusie Oficerów Sanitarnych Lekarzy. Studiował medycynę na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał w 1924 r. W latach 1924-1932 odbywał specjalizację, a następnie pracował jako starszy asystent w Klinice Chirurgicznej UJK u profesora Hilarego Schramma. Poślubił Halinę Flatt, z żoną i córkami (Anną i Alicją) mieszkał na Drodze Wóleckiej we Lwowie. W latach 1932-1933 pracował w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie. W latach 1933-1939 pełnił funkcję dyrektora i ordynatora Oddziału Chirurgicznego Szpitala Powszechnego im. Józefa Piłsudskiego w Chrzanowie.
Od dzieciństwa kochał sport, bardzo często wymykał się z domu do ogrodu jordanowskiego. W piłkę nożną zaczął grać w trzynastym roku życia. Był kapitanem zorganizowanej przez siebie drużyny „Biali” w Stryju (późniejsza „Pogoń Stryj”). W „Pogoni Stryj” grał przez cztery lata (1910-1914). W latach 1914-1916 występował w drużynie „Sokół Lwów”. Od 1916 r. przez 15 lat był zawodnikiem „Pogoni Lwów”. Wystąpił w tym klubie w 86 spotkaniach, w czasie których zdobył 61 bramek. Z drużyną tą zdobył m.in. cztery tytuły mistrza Polski. Miał odpowiednie warunki fizyczne do bycia napastnikiem, na boisku nazywano go „Tank”, by podkreślić jego atrybuty: siłę, szybkość i niesamowity zmysł do zdobywania goli. Powszechnie sądzono, że razem z Wacławem Kucharem i Mieczysławem Batschem tworzył najsłynniejszy tercet ofensywy kresowej. W 1922 r. zaczął grać w kadrze narodowej. Debiutował w meczu przeciwko Szwedom w Sztokholmie, podczas którego strzelił zwycięską bramkę, ustalając wynik na 2:1. Było to jednocześnie pierwsze zwycięstwo reprezentacji Polski w oficjalnym meczu międzypaństwowym. W narodowej drużynie wystąpił ośmiokrotnie (ostatni raz w 1928 r.), strzelił w niej dwa gole. W latach 1931-1933 grał w drużynie Oldboye Lwów. Tak pisał o nim Andrzej Gowarzewski:
…był jednym z najlepszych naszych futbolistów lat dwudziestych; pierwszym, który dla narodowej reprezentacji uzyskał dwa gole – w obu wypadkach wieńczące wygraną, w obu uzyskane w tej samej – 74 minucie, w obu zdarzyło się to w spotkaniach wyjazdowych, najpierw w 1922 r., gdy Polska odniosła pierwszą w historii wygrana w Sztokholmie, po raz wtóry rok później, w Belgradzie. Mówiono, że zdawał się eksplodować siłą, dynamiczny i bojowy na boisku, a zdarzało się, że był zadziorny poza granice przepisów. [A. Gowarzewski, Lwów i Wilno w ekstraklasie. Dzieje polskiego futbolu kresowego, Katowice 1997, s. 21]
Grę w piłkę łączył najpierw ze studiami medycznymi, a później z pracą chirurga. Do Stryja przyjeżdżał w odwiedziny do rodziny i z klubami (Pogoń Lwów i Oldboy Lwów) na mecze z Pogonią Stryj. Po wybuchu II wojny światowej w kampanii wrześniowej był komendantem zespołu chirurgicznego w randze majora. Po kapitulacji przebywał na Węgrzech, ale w listopadzie 1939 r. wrócił do Polski i zamieszkał w Krakowie. Był członkiem Związku Walki Zbrojnej, później Armii Krajowej (AK). Angażował się w organizację przerzutów przez granicę dla zagrożonych konspiratorów i Żydów, pomagał tez w rozprowadzania fałszywych kennkart. Został aresztowany przez gestapo i przebywał w więzieniu przy ul. Montelupich (1941-1942). Pracował tam jako lekarz więzienny i kierownik ambulatorium, od komendanta Paula Martina uzyskał zgodę na modernizację ambulatorium i dostarczanie więźniom leków przez Patronat. Możliwymi sposobami udzielał pomocy współwięźniom: przekazywał grypsy i informacje, pomagał skatowanym i pobitym więźniom, uniemożliwiał przesłuchania poprzez wstrzykiwanie środków powodujących gorączkę itd. Tak pisał o nim Stanisław Kłodziński:
Swoje umiejętności lekarskie, znajomość języka niemieckiego i wyjątkową pozycję w więzieniu wyzyskiwał, by nieść fachowa pomoc chorym więźniarkom i więźniom, wszelkimi możliwymi sposobami podtrzymywania ich psychicznie, krzyżować plany gestapo w związku ze śledztwami, zapobiegać dalszym aresztowaniom, a w konsekwencji – torturowaniu. Umiał to robić zręcznie, sprawnie i niepostrzeżenie. [S. Kłodziński, Z historii więzienia Montelupich (1941-1942). Dr Józef Garbień, „Przegląd Lekarski” 1971, nr 1, s. 90]
Przez siedem tygodni był uwięziony wraz z Józefem Cyrankiewiczem w ciemnicy, gdzie zostali umieszczeni za próbę zorganizowania ucieczki. Z więzienia został zwolniony 16 maja 1942 r. Pracował w Ubezpieczalni Społecznej w Krakowie jako chirurg i lekarz domowy. Z ramienia AK pełnił funkcję szefa sanitarnego Okręgu Śląskiego, ściśle współpracował z Antonim Siemiginowskim. Udzielał pomocy chirurgicznej rannym partyzantom, kryjącym się w lasach. W swoim mieszkaniu przy ul. Karmelickiej wycinał tatuowane numery uciekinierom oświęcimskim. Na przełomie 1944/1945, po raz kolejny zagrożony aresztowaniem, ukrywał się w klasztorze ojców Paulinów na Skałce. Wrócił do Krakowa po zajęciu miasta przez Sowietów. W 1945 r. ujawnił się jako członek AK i otrzymał awans na podpułkownika.
W 1945 r. został dyrektorem Szpitala Ubezpieczalni Społecznej w Chorzowie i ordynatorem tamtejszego Oddziału Chirurgii. W latach 1945-1948 współpracował z pismami „Śląska Gazeta Lekarska” i „Medycyna Pracy”, gdzie publikował artykuły o opiece lekarskiej w sporcie i z zakresu chirurgii. W 1949 r. z powodu złego stanu zdrowia zrezygnował z pracy w szpitalu i został lekarzem zakładowym huty „Kościuszko”. J.G. po zakończeniu wojny tylko raz wybiegł na boisku, w symbolicznym meczu Krakowa z Bytomiem. Zagrał w barwach bytomskiego zespołu wraz z wysiedlonymi przyjaciółmi z Kresów.
Odznaczony: Krzyżem Niepodległości (1931); Złotym Krzyżem Zasługi (1931), Krzyżem Walecznych, Krzyżem Obrony Lwowa oaz Odznaką „Za wierna służbę”.
Zmarł w Cieszynie, przebywając u swojego brata Albina, również lekarza, z którym pozostawał w bardzo dobrych stosunkach.
Został pochowany w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim.
Jedna z ulic Chrzanowa nosi jego imię.
Bibliografia podmiotowa
Garbień J., Causyth w chirurgii, „Lekarz Wojskowy” 1936, t. 27 nr 12.
Garbień J., Opieka lekarska w sporcie, „Wychowanie Fizyczne” 1933, nr 5, s. 164-176.
Garbień J., Rany kłute i postrzałowe serca, Katowice 1945.
Garbień J., Uwagi o roli lekarza sportowego i poradniach sportowo-lekarskich, „Śląska Gazeta lekarska” 1946, nr 6, s. 324-327.
Bibliografia przedmiotowa
Brożek K., Garbień Albin, [w:] Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Katowice 2009, s. 214.
Brożek K., Garbień Albin, [w:] Słownik medycyny i farmacji Górnego śląska, t. 1, red. A. Puzio, Katowice 1993, s. 102.
Gowarzewski A., Lwów i Wilno w ekstraklasie. Dzieje polskiego futbolu kresowego, Katowice 1997.
Kłodziński S. , Z historii więzienia Montelupich (1941-1942). Dr Józef Garbień, „Przegląd Lekarski” 1971, nr 1, s. 84-96.
Kuński H., Józef Daniel Garbień (1896-1954), „Medycyna Sportowa” 2004, nr 1, s. 48-49.
https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/174120,Bohaterowie-z-boiska-Jozef-Garbien-pilkarz-ktory-wykiwal-Gestapo.html [dostęp 28.09.2023]
https://rfbl.pl/jozef-garbien-bohater-ze-lwowa/ [dostęp 28.09.2023]
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk