Helena Sak
z domu Giebułtowicz, ur. 7.03.1928 r. we Lwowie (obecnie Ukraina) – ekonomistka, wieloletni skarbnik Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Oddziału w Katowicach.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Helena Sak |
| Data i miejsce urodzenia | 7.03.1928, Lwów |
| Zawód | ekonomistka |
Rodzina Giebułtowiczów na ostatnich wakacjach w Borownie (sierpień 1939 r.)
Helena Giebułtowicz, Lwów 1945
Helena Giebułtowicz (druga z lewej), pamiątkowe zdjęcie z przyjęcia do Sodalicji Mariańskiej, Lwów 1946 r.
Zdjęcie maturalne, Lwów 1946 r.
Zaświadczenie wydane we Lwowie w 1946 r.
Helena Sak podczas otwarcia wyremontowanego Cmentarza Orląt, Lwów 2005
Helena Sak i Lesław Hawling (prezes Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Oddział Katowice) podczas odsłonięcia tablicy upamiętniającej Obrońców Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Katowice (Archikatedra Chrystusa Króla w Katowicach 1993 r.)
Helena Sak urodziła się w rodzinie Legionisty i Obrońcy Lwowa Ludwika Giebułtowicza i Jadwigi z d. Czelny. Miała dwóch braci Jerzego (ur. 1927 r.) i Kazimierza (ur. 1935 r.). Dzieciństwo spędziła w miejscowości Borowno, powiat Kamień Koszyrski, województwo poleskie (obecnie Ukraina), gdzie ojciec był osadnikiem wojskowym i prowadził dobrze prosperujące gospodarstwo. Ze względu na konieczność kształcenia dzieci, rodzina przeniosła się do Lwowa i w 1936 r. zamieszkała przy ul. Kordeckiego 5, a w Borownie spędzała tylko wakacje. We Lwowie H.S. rozpoczęła naukę w szkole powszechnej. Wybuch II wojny światowej przerwał edukację w szkole polskiej, a H.S. tak opisuje dalszą naukę w czasach okupacji sowieckiej, niemieckiej i znowu sowieckiej:
W Polsce do matury nauka trwała 12 lat, w ZSRR 10 – należało 2 lata zgubić. Gimnazja cofnięto o 2 lata, a szkoły powszechne o 1 rok. Powstały 10-klasowe szkoły średnie. W 1941 r. wojna niemiecko-sowiecka, wieczorem jeszcze byli we Lwowie Moskale, a rano Niemcy. Teraz dla Polaków nie było szkoły średniej, tylko 7 klas, a potem zawodówki. Chodziłam do szkoły gospodarczej po 7-mej klasie. W 1944 r. do Lwowa wkraczają Sowieci. Teraz poszłam do 9-tej klasy. W 1946 r. ukończyłam 10-tą, co równało się z maturą. Uczęszczając do 9-tej i 10-tej klasy uczyłam się dodatkowo na kompletach w celu uzupełnienia 10-latki. W 1946 r. przed wyjazdem ze Lwowa, przed specjalną komisją złożoną z przedwojennych nauczycieli liceów, zdałam dodatkowe przedmioty i otrzymałam zaświadczenie, że mam przerobiony materiał do matury. Zaświadczenie to, plus świadectwo 10-tej klasy, przedłożyłam w Kuratorium w Krakowie i otrzymałam świadectwo maturalne. [Odręcznie spisane wspomnienia H. Sak, 2023 r.].
W latach 1944–1945 rodzina H.S. mieszkała przy ul. Potockiego niedaleko Politechniki Lwowskiej. Kiedy dokwaterowano im sowieckich lokatorów, którzy czekali na przejęcie mieszkania, rodzina zdecydowała się na opuszczenie Lwowa i wyjechała jednym z ostatnich transportów przesiedleńczych. Przekroczyli nową granicę polsko-sowiecką w Rawie Ruskiej 22 maja 1946 r. i ostatecznie 13 lipca 1946 r. dotarli do Poznania, a potem do Katowic. H.S. tak wspomina tamte czasy:
Jechali pociągiem do Szczecina, ale dojechali na własną rękę do Katowic. Tu już była siostra ojca pani Heleny, Ludwika Giebułtowicza, który w 1921 roku brał udział w akcji plebiscytowej. - Chciała nas przechować, ale właścicielka stała przed drzwiami i nie wpuszczała do środka. „Polacy, do baraku, o tam”, wskazała nam drogę. Tułaliśmy się po mieście nocą - wspomina 87-letnia dziś Helena Sak. - W końcu ojciec kupił za 20 tys. zł pokój z kuchnią przy ul. Chopina w Katowicach. Mieszkanie było na parterze, zawszone, ze szczurami za oknami, z ubikacją na korytarzu. We Lwowie zostawiliśmy mieszkanie 3-pokojowe z łazienką. [T. Semik, Dla Kresowian Śląsk nie był ziemią obiecaną, „Dziennik Zachodni” 2015, nr 49, s. 8-9].
H.S. przez trzy lata uczyła się w Akademii Handlowej w Krakowie, po czym wróciła do Katowic i rozpoczęła pracę w Banku Gospodarstwa Krajowego. W 1949 r. wyszła za mąż za Tadeusza Saka i w 1950 r. urodziła się córka Jadwiga. Do pracy zawodowej powróciła w 1956 r. i pracowała nieprzerwanie do 2007 r. (ostanie 20 lat w wymiarze ½ etatu), cały czas w pionie finansowym, większość na stanowiskach kierowniczych.
Od momentu powstania Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich (TMLiKPW) zaangażowała się w działalność Katowickiego Oddziału TMLiKPW. Od 1992 r. do czerwca 2022 r. pełniła funkcję skarbnika i aktywnie uczestniczyła w różnorodnej działalności Oddziału. Zajmowała się akcjami charytatywnymi, głównie pomocą Polakom we Lwowie: wysyłaniem paczek oraz organizowaniem kolonii letnich w Rycerce, a potem w Łutowcu. Uczestniczyła w wielu różnorodnych działaniach służących upamiętnianiu Polaków z Kresów Południowo-Wschodnich. Z funduszy Katowickiego Oddziału TMLiKPW wyremontowano ponad 40 grobów na cmentarzach lwowskich (Łyczakowskim i Janowskim), a także na nekropoliach katowickich, np. grób piłkarza Spirydiona Albańskiego na cmentarzu przy ul. Francuskiej 12. H.S. wraz z długoletnimi prezesami Katowickiego Oddziału TMLiKPW Lesławem Hawlingiem, a potem Stanisławem Grossmanem, inicjowała tworzenie miejsc pamięci, np.: tablica Obrońców Lwowa odsłonięta w 1993 r. w Archikatedrze Chrystusa Króla w Katowicach i tablica upamiętniająca mord na profesorach lwowskich dokonany przez hitlerowców w 1941 r., odsłonięta w 2011 r. w Kościele Akademickim w krypcie Archikatedry Chrystusa Króla w Katowicach. Jako wieloletni skarbnik Katowickiego Oddziału TMLiKPW zabiegała o dofinansowania wszelkich działań oraz rozliczała całą działalność Oddziału. W Zarządzie Głównym TMLiKPW była członkiem Głównej Komisji Rewizyjnej.
H.S. swoje rodzinne pamiątki, w tym dokumenty ojca – Obrońcy Lwowa, udostępniła na wystawę w Bibliotece Śląskiej w Katowicach podczas Dni Lwowa w Katowicach w 2009 r. Wspomnienia H.S. zostały nagrane w ramach projektu „Śląskich Portretów Mówionych” realizowanego przez Bibliotekę Śląska w 2019 r. W 2022 r. Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej w Lublinie zorganizowało konkurs Ludzie Kresów – opowieści nieznane. Paulina Rokicka, uczennica II Liceum Ogólnokształcącego im. E. Plater w Sosnowcu, otrzymała wyróżnienie za pracę plastyczną, która była efektem przeprowadzonego wywiadu z H.S., świadkiem historii.
Córka H.S. Jadwiga Feifer także aktywnie działa w Katowickim Oddziale TMLiKPW, od 2016 r. pełni funkcję wiceprezesa.
Odznaczona: złotą odznaką Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, medalem lwowskiej „Pogoni” (2019 r.), Medalem XXX-lecia Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” (2023 r.).
Bibliografia podmiotowa
Sak H., TMLiKPW Oddział w Katowicach, „Semper Fidelis” 2009, nr 2, s. 23.
Sak H., Kolonie Oddziału Katowickiego, „Semper Fidelis” 2011, nr 3, s. 56-57.
Sak H., Śp. Henryk Markowski 1932-2016. Wspomnienie, „Semper Fidelis” 2016, nr 3, s. 53.
Sak H., Pamięci mojego Ojca Ludwika Giebułtowicza, „Semper Fidelis” 2018, nr 2, s. 46-48.
Sak H., Wspomnienie o Jadzi Zappe (1926-2020), „Semper Fidelis” 2020, s. 43.
Wspomnienia w audycji Radia Katowice „Lwowska Fala”, https://www.radio.katowice.pl/player2/zobacz,52410,Lwowska-Fala-Obroncy-Lwowa.html [dostęp. 27.05.2023]
Wywiad z H. Sak w ramach „Śląskich Portretów Mówionych”, cykl „Wyjeżdżamy. Ekspatriacja Polaków z południowo-wschodniej Polski (1945–1946)”, Katowice 2019, dostępny w Bibliotece Śląskiej.
Bibliografia przedmiotowa
Materiały rodzinne Heleny Sak.
My, katowiccy Kresowianie. XXV rocznica powstania katowickiego oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów południowo-wschodnich, Katowice, 2014.
Semik T., Dla Kresowian Śląsk nie był ziemią obiecaną, „Dziennik Zachodni” 2015, nr 49, s. 8-9.
Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Oddział Katowice. Jubileusz 30-lecia, Katowice 2019
https://tmlkatowice.pl/ [dostęp: 14.05.2023 r.]
Autor hasła
Barbara Maresz