Józef Cetner

ur. 17.02.1887 r. w Tarnopolu (obecnie Ukraina), zm. 5.07.1965 r. w Krakowie – skrzypek, pedagog.

Imię i nazwisko	Józef Cetner
Data i miejsce urodzenia	17.02.1887, Tarnopol
Data i miejsce śmierci	5.07.1965, Kraków
Zawód	skrzypek

Józef Cetner pochodził z wielodzietnej rodziny, ojciec pracował na kolei, a matka zajmowała się pięciorgiem dzieci. Najstarsza była Karolina, Józef był najmłodszy. Jako dwulatek stracił ojca, jedynego żywiciela rodziny. Wychowywał się w biedzie, często głodując. Zamiłowanie do skrzypiec wyniósł z domu, jego brat Jakub był nauczycielem muzyki. Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął dalszą naukę w Seminarium Nauczycielskim w Tarnopolu, gdzie zdał maturę w 1908 r. Od września 1908 r. do czerwca 1912 r. studiował w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie w klasie skrzypiec Maurycego Wolfstahla, a przedmioty teoretyczne u Mieczysława Sołtysa. W latach 1912-1914 kontynuował naukę gry na skrzypcach w Meisterschule w Wiedniu u Otakara Ševčík. Osobowość Ševčíka oraz sposób nauczania wywarły duży wpływ na J.C., który w swojej późniejszej karierze pedagogicznej wykorzystywał metody Ševčíka oparte na ćwiczeniach technicznych prawej i lewej ręki.

Wybuch I wojny światowej w 1914 r. zaskoczył J.C. i jego rodzinę na wakacjach w Piwnicznej pod Nowym Sączem. Nie mogli już wrócić na wschodnie tereny. W Piwnicznej założył i prowadził chór dziewczęcy o nazwie „Galicyjski chór włościański”. Chór rozpoczął próby w grudniu 1916 r. a w lipcu 1917 r. odbyły się pierwsze koncerty w Krynicy, Szczawnicy, Starym i Nowym Sączu. Koncerty wypełniały także popisy braci – Józefa i Michała, którzy występowali w duecie skrzypcowym, a także grali utwory solowe. Chórzystki prezentowały się w krakowskich strojach, a bracia w góralskich. W październiku 1917 r. z okazji setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki J.C. zadyrygował „Galicyjskim chórem włościańskim” w Krakowie, odbył się również recital skrzypcowy Józefa i Michała. W Piwnicznej J.C. udzielał lekcji gry na skrzypcach i organizował koncerty swoich uczniów. W 1919 r. ożenił się z Michaliną Piechowicz, która była jego uczennicą. W latach 1919–1929 prowadził klasę gry skrzypcowej na kursie wyższym i koncertowym w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. Do jego uczniów należeli m.in.: Mieczysław Kowalski, Tadeusz Krotochwila, Witold Krzemieński, Aleksandra Łabowska, Franciszek Ryling. Oprócz pracy pedagogicznej sporo koncertował. Akompaniowała mu Stanisława Czechowiczówna - pianistka i pedagog Konserwatorium Muzycznego we Lwowie. Współpracował także z Zofią Haniszewską-Gołkowską oraz Stefanią Allinówną. Występował z kwartetem w składzie: J.C. - I skrzypce, M. Kowalski - II skrzypce, Marian Łobarzewski - altówka, Józef Drohomirecki - wiolonczela. Wakacje w 1929 r. spędził w Węgierskiej Górce u przyjaciela Jana Drozda, z którym założył kwartet smyczkowy (J.C. - I skrzypce, A. Łabowska - II skrzypce, Drozd - altówka, Tadeusz Puchalski - wiolonczela) koncertujący w Węgierskiej Górce i pobliskich miejscowościach.  

We wrześniu 1929 r. przeniósł się na Śląsk aby objąć prowadzeniem najwyższy kurs skrzypcowy w nowo utworzonym Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. Zajęcia prowadził w oparciu o własną metodę gry na skrzypcach. Wziął udział w koncercie inauguracyjnym 29 września 1929 r. w Teatrze Polskim, wykonując Polską Sonatę op. 15 na skrzypce i fortepian Witolda Friemanna przy akompaniamencie kompozytora. Z Katowic co dwa tygodnie dojeżdżał do Lwowa, gdzie uczył w Konserwatorium Muzycznym im. Karola Szymanowskiego, jego asystentem w latach 1937-1939 był M. Kowalski. Przez okres 10 lat w Katowicach wykształcił wielu skrzypków, wśród nich byli: Stanisław Lewandowski, Józef Prower, Michał Spisak, Karol Stryja. Michał Spisak zadedykował swojemu profesorowi J.C. Dwa kaprysy na skrzypce i fortepian ukończone jesienią 1937 r. we Francji.

W 1932 r. odkupił od Jana Gawlasa ruchomości po filii katowickiego Konserwatorium Muzycznego w Cieszynie. Uzyskał koncesję na założenie szkoły, której prowadzenie przekazał Janowi Drozdowi. Drozd nadał ostateczny kształt artystyczny i organizacyjny Szkole Muzycznej w Cieszynie. W latach 1933–1939 wykładał specjalną metodykę gry skrzypcowej w katowickim Konserwatorium. Wykłady cieszyły się sporym zainteresowaniem, prowadzone były w formie dyskusji i wymiany poglądów z uczniami. Od 12 listopada 1936 r. aż do wybuchu wojny pełnił obowiązki wicedyrektora Śląskiego Konserwatorium Muzycznego w Katowicach.

Działalność artystyczną, jako solista wirtuoz, rozpoczął jako student i kontynuował do 1965 r. Koncertował w wielu miastach Polski – Katowicach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Poznaniu, Raciborzu, Stanisławowie, Warszawie i in. oraz w Austrii, Czechosłowacji, Anglii, Szkocji, Niemczech i we Włoszech. Podobnie jak w okresie lwowskim, współpracował z pianistką Z. Haniszewską-Gołkowską. Akompaniowali mu także: Edward Steinberg, Aleksander Brachocki. W duecie grywał ze skrzypkiem M. Kowalskim. Występował z orkiestrą Towarzystwa Muzycznego w Katowicach pod dyrekcją Faustyna Kulczyckiego. Grał na XVIII-wiecznych skrzypcach lutnika Lorenzo Storioniego.

Po wybuchu II wojny światowej J.C. został aresztowany wraz z bratem Michałem, rozstrzelanym 6 stycznia 1940 r. w Kielcach przez Niemców. J.C. udało się uciec i w 1940 r. przez Włochy i Francję wyemigrował do Anglii. Początkowo zatrzymał się w Szkocji. Koncertował w Glasgow, Edynburgu i w innych miejscowościach szkockich. Następnie osiedlił się w Londynie i prowadził tam działalność artystyczno-pedagogiczną aż do 1957 r. Podczas pobytu w Anglii dał szereg koncertów propagujących muzykę polską, grał dla polskich żołnierzy, występował przed Polonią angielską. Tam też zakupił skrzypce włoskiego lutnika Vincenza Panormo. W Londynie poznał D.C. Dounisa - skrzypka, pedagoga, autora podręczników o technice gry na skrzypcach. Zaowocowało to późniejszym tłumaczeniem dzieł D.C. Dounisa na język polski oraz publikacji Carla Flescha, które przetłumaczył na potrzeby nauczania gry na skrzypcach w Polsce. W 1945 r. uzyskał pozwolenie na udzielanie prywatnych lekcji gry na skrzypcach w Anglii. Przygotowywał młodych skrzypków do egzaminów konkursowych do Royal Academy of Music w Londynie.

W sierpniu 1957 r. wrócił do kraju i połączył się ze swoją rodziną – żoną i dwoma córkami Lidią i Grażyną, które mieszkały w Krakowie. 1 września 1957 r. objął klasę skrzypiec w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu (1957–1965). Zatrudniony został jako profesor nadzwyczajny na Wydziale Instrumentalnym (skrzypce i metodyka gry na skrzypcach). W latach 1958–1959 był kierownikiem Katedry Instrumentów Orkiestrowych. W 1958 r. rozpoczął nauczanie we wrocławskiej Państwowej Szkole Muzycznej (1958–1959). W 1960 r. obchodził jubileusz 45-lecia pracy pedagogicznej. Na emeryturę przeszedł w 1961 r. jednak nadal pozostawał aktywny jako pedagog, skrzypek i wykładowca. Wśród jego wychowanków z okresu pracy we Wrocławiu byli: Ernest Dobiosz, Stanisław Grabca, Elżbieta Kopeczek, Henryk Pawlak. W latach 1962-1966 był konsultantem i rzeczoznawcą szkół muzycznych I i II stopnia we Wrocławiu. Jest autorem podręcznika Zasady nauczania gry skrzypcowej, programu nauczania dla przedmiotu – skrzypce główne w wyższych szkołach muzycznych. Opracował 24 etiudy na skrzypce Pierre’a Gaviniesa wydane nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Był autorem odczytów i referatów dotyczących pedagogiki skrzypcowej. Był członkiem Dolnośląskiego Towarzystwa Muzycznego.

Odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi (1936 r.).

Pochowany na Cmentarzu Rakowieckim w Krakowie.

Bibliografia podmiotowa

Cetner J., Zasady nauczania gry skrzypcowej (rękopis).

Gaviniés P., 24 etiudy na skrzypce, Kraków 1963 [oprac. Józef Cetner].

Bibliografia przedmiotowa

25 lat Szkoły Muzycznej w Cieszynie, red. E. Baron, J. Drozd, I. Myrdacz, Cieszyn, 1959, s. 39.

(Krst), Zmarł Józef Cetner, „Ruch Muzyczny” 1965, nr 19, s. 13.

Smaciarz W., Życia i działalność artystyczno-pedagogiczna Józefa Cetnera. Niepublikowana praca magisterska, Wrocław, 1979.

Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948-1988. Wydawnictwo z okazji 40-lecia Uczelni. Suplement. Noty biograficzne pedagogów, wykaz byłych pedagogów, wykaz absolwentów w latach 1974-1988, red. K. Kościukiewicz, M. Passella, A. Wolański, H. Zamęcka, Wrocław 1988, s 48.

Kusiak J., Skrzypce od A do Z, Kraków 1988, s. 526.

Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, red. K. Janczewska-Sołomko, Kraków 2008, s. 47.

Markiewicz L., Michał Spisak 1914-1965, Dąbrowa Górnicza, Kraków 2005, s. 42.

Afisze i programy z występów Józefa Cetnera ze zbioru Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach https://askm.am.katowice.pl/search-results?q=%5B%7B%22field%22:%22textGeneral%22,%22value%22:%22Cetner%20J%C3%B3zef%22%7D%5D [28.10.2022]

Autor hasła

Hanna Bias [listopad 2022 r.]