Henryk Beck

ur. 8.02.1896 r. we Lwowie, zm. 23.03.1946 r. we Wrocławiu – lekarz ginekolog, położnik pochodzenia żydowskiego.

Imię i nazwisko	Henryk Beck
Data i miejsce urodzenia	8.02.1896, Lwów
Data i miejsce śmierci	23.03.1946, Wrocław
Zawód	lekarz ginekolog

Prace Henryka Becka, cykl „Bukier 1944 r.”, w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie

Henryk Beck pochodził z rodziny inteligenckiej, ojciec Adolf Beck (1863–1942) był lekarzem neurofizjologiem, profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie, współodkrywcą prądów czynnościowych mózgu. Matka Regina z domu Mandelbaum (zm. 1938), miał dwie siostry: Zofię (zm. w 1939) i Jadwigę po mężu Zakrzewska.

H. B. zdał maturę w 1914 r., po czym, idąc śladem swego ojca, podjął studia medyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, z przerwą na udział w walkach zbrojnych. W 1918 r. brał udział jako Orlę Lwowskie w obronie miasta oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. Służył swoim doświadczeniem medycznym w ratowaniu rannych w pociągu sanitarnym. W tym czasie pracował także w szpitalach polowych Czerwonego Krzyża oraz Zakładzie Anatomii Patologicznej UJK przy zabezpieczaniu fachowej biblioteki tej placówki. W 1920 r. otrzymał dyplom ukończenia studiów uniwersytecki, jego wyborem stała się specjalizacja ginekologiczna. W tym samym roku ochrzcił się, jego ojcem chrzestnym został przyjaciel domu Adam Ferdynand Czyżewicz (1877 -1962, ginekolog i położnik lwowski).

Początkowo H. B. pracował na Uniwersytecie Jana Kazimierza, w 1924 r. Czyżewicz namówił go na przeprowadzkę do Warszawy. H. Beck podjął pracę w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Uniwersytetu Warszawskiego, wykładał tam fizjologię ciąży, porodu i połogu. W 1927 r. na Uniwersytecie Warszawskim uzyskał habilitację. Był aktywny naukowo. W latach 1928–1929 redagował miesięcznik „Ginekologia Polska”, ukazujący się od 1922 r. Był to oficjalny organ prasowy Towarzystwa Ginekologów i Położników polskich (ukazuje się do dzisiaj). W tym czasie należał do Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, przez dwa lata był jego prezesem.

W 1931 r. H. B. otrzymał nominacje na stanowisko kierownika Oddziału Ginekologii w Instytucie Radowym im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie.

4 grudnia 1923 r. Polski Komitet do Zwalczania Raka zwrócił się do społeczeństwa polskiego z apelem o składanie ofiar na „Dar Narodowy dla Marii Skłodowskiej-Curie.” Da­rem tym winien stać się Instytut Radowy jej imienia. Była to odpowiedź na wypowie­dziane przez Marię Skłodowską-Curie w Pa­ryżu, w czasie uroczystości dwudziestopię­ciolecia odkrycia radu, zdanie: „Moim naj­gorętszym życzeniem jest powstanie Insty­tutu Radowego w Polsce”. Zebrane przez Komitet pieniądze po­zwoliły na rozpoczęcie budowy pod koniec 1925 r. (..) . Postęp prac budowlanych był dość szyb­ki, także 17 stycznia 1932r. przyjęto pierwsze­go chorego do leczenia, a 29 maja 1932 r. odby­ła się uroczystość otwarcia Instytutu Rado­wego w Warszawie. W uroczystości wzięła udział Maria Skłodowska-Curie i Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki oraz prof. Claude Regaud. Maria Skłodowska-Curie przekazała Instytutowi pierwszy gram radu wartości ponad pół miliona ówczesnych zło­tych, ofiarowany przez kobiece stowarzyszenia polonijne w USA i Kanadzie. [https://www.nio.gov.pl/o-instytucie/historia-instytutu/instytut-radowy-im-marii-sklodowskiej-curie-w-warszawie, dostęp: 22.05.2023 r.].

W 1935 r. H. B. objął posadę ordynatora Oddziału Ginekologicznego Szpitala Dzieciątka Jezus. Pracował na tym stanowisku do wybuchu II wojny światowej.

W czasie kampanii wrześniowej walczył w obronie Warszawy, następnie trafił do Brześcia nad Bugiem, a po klęsce - dotarł do Lwowa, gdzie 9 grudnia 1939 r. został aresztowany przez władze sowieckie. Dzięki staraniom żony nie został deportowany na Syberię. Został zwolniony w lipcu 1940 r., wrócił do pracy, został kierownikiem Oddziału Ginekologiczno-Położniczego w II Szpitalu Lwowskim.

Po ataku Niemiec na ZSRR był zmuszony ukrywać się przed Niemcami. W listopadzie 1942 r. wyjechał ze Lwowa do Warszawy, gdzie został zakonspirowany w „aryjskiej” części miasta. Zaangażowany przez siostrę i żonę w działalność Armii Krajowej (AK), zajmował się m.in. ilustrowaniem instrukcji minerskich dla żołnierzy AK.

Po wybuchu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 r., w stopniu kapitana i pod pseudonimem Nekander, kierował szpitalem polowym na rogu ulic Chmielnej i Marszałkowskiej. Szefem Sanitarnym Komendy Obwodu Warszawskiego, do którego należał H. B.,był płk dr med. Henryk Lenk ps. "Bakcyl" (1894-1969).

3 października 1944 r.[ Henryk Lenk] wydał rozkaz pożegnalny Do żołnierzy sanitariatu Okręgu Warszawskiego, w którym m.in. pisał: „64 dni i tyleż nocy walk powstańczych trwaliście na posterunku, pracując ofiarnie, z poświęceniem i nadludzkim wysiłkiem, w warunkach najgorszych, w jakich tylko służba zdrowia kiedyś pracowała. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Lenk, dostęp 22.05.2023 r.].

Po kapitulacji stolicy ukrywał się wraz z grupą ok. 40 osób w piwnicach zrujnowanych kamienic w rejonie między ulicami Śliską 7 a Sienną 22. Do czasu wkroczenia do Warszawy Armii Czerwonej 17 stycznia 1945 r., pod pseudonimem Dr Bor, pomagał potrzebującym mieszkańcom.

Po przejściu frontu początkowo pracował jako ordynator Oddziału Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Miejskiego na Pradze w Warszawie. Mieszkał z żoną w budynku szpitalnym. W sierpniu 1945 r. otrzymał propozycję objęcia Katedry Ginekologii i Położnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Do Wrocławia przeniósł się w lutym następnego roku, równocześnie podjął pracę jako kierownik Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych Uniwersytetu Wrocławskiego. Jego asystentami byli: dr Stanisław Krzysztoporski (1900-1978) i lekarz Henryk Klawe (1919-1999). Kierował placówką do śmierci, w 1946 r.

Uznany jest za twórcę autorskiej metody operacji tyłozgięcia macicy. Jak jeden z pierwszych przeprowadził w Polsce operację zmiany płci – u Zofii Smętek (1910–1983).

Witold Smętek (ur. 17 grudnia 1910 w Kaliszu, zm. 29 stycznia 1983 w Warszawie) – polski lekkoatleta, oszczepnik, biegacz, piłkarz ręczny, tenisista stołowy, mistrz i rekordzista Polski. Urodził się jako osoba interpłciowa i przy urodzeniu przypisano mu płeć żeńską. W 1937 r. dokonał tranzycji płciowej, w kierunku płci męskiej. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Sm%C4%99tek, dostęp; 22.05.2023 r.].

Oprócz pracy zawodowej zajmował się także sztuką. Lubił malować krajobrazy, ludzi znajomych, weduty, sceny rodzajowe dotyczące lekarzy oraz swoje pacjentki (w ujęciach satyryczno-ironicznych).

W czasie II wojny uwieczniał trudy okupacyjnego życia, uznane dzisiaj za formę artystycznego pamiętnika. Znany jest jego cykl rysunków pt. „Bunkier 1944 Roku”. Beck tworzył prace na papierze, bibule, kolorowym kartonie, drukach recepturowych i stronach książek. Wykorzystywał do artystycznego wyrazu: akwarele, rysunki i kolaże.

W 1964 r. siostra Becka, Jadwiga Zakrzewska, podzieliła ocalałe prace brata pomiędzy Główną Bibliotekę Lekarską (GBL) w Warszawie i Żydowski Instytut Historyczny (ŻIH). Większość zbiorów trafiła do GBL (1653 szt.), natomiast w ŻIH znalazły się prace powstałe w czasie II wojny światowej.

W dorobku pośmiertnym H. B. znajdziemy: wydane w 2011 r. pierwszą światową edycję albumu akwarel ; w 2013 r. wystawę jego prac pokazano w Lwowskim Muzeum Etnograficznym i Rzemiosła Artystycznego; w 2016 r. Główna Biblioteka Lekarska wydała album z ok. 1800 rysunkami i akwarelami jego autorstwa.

Żonaty z Jadwigą z Trepków (1909–1946), lekarz ginekolog, pochodzącą z Sosnowca.

Odznaczony: Krzyżem Walecznych, Medalem Niepodległości (27 czerwca 1938 r.).

Członek: Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (przez dwa lata prezes).

Henryk Beck zmarł we Wrocławiu na zawał serca, kilka godzin później jego żona popełniła samobójstwo. Został pochowany wraz z nią na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.

Bibliografia podmiotowa

[Album akwarel H. Becka], Warszawa 2011.

[Album rysunków i akwarel H. Becka], Warszawa 2016.

Bibliografia przedmiotowa

Kozuschek W., Wydział lekarski Uniwersytetu Wrocławskiego 1945-1950, [W:] Wrocławskie Środowisko Akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945-2005, Wrocław 2007, s. 442-450.

Janaszek-Seydlitz M., Służba sanitarna w Powstaniu Warszawskim, http://www.sppw1944.org/index.html?http://www.sppw1944.org/powstanie/sanitariat_01.html, dostęp: 22.05.2023 r.

https://www.nio.gov.pl/o-instytucie/historia-instytutu/instytut-radowy-im-marii-sklodowskiej-curie-w-warszawie, dostęp: 22.05.2023 r.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Lenk, dostęp 22.05.2023 r.].

Autor hasła

Maria Kalczyńska