Hugo Dyonizy Steinhaus
ur. 14.01.1887 r. w Jaśle, matematyk, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, współtwórca lwowskiej szkoły matematycznej, zm. 25.02.1972 r. we Wrocławiu.
Imię i nazwisko | Hugo Dyonizy Steinhaus |
Data i miejsce urodzenia | 14.01.1887, Jasło |
Data i miejsce śmierci | 25.02.1972, Wrocław |
Zawód | matematyk, pracownik akademicki |
Biografia
Był synem Bogusława i Eweliny z domu Lipschitz. Początkowo pobierał nauki w domu, w 1894 r. rozpoczął naukę w szkole ludowej w Jaśle. W 1905 r. zdał z odznaczeniem maturę w gimnazjum klasycznym tamże. Następnie rozpoczął studia matematyczne i filozoficzne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1906–1911 studiował w Getyndze, gdzie w 1911 r. uzyskał stopień doktora filozofii. W 1911 r. został powołany do służby wojskowej w CK Armii, a następnie zwolniony z powodów zdrowotnych. W 1915 r. wstąpił do Legionów Polskich, uczestniczył w walkach 1. Pułku Artylerii na Wołyniu, jednocześnie kontynuując pracę naukową. W 1917 r. uzyskał habilitację na Uniwersytecie Lwowskim. W 1920 r. został profesorem nadzwyczajnym matematyki Uniwersytetu Jana Kazimierza i kierownikiem I Katedry Matematyki (1920–1939). W 1923 r. został profesorem zwyczajnym i etatowym pracownikiem UJK. Był wówczas jednym z niewielu pracowników naukowych Uniwersytetu żydowskiego pochodzenia. W 1939 r. po agresji ZSRR na Polskę i aneksji Lwowa przez ZSRR otrzymał nominację na profesora Katedry Analizy Wyższej w Lwowskim Państwowym Uniwersytecie ZSRR. Po wkroczeniu do Lwowa wojsk niemieckich Steinhaus (wraz z rodziną) ukrywał się. W końcu listopada 1941 r. uciekł do Osiczyna pod Lwowem i stamtąd w lipcu 1942 r. do Berdechowa koło Stróż (obecnie Wyskitna).
[...] poleciłem żonie wziąć niezbędne rzeczy do torby, sam spakowałem się do małej walizeczki i o godzinie 7.00 wyszliśmy obydwoje przez ogród. Żona zerwała ostatnią różę. W siatce drucianej mieliśmy już przygotowany otwór [...]. Był 4 lipca 1941 r. piątek, ostatni dzień spędzony we własnym domu, we Lwowie.[1]
Ukrywał się pod fikcyjnym nazwiskiem Grzegorz Krochmalny. Po zakończeniu wojny miał objąć katedrę na Uniwersytecie w Lublinie. 21.07.1945 r. przyjął jednak propozycję profesora S. Kulczyńskiego pracy na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego. „Dziś odpisałem, że przyjmuję” – zanotował Steinhaus 22 lipca 1945 r. 14.11.1945 r. zamieszkał we Wrocławiu. Początkowo w zabudowaniach klinik Wydziału Medycznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Następnie rodzina przeniosła się na piętro willi przy ówczesnej Feenweg 15. (obecnie ul. Orłowskiego 15). Został powołany na katedrę zastosowań matematyki Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego wspólnych uczelni Uniwersytetu i Politechniki. Był pierwszym dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UWr. Przez wiele lat prowadził seminarium z zastosowań matematyki w Instytucie Matematycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Pełnił funkcję kierownika działu zastosowań przyrodniczych i gospodarczych Instytutu Matematycznego PAN, której był członkiem rzeczywistym (od 1952).
Opublikował około 250 prac naukowych oraz popularnonaukowych. Wiele jego prac ma zasadnicze znaczenie w ścisłych sformułowaniach podstaw rachunku prawdopodobieństwa opartym na teorii miary i teorii mnogości. Skupione wokół Steinhausa i Stefana Banacha grono lwowskich matematyków stworzyło tak zwaną lwowską szkołę matematyczną, której domeną była analiza funkcjonalna. Część badaczy kontynuowała swoją pracę we Wrocławiu. W 1929 r. Steinhaus wspólnie ze Stefanem Banachem założył czasopismo „Studia Mathematica” o zasięgu międzynarodowym, poświęcone wyłącznie analizie funkcjonalnej. Był również znanym aforystą.
Został uhonorowany licznymi odznaczeniami: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal 10-lecia Polski Ludowej, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy I Klasy i Nagrodą miasta Wrocławia. Był również honorowym obywatelem Jasła. Laureat wielu nagród (m.in.): Nagroda im. Stefana Banacha, Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności, Nagroda im. Józefa Marcinkiewicza, Nagroda „Problemów” (w dziedzinie popularyzacji nauki), Nagroda Fundacji Jurzykowskiego. Otrzymał Doktoraty honoris causa: Uniwersytetu Warszawskiego (1958), Akademii Medycznej we Wrocławiu (1961), Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1963), Uniwersytetu Wrocławskiego (1965).
Steinhaus zmarł 25.02.1972 r. we Wrocławiu i został pochowany na cmentarzu św. Rodziny przy ulicy Smętnej. Jego grób znajduje się na polu nr 12 (rząd 64, grób nr 19). Od 1917 r. jego żoną była Stefanią z domu Schmaus.
Imieniem Hugona Steinhausa nazwano ulicę we Wrocławiu. Jest również patronem Szkoły Podstawowej nr 5 we Wrocławiu. Poświęcona mu tablica pamiątkowa na budynku Instytutu Matematyki i Informatyki Politechniki Wrocławskiej przy ul. Janiszewskiego 14a (bud. C-11). Na Politechnice Wrocławskiej działa Centrum im. Hugona Steinhausa. W matematyce funkcjonują również pojęcia, których był autorem: twierdzenie Banacha-Steinhausa, notacja Steinhausa-Meiera, aksjomat o determinacji Steinhausa-Mycielskiego. Rok 2002 został ogłoszony rokiem H. Steinhausa.
Bibliografia podmiotowa
Steinhaus H., Czem jest, a czem nie jest matematyka, Lwów 1923
Steinhaus H., Wspomnienia. Cz. 1-2, Kraków, 1946
Steinhaus H., Orzeł czy reszka? Warszawa, 1953 [wiele wydań]
Steinhaus H., Kalejdoskop matematyczny, Warszawa 1954
Steinhaus H., Wspomnienia, Kraków 1970
Elementy nowoczesnej matematyki dla inżynierów, red. H. Steinhaus, Wrocław 1971
Steinhaus H., Sto zadań, Warszawa 1993
Steinhaus H., Między duchem a materią pośredniczy matematyka, Warszawa, Wrocław 2000.
Steinhaus H., Słownik racjonalny, Wrocław 2003 [wiele wydań]
Steinhaus H., Wspomnienia i zapiski, Wrocław 2010
Steinhaus H., Między duchem a materią pośredniczy matematyka, red. J. Łukaszewicz, Warszawa, Wrocław 2021
Bibliografia przedmiotowa
Urbanek M., Genialni. Lwowska szkoła matematyczna, Warszawa 2014
http://math.uni.wroc.pl/~s266522/steinhaus.html [dostęp z 18.05.2023]
https://pwr.edu.pl/uczelnia/aktualnosci/lists_historia_40-6599.html [dostęp z 18.05.2023]
Prof. H. Steinhaus (1887 - 1972) w: Spotkajmy się we Wrocławiu Nr 1/2002 (4)
https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/14080/edition/22184 [dostęp z 18.05.2023]
Duda R., Początki matematyki w powojennym Wrocławiu w: Przegląd Uniwersytecki (Wrocław) R.11 Nr 9 (114) wrzesień 2005 https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/10092/edition/18507 [dostęp z 18.05.2023]
Autor hasła
Joanna Hytrek-Hryciuk
Przypisy
- ↑ H. Steinhaus, Wspomnienia i zapiski, Londyn 1992, s. 213