Ewa Neyman-Pilatowa
ur. 05.07.1909 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 22.11.1945 r. we Wrocławiu – chemiczka, organizatorka katedr Technologii Nafty i Paliw Płynnych w Politechnice Śląskiej i Politechnice Wrocławskiej
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Ewa Neyman-Pilatowa |
| Data i miejsce urodzenia | 5.07.1909, Lwów |
| Data i miejsce śmierci | 22.11.1945, Wrocław |
| Zawód | chemiczka, wykładowca akademicki |
Ewa Neyman-Pilatowa - portret przy pracy
Nekrolog Ewy Neyman-Pilatowej
Ewa Neyman była córką Kazimierza Neymana, inżyniera górniczego i Stefanii z Neymanów. Uczyła się w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi we Lwowie, gdzie w 1927 r. zdała maturę. Ukończyła również klasę fortepianu w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1927 r. rozpoczęła studia chemiczne na Politechnice Lwowskiej. Dyplom inżyniera chemika otrzymała w 1932 r. Sześć lat później, 09.11.1938 r. na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Lwowskiego, na podstawie rozprawy Niektóre właściwości roztworów gazu ziemnego w lekkich węglowodorach, uzyskała stopień doktora. Recenzentami jej pracy profesorowie Wiktor Kemula i Roman Małachowski. Już od 1931 r. pracowała na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej jako asystent: najpierw w katedrze chemii ogólnej na Wydziale Rolniczo-Lasowym, następnie od 1933 r. na Wydziale Chemicznym, w katedrze chemii nieorganicznej, a ostatecznie, od 1934 r., w Katedrze Technologii Nafty i Gazów Ziemnych, kierowanej przez prof. Stanisława Pilata (1881-1941). W 1935 r. została żoną prof. Pilata. Przyczyniła się do znaczącego rozwoju Katedry:
Spośród wychowanków i współpracowników prof. Pilata wybija się jako nieprzeciętna indywidualność naukowa inż. Ewa Neymanówna, od 1935 r. żona prof. St. Pilata. […] Wybitnie uzdolniona, głębokiej wiedzy i błyskotliwego umysłu, władająca biegle kilkoma językami i posiadająca wielki dar wymowy, w krótkim czasie swojej działalności naukowej uzyskała wybitny dorobek naukowy obejmujący 25 publikacji. [A. Dorabialska, W. Kisielow, Stanisław Pilat (1881-1941) i Ewa Neyman-Pilatowa (1909-1945), „Przemysł Chemiczny” 1958, s. 279].
Jej pierwsza publikacja, opracowana we współautorstwie z doc. dr. Edwinem Płażkiem O pochodnych arsenowych indazolu ukazała się w „Rocznikach Chemii” już w 1932 r. W 1939 r. we Lwowie drukiem wydana została jej praca doktorska, publikowała w czasopismach polskich i zagranicznych. E.N-P. w Katedrze Technologii Nafty rozwinęła swoje zdolności organizacyjne i dydaktyczne, kierowała bowiem pracownią specjalistów i dyplomantów, „była ideałem asystenta w zakresie robót budowlanych i montażowych”. Prowadziła badania własne, zajmując się początkowo chemią farmaceutyczną, węglowodorami, chemią i technologią nafty oraz produktami naftowymi, zwłaszcza olejami naftowymi. Brała udział w konferencjach i zjazdach naukowych, wygłaszając referaty. Jak pisali biografowie małżeństwa Pilatów:
Współdziałała we wszystkich pracach Zakładu tak, że trudno mówić z oddzielna o pracach Jej własnych i prof. Pilata […] Bo Ewa Pilatowa to nie tylko uczennica i asystentka. To indywidualność wybitna, człowiek głębokiej wiedzy, charakter jasno i mocno zarysowany, to postać stojąca na równi z prof. Pilatem, a nie ukryta w Jego cieniu. Doc. Dr Ewa Neyman-Pilatowa to poważna pozycja w historii chemii polskiej. [A. Dorabialska, W. Kisielow., Stanisław Pilat (1881-1941) i Ewa Neyman-Pilatowa (1909-1945). Zarys życia i działalności, „Roczniki Chemii” 1950, z. 1-6, s. 14-15].
E.N.-P. była dobrym kierowcą, prowadziła otrzymaną od męża skodę, którą woziła męża i przyjaciół, m.in. prof. Alicją Dorabialską (1897-1975), kierownika Katedry Chemii Fizycznej na Politechnice Lwowskiej. Wspólnie odwiedzili m.in. Państwową Fabrykę Olejów Mineralnych „Polmin” w Drohobyczu, w której prof. Pilat wcześniej pracował, pozostawał też jej doradcą i naukowym opiekunem, i gdzie zawsze go witano z wielkim szacunkiem.
Pomyślny rozwój Katedry zniszczyła wojna. E.N.-P. wraz z mężem kontynuowali prace badawcze na uczelni nazywanej już Lwowskim Instytutem Politechnicznym. We wrześniu 1939 r. zrezygnowali z wyjazdu do Rumunii, dokąd profesor był zaproszony do Ploesti. W maju 1940 r. Pilatowie mieli możliwość opuszczenia Lwowa wraz z grupą innych naukowców i wyjazdu do Warszawy, jednak z powodów rodzinnych zrezygnowali, podobnie jak prof. Bartel. W nocy z 3 na 4 kwietnia 1941 r. prof. Pilat został aresztowany, był przesłuchiwany, a potem wraz z wieloma innymi profesorami i członkami ich rodzin rozstrzelany. Zginęło wówczas na Wzgórzach Wuleckich 40 osób. E.N.-P. miała nadzieję, że jej mąż jednak żyje, tym bardziej, że następnego dnia po aresztowaniu Profesora poszukiwał w domu oficer Wehrmachtu, który miał dla niego jakieś zadanie, jako dla specjalisty od przemysłu naftowego. Poszukiwała go, dopytywała o niego na gestapo. O uwolnienie prof. Pilata starali się również jego znajomi uczeni niemieccy.
E.N.-P. po aresztowaniu męża opuściła Katedrę. Pracowała jako chemik w fabryce farmaceutycznej „Laokoon” we Lwowie. W 1944 r., po wyparciu Niemców ze Lwowa, została powołana na stanowisko kierownika katedry Technologii Nafty i Gazów Ziemnych Lwowskiego Instytutu Politechnicznego. W marcu 1945 r. Naczelny Dyrektor Centralnego Zarządu Przemysłu Paliw Płynnych dr Józef Winkler zwrócił się do Ministra Oświaty Rządu Tymczasowego Stanisława Skrzeszewskiego o ułatwienie przyjazdu do Polski profesorów Politechniki Lwowskiej. W liście wymieniona była, obok profesorów Leśniewskiego, Kuczyńskiego, Suchardy, również E.N.-P. Opuściła więc ostatecznie rodzinny Lwów. Przybyła do Krakowa, gdzie w kwietniu podjęła pracę w Instytucie Paliw Płynnych Wydziału Politechnicznego Akademii Górniczej. Miesiąc później uzyskała veniam legendi (prawo wygłaszania wykładów) z technologii nafty. Mianowana następnie zastępcą profesora, została kierownikiem dwóch katedr technologii nafty i paliw płynnych – na Politechnice Śląskiej w Gliwicach oraz na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. Podjęła szybko działalność naukową, publikując pierwsze artykuły. Włączyła się w prace Instytutu Naftowego, powołanego w listopadzie 1944 r. i oficjalnie otwartego w Krośnie 7 stycznia 1945 r. (obecnie Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie). W roku akademickim 1945/46 uzyskała habilitację na podstawie pracy Właściwości syntetyczne olejów smarowych. Był to jeden z pierwszych przewodów habilitacyjnych przeprowadzonych na Wydziale Chemicznym Politechniki Śląskiej.
W końcu września 1945 r. wraz z prof. Edwardem Suchardą E. N.-P. przyjechała do Wrocławia, gdzie podjęła prace organizacyjne nowej katedry. Starała się między innymi o sprzęt konieczny do funkcjonowania laboratorium uczelnianego. Pełniła również funkcję pierwszego dziekana Wydziału Chemicznego (wówczas dyrektora Oddziału Chemii Technicznej). Wkrótce jednak dotarły do niej szczegółowe informacje o okolicznościach śmierci prof. Pilata. Te wiadomości ją załamały:
Nieubłagana śmierć zabrała w tragicznych okolicznością kierowniczkę katedry technologii nafty i paliw płynnych […], uczoną o wielkich zaletach umysłu i charakteru […]„Ewa – człowiek wyjątkowej mocy i opanowania charakteru – nie była w stanie iść dalej w życie, jakkolwiek stała u progu świetnie zapowiadającej się przyszłości naukowej. Ranek 21 listopada 1945 roku zastał martwe ciało Ewy Pilatowej. Padła, jak biały kwiat zdeptany podkutym butem ludzkiego okrucieństwa. [A. Dorabialska, Jeszcze jedno życie, Warszawa 1972, s. 182].
Śmierć E.N.-P. dotknęła przyjaciół i całe środowisko naukowe, pisano:
Nauka polska traci w ś.p. Ewie Pilatowej jednego z najpoważniejszych pracowników naukowych działu technologii nafty. Strata ta jest niepowetowana […]. W ś.p. Ewie Pilatowej tracimy dobrą i ofiarną Polkę, tracimy człowieka najwyższych wartości osobistych, człowieka czułego na biedę ludzką, a reagującego jednak zawsze bardzo silnie na wszelkie przejawy brutalności i barbarzyństwa. Ś.p. Ewa Pilatowa była zawsze lojalną koleżanką. Szlachetność, dojrzałość i wyrozumiałość jej sądów wzbudzały podziw i głęboki szacunek w gronie Jej bliskich. Okropny okres przeżytej wojny, okrutna śmierć Jej męża zgładzonego przez bandytów hitlerowskich oraz częste przejawy zdziczenia powojennego w życiu codziennym targały Jej czystą, szlachetną duszę. Subtelne Jej serce nie wytrzymało ciężkiej próby życia dzisiejszego. [E. Sucharda, Ś.p. dr inż. Ewa Neyman-Pilatowa, „Nafta” 1946, nr 1, s. 14].
W 1946 r. w Krakowie ukazała się praca E.N.-P. Rozpuszczalność cieczy w gazach jako podstawa dla zwiększenia produkcji lekkich frakcji ropy naftowej. Została ona opracowana na zlecenie Instytutu Naftowego, a oparta na badaniach własnych autorki i literaturze fachowej, głównie amerykańskiej. We wstępnie napisano:
Instytut Naftowy zlecił opracowanie tego zagadnienia Dr Inż. Ewie Neyman- Pilat, uważając Ją za najbardziej kompetentną w tej dziedzinie. Z właściwą Jej, a rzadko spotykaną wnikliwością umysłu, dzięki znakomitemu opanowaniu obcych języków i posiadanej bogatej fachowej znajomości zjawiska chemiczno-naftowych - Dr Inż. Ewa Neyman-Pilat opracowała to zagadnienie w sposób jasny, treściwy i wyczerpujący. Praca ta była tematem jednego z Zebrań Naukowych w Instytucie Naftowym […]. Dla pamięci zmarłej w międzyczasie Autorki, niezwykle zdolnej pracowniczki naukowej, wybitnej znawczyni rafineryjnych procesów przeróbczych pracę niniejszą wydaje Instytut Naftowy. [Ewa Neyman-Pilatowa, Rozpuszczalność cieczy w gazach jako podstawa dla zwiększenia produkcji lekkich frakcji ropy naftowej. Kraków 1946, s. 3].
Ostatnia publikacja, podręcznik Płynne paliwa silnikowe, ukazała się już po jej śmierci. Przygotowany przez E.N.-P. materiał popularnonaukowej książki został uzupełniony o najnowszą literaturę przez prof. Zdzisława Tomasika, jej następcę na katedrze na Politechnice Wrocławskiej. Po śmierci E.N-P. jej matka, S. Neymanowa, przekazała zbiór 1000 książek, należących do małżeństwa uczonych we Lwowie, do katedry technologii nafty Politechniki Śląskiej. Prawdopodobnie część biblioteki E.N.-P. pozostała na Politechnice Wrocławskiej.
Została pochowana przy głównej alei cmentarza św. Wawrzyńca we Wrocławiu. Nabożeństwo żałobne odprawiono również 05.12.1945 r. w Krakowie, w kościele św. Anny.
Bibliografia podmiotowa w wyborze
Neymanówna E., Własności fizyko-chemiczne sulfokwasów naftowych. Referat wygłoszony na VII Zjeździe Naftowym w Borysławiu, w grudniu 1933 r., „Przemysł Naftowy” 1934, z. 23, s. 671-674.
Neyman-Pilatowa E., Niektóre własności roztworów gazu ziemnego w lekkich węglowodorach. Praca przedstawiona Radzie Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, celem uzyskania wyższego stopnia naukowego doktora filozofii, Lwów 1939.
Neyman-Pilatowa E., Rozpuszczalność cieczy w gazach jako podstawa dla zwiększenia produkcji lekkich frakcji ropy naftowej. Praca wykonana na zlecenie Instytutu Naftowego oparta częściowo na własnych doświadczeniach, głównie na amerykańskiej literaturze fachowej, Kraków 1946.
Neyman-Pilatowa E., Płynne paliwa silnikowe, [przedm. J. Wojnar, słowo wstępne Z. Tomasik], Warszawa 1950.
Bibliografia przemiotowa
Brandt-Golecka B., Burak M., Januszewska G., Politechnika Wrocławska 1945-1951. Wybór źródeł, Wrocław 2005.
Brzezicki M., Profesor dr Ewa Pilatowa, „Biuletyn”, wyd. Koło Lwowian, Londyn 1985, nr 49, s. 37-38.
Burak M., Początki Politechniki Wrocławskiej. Część II (wrzesień-grudzień 1945), https://pwr.edu.pl/uczelnia/aktualnosci/lists_historia_66-6623.html [dostęp 10.01.2024].
Dolecki M., Ewa Neyman-Pilatowa, https://gigancinauki.pl/ge/biographies/8291,Ewa-Neyman-Pilatowa.html?search=98705852523 [dostęp 11.01.2024].
Dolecki M., Neyman-Pilatowa Ewa, https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82478,Neyman-Pilatowa-Ewa.html?search=922121 [dostęp 11.01.2024].
Dorabialska A., Jeszcze jedno życie, Warszawa 1972.
Dorabialska A., Kisielow W., Stanisław Pilat (1881-1941) i Ewa Neyman-Pilatowa (1909-1945), „Przemysł Chemiczny” 1958, s. 278-282 (tu bibliografia prac E. N.-P).
Dorabialska A., Kisielow W., Stanisław Pilat (1881-1941) i Ewa Neyman-Pilatowa (1909-1945). Zarys życia i działalności, „Roczniki Chemii” 1950, z. 1-6, s. 11-
Kisielow W., Pilatowa (Neyman-Pilatowa) Ewa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVI, Kraków, Wrocław 1981, s. 240-241.
Krętosz J., Likwidacja kadry naukowej Lwowa w lipcu 1941 roku, [w:] Niezwykła więź Kresów Wschodnich i Zachodnich. Wpływ lwowian na rozwój nauki i kultury na Górnym Śląsku po 1945 r., Katowice 2012, s. 13-21.
Pietrusza J., Pilat Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVI, Kraków, Wrocław 1981, s. 235-237.
Program Politechniki Lwowskiej na rok akademicki 1932/33, Lwów 1932, s. 242.
Program Politechniki Lwowskiej na rok akademicki 1939/40, Lwów 1939, s. 250.
Program Politechniki Śląskiej na rok akademicki 1946/7, Gliwice 1947, s. 8, 56.
Sobczyk L., Pół wieku z chemią wrocławską, „Wiadomości Chemiczne” 1999, nr 5-6, s. 283-304.
Sucharda E., Ś.p. dr inż. Ewa Neyman-Pilatowa, „Nafta” 1946, nr 1, s. 14.
Wojaczyńska E., Historia Wydziału Chemicznego Politechniki Wrocławskiej, „Pryzmat. Pismo Informacyjne Politechniki Wrocławskiej” 2001, nr 1 (numer specjalny), s. 9-12.
Wójcik Z., Stanisław Pilat (1881-1941) – technolog naftowy z Politechniki Lwowskiej, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2015, s. 245-262.
Autor hasła
Weronika Pawłowicz