Emilia Maleczyńska-Trębicka
fałszywe nazwisko: Ewa Janiszewska, pseudonimy: „Aleksandra”, „Lacmé”, „Luiza”, „Mila”, „Solveg”, ur. 28 stycznia 1899 r. w Grębowie (pow. Tarnobrzeg), zm. 8 listopada 1981 r. we Wrocławiu – uczestniczka walk o Lwów, prezes Oddziału Związku Legionistek we Lwowie, szefowa Oddziału V/K Komendy Obszaru Lwów AK-NIE (Niepodległość).
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Emilia Maleczyńska-Trębicka |
| Data i miejsce urodzenia | 28.01.1899, Grębów |
| Data i miejsce śmierci | 8.11.1981, Wrocław |
| Zawód | wojskowy, agronom |
Plutonowa Emilia Maleczyńska, (lata 20-te)
Emilia Maleczyńska, (lata 30-te), prezes Oddział Związku Legionistek Polskich we Lwowie
Emilia Maleczyńska, (lata 30-te), prezes Oddział Związku Legionistek Polskich we Lwowie (w środku)
Sztandar Obszaru Lwowskiego AK
Emilia Maleczyńska urodziła się w rodzinie urzędniczej Stefana (1864–1915) i Józefy Teresy z d. Podlewskiej (1866–1959). Ojciec był absolwentem Wydziału Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego i zarządcą majątków. Jej bratem był Karol Maleczyński (1897–1968, zob. osobne hasło) historyk mediewista, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego.
E.M. w 1917 r. ukończyła gimnazjum, a następnie rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie, które przerwała. Podjęła naukę w Krajowej Szkole Ogrodniczej w Wólce Kapitańskiej pod Lwowem, gdzie w roku szkolnym 1917/1918 odbyła kursy ogrodniczy i pszczelarski. Od 15 grudnia 1918 r. do 20 lipca 1919 r. w szeregach Ochotniczej Legii Kobiet (OLK), brała udział w obronie Lwowa. Z formacji odeszła z powodu złego stanu zdrowia, w stopniu plutonowego.
W 1919 r. przyjęta została do majątku Pawlikowskich w Medyce na 14-miesięczną praktykę gospodarczą. Na początku lat 20. ponownie podjęła naukę. Rozpoczęła studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej (w Dublanach i Lwowie), gdzie w 1923 r. uzyskała stopień inżyniera-rolnika. Przez kilka lat związana była z macierzystym Wydziałem – od 1 grudnia 1923 r. do 1 sierpnia 1926 r. zatrudniona była na stanowisku asystentki w Katedrze Uprawy Roli i Roślin. Później do 1 grudnia 1928 r. pracowała w należącej do Cyryla Czarkowskiego-Golejewskiego Ordynacji Wysuckiej na Pokuciu, gdzie prowadziła Zakład Hodowli Roślin, a także podjęła się administrowania jednego z folwarków. Od 14 listopada 1929 r. pracowała na stanowisku asystentki w Zakładzie Oceny Nasion Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego we Lwowie. Uczestniczyła także w działalności społecznej Lwowa. W kwietniu 1929 r. wstąpiła do oddziału lwowskiego Związku Legionistek Polskich, gdzie od 1932 r. pełniła funkcję wiceprezesa, a od marca 1933 r. – prezesa. W maju 1937 r. weszła w skład zarządu Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, pełniła funkcję sekretarza Wydziału Wykonawczego powołanego 27 listopada 1938 r. funduszu „Dar Narodowy Obrony Lwowa”, a od 2 kwietnia 1939 r. zasiadała w Radzie Sekretariatu Porozumiewawczego Polskich Organizacji Społecznych.
Po wybuchu II wojny światowej miała problemy ze znalezieniem pracy. Do wiosny 1940 r. pracowała w Stacji Botaniczno-Rolniczej Państwowego Instytutu Naukowego w Puławach, później, przez dwa miesiące, zatrudnienie znalazła w Stacji Ochrony Roślin, a następnie pracowała fizycznie w uniwersyteckim Ogrodzie Botanicznym we Lwowie. Latem 1941 r. wróciła do Stacji Ochrony Roślin, a potem zatrudniona została na stanowisku adiunkta w Katedrze Botaniki Lwowskiego Instytutu Politechnicznego.
W grudniu 1940 r. do pracy w Związku Walki Zbrojnej wciągnęła ją szefowa łączności konspiracyjnej obszaru i okupacji sowieckiej Bronisława Wysłouchowa (ps. „Biruta”). E.M.T. była szyfrantką w sztabie gen. Leopolda Okulickiego (ps. „Niedźwiadek”) a przy ul. Reya 5 prowadziła punkt kontaktowy dla kurierów przybywających z Warszawy. Po aresztowaniu 21 stycznia 1941 r. we Lwowie Wysłouchowej, w związku z ekspedycją kuriera do Warszawy Bolesława Zymona (agenta NKWD), E.M. utraciła kontakt z ZWZ. Musiała opuścić zdekonspirowany lokal, a 7 marca 1941 r. adres i jej nazwisko znalazło się w raporcie dotyczącym likwidacji Komendy Obszaru i Okręgu ZWZ Białystok. Do pracy konspiracyjnej powróciła w sierpniu 1941 r. za sprawą Janiny Grabskiej-Treterowej (ps. „Jasia”). Po początkowej pracy szyfrantki, została kierowniczką referatu szyfrów w Oddziale V/K Komendy Obszaru nr 3 Lwów (1942–22 grudnia 1943 r.), następnie pełniła obowiązki szefa Oddziału V/K Komendy Obszaru nr 3 Lwów (22 grudnia 1943 r.–31 lipca 1944 r.). Od wiosny 1944 r. Oddział wchodził w skład Obszaru Lwowskiego Armii Krajowej (Obszar Południowo-Wschodni AK), który przyjął kryptonim „Lutnia”. Do jego obsady należał Oddział V kryptonim „Łupek”, a w nim działała E.M. W czasie akcji „Burza” nie ujawniła się, natomiast po jej zakończeniu, od 1 sierpnia 1944 r. do 31 sierpnia 1945 r., kierowała Oddziałem V/K (łączności konspiracyjnej), już w ramach organizacji NIE (Niepodległość). Współpracowała z ostatnim komendantem Obszaru Lwowskiego płk. Janem Władyką (ps. „Janina”). 25 lutego 1945 r. udało jej się uniknąć aresztowania przez NKWD. Od tej pory ukrywała się we Lwowie pod przybranym nazwiskiem „Ewa Janiszewska”. W nocy z 31 sierpnia na 1 września 1945 r. opuściła Lwów. Wyjechała do Krakowa, gdzie początkowo pracowała jako przewodnik turystyczny po Wawelu. W Krakowie była zbyt rozpoznawalna, w związku z tym przeniosła się do Opola, gdzie zatrudniona została na stanowisku asystentki w Państwowym Zakładzie Hodowli Roślin Rogowie (pow. Opole). Nadal prowadziła działalność konspiracyjną, współpracując z płk. Władyką.
W schemacie organizacyjnym Komendy Obszaru Lwowskiego wymieniona została, jako kierowniczka łączności w okresie wrzesień 1945 - grudzień 1948 r. pod pseudonimem „Solveg”. 21 grudnia 1948 r. została aresztowana w Krakowie i oskarżona o udział w pracach organizacji NIE (Niepodległość). ]
Pułkownika Władykę oraz osoby współpracujące z nim w ramach Komendy Obszaru Lwowskiego aresztowano w Krakowie w okresie od października do grudnia 1948 r. W trakcie prowadzenia sprawy lwowskiej funkcjonariusze UB uzyskali informacje oraz materiały (zeznania, dokumenty konspiracyjne z pseudonimami), które pozwoliły zidentyfikować i zatrzymać ostatniego komendanta obszaru, jego płatnika i łączniczkę. 1 października aresztowano ppor. Zdzisława Strzembosza, 7 października – płk. Jana Władykę, 21 grudnia – Emilię Trębicką. Wszystkich przetransportowano do MBP [Departamentu Śledczego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego] w Warszawie. Świadczyło to o dużej wadze, jaką przywiązywano do szczegółowego wyjaśnienia sprawy podziemia lwowskiego ewakuowanego na ziemie zachodnie Polski […] „W śledztwie byłam traktowana ostro i mocno [...]. Pułkownik Serkowski osobiście bił mnie gumową pałką” – stwierdziła łączniczka płk. Władyki […]. 4 lutego 1950 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie w składzie: mjr Mieczysław Widaj jako przewodniczący oraz strzelec Stanisław Zak i strzelec Stanisław Miotek jako ławnicy (de facto tylko figuranci) wydał wyrok w procesie ostatniej Komendy Obszaru Lwowskiego „Nie”. Skazał płk. Jana Władykę na 15 lat, ppor. Emilię Trębicką na 10 lat. [T. Balbus, „Ostatni kapitanowie”. Epilog Komendy Obszaru Lwowskiego „Nie” ewakuowanej na ziemie zachodnie Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 1/2, s. 174, 176].
Więziono ją na Mokotowie. W trakcie śledztwa usiłowano uzyskać od niej precyzyjne informacje o miejscu ukrycia archiwaliów Obszaru Lwowskiego AK-NIE wywiezionych do Polski. 23 marca 1949 r. dyrektor Departamentu Śledczego płk Józef Różański pisał do płk. Jana Tataja:
Proszę o poinformowanie nas, czy w mieszkaniu matki Trębickiej-Podlewskiej, zam. Kraków, ul. Słowackiego 52/14, była przeprowadzona dokładna rewizja celem przejęcia tegoż archiwum, które było tam schowane w sukiennej torbie damskiej w szafie. Trębicka w śledztwie zeznaje o archiwum bardzo niejasno, mówiąc, że zniszczyła, ale niektóre dokumenty mogły pozostać w w/w miejscu […], archiwum najprawdopodobniej nie zostało zniszczone, a znajduje się nadal w mieszkaniu Podlewskiej. Przejęcie przez nas tego archiwum, w którym znajdują się tak dane osobowe odnośnie członków obszaru lwowskiego AK, jak i meliny broni pozostawionej we Lwowie, umożliwi nam szybkie zlikwidowanie wspomnianego ośrodka. Z tego względu proszę o traktowanie tej sprawy jako b. pilnej. [T. Balbus, O Polskę Wolną i Niezawisłą (1945–1948), Kraków-Wrocław 2004, s. 98–99].
Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał wyrok w mocy postanowieniem z 6 czerwca. Karę odbywała w więzieniach w Warszawie, Fordonie, Bydgoszczy i Inowrocławiu. 14 maja 1955 r. została przedterminowo zwolniona „na okres próbny do 21 grudnia 1958”. Na wniosek Prokuratora Generalnego Sąd Najwyższy postanowieniem z 20 grudnia 1958 r. wznowił postępowanie w Izbie Karnej, uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu dla m. st. Warszawy. Sąd 3 marca 1960 r. wydał wyrok uniewinniający. Po odzyskaniu wolności pracowała jako starszy agronom w Wojewódzkiej Stacji Oceny Nasion w Opolu, a następnie na stanowisku kierownika ekspozytury tej stacji w Głubczycach.
W 1947 r. poślubiła wdowca, Tadeusza Trębickiego (1891–1977), wnuka powstańca z 1863 r., zesłanego na Sybir. Po przejściu na emeryturę zamieszkała we Wrocławiu, gdzie w latach 1978–1979 napisała Wspomnienia z pracy w ZWZ/AK w sztabie 3–go Obszaru Ziem Południowo-Wschodnich. Wydział Va łączność konspiracyjna w latach 1940–1945.
Odznaczona: odznaką pamiątkową „Orlęta” za udział w obronie Lwowa, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1944 r.). Przedstawiono ją także do odznaczenia Krzyżem Walecznych „za zasługi i odwagę osobistą”.
Pochowana na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.
Bibliografia podmiotowa
Wspomnienia z pracy w ZWZ/AK w sztabie 3–go Obszaru Ziem Południowo-Wschodnich. Wydział Va łączność konspiracyjna w latach 1940–1945, maszynopis w posiadaniu Jerzego Węgierskiego.
Bibliografia przedmiotowa
Balbus T., Emilia Trębicka [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 2, Kraków 2004, s. 524–527.
Balbus T., O Polskę Wolną i Niezawisłą (1945–1948).WiN w południowo-zachodniej Polsce (geneza – struktury – działalność – likwidacja – represje), Kraków-Wrocław 2004, s. 96–100.
Balbus T., „Ostatni kapitanowie”. Epilog Komendy Obszaru Lwowskiego „Nie” ewakuowanej na ziemie zachodnie Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 1/2, s. 157–177.
Maleczyńska Emilia [w:] Archiwum Wojennej Służby Polek https://kpbc.ukw.edu.pl/Content/199934/PDF/Maleczynska_Emilia_1626_WSK.pdf [dostęp 3.05.2023].
Emilia Maleczyńska-Trębicka [w:] baza Kresowi Żołnierze Armii Krajowej [https://baza.muzeum-ak.pl/zolnierz/45441/ dostęp 3.05.2023].
Maleczyńska Emilia, [w:] Mazur G., Węgierski J., Konspiracja lwowska 1939–1944. Słownik biograficzny, Katowice 1997, s. 119–120.
[Odezwa do społeczeństwa polskiego o powołanie „Daru Narodowego Obrony Lwowa”], „Ziemia i Naród. Głos Ziemi Czerwieńskiej” nr 3 (z 30.01.1939) s. 10.
Wielki zjazd polskich działaczy społ. obradował we Lwowie, „Ziemia i Naród. Głos Ziemi Czerwieńskiej” nr 8 (z 17.04.1939), s. 7–9.
Węgierski J., „Lwowskie” Okręgi WiN, „Zeszyty Historyczne WIN-u” 1992, nr 1, s. 5–22.
Węgierski J., Obsada osobowa dowództw Lwowskiego Obszaru SZP-ZWZ-AK-NIE w latach 1939–1945, Kraków 2000, s. 42, 133.
Autor hasła
Anita Tomanek