Edward Sucharda
ur. 18.06.1891 r. w Brzeżanach, woj. tarnopolskie (obecnie Ukraina), zm. 26.07.1947 r. we Wrocławiu – chemik, pedagog, profesor.
Imię i nazwisko | Edward Sucharda |
Data i miejsce urodzenia | 18.06.1891, Brzeżany |
Data i miejsce śmierci | 26.07.1947, Wrocław |
Zawód | chemik, pedagog, pracownik akademicki |
Edward Sucharda urodził się w rodzinie notariusza Edwarda (1853–1903) i nauczycielki Heleny z d. Ziembickiej (1858–1943). Ukończył siedmioletnią szkołę realną w Jarosławiu. Naukę kontynuował we Lwowie, gdzie w 1908 r. ukończył z odznaczeniem II Szkołę Realną. W 1908 r. podjął studia na Wydziale Chemii Technicznej Cesarsko-Królewskiej Szkoły Politechnicznej, późniejszej Politechnice Lwowskiej (PL), które ukończył w 1912 r. Odbył krótką praktykę fabryczną w hucie cynku. W latach 1912–1917 został asystentem prof. Stefana Niementowskiego w Katedrze Chemii Ogólnej (KCO), gdzie prowadził ćwiczenia ze studentami z analizy chemicznej, a jednocześnie przeprowadzał swe pierwsze badania z syntezy organicznych związków heterocyklicznych. Na podstawie rozprawy Kwasy 8-oksychinoliny i ich przetwory w 1914 r. uzyskał tytuł doktora nauk technicznych. Studia były dwukrotnie przerwane powołaniami do służby wojskowej w armii austriackiej. Z chwilą wybuchu I wojny światowej zmobilizowany został jako oficer techniczny. W 1915 r. zwolniony, wrócił na uczelnię. W tym roku ukazała się napisana wspólnie z prof. S. Niementowskim pierwsza naukowa rozprawa E.S. Kolejny raz powołanie do wojska otrzymał w 1917 r. Do października 1918 r. pracował w laboratorium chemicznym gazowni w Wiedniu, a potem w fabryce materiałów wybuchowych w Blumau pod Wiedniem. W listopadzie 1918 r. powrócił na stałe do Lwowa, wstąpił do Wojska Polskiego i włączył się aktywnie w obronę Lwowa w oddziałach samochodowych, a potem chemicznych (wg innych źródeł kierując warsztatami saperskimi i kancelarią). Po zakończeniu działań wojennych, od kwietnia 1919 r., przez kilka miesięcy pracował w Głównym Urzędzie Zaopatrzenia Armii w Warszawie. Jesienią tego roku zatrudniony na stanowisku zastępcy profesora w KCO na Wydziale Rolniczo-Lasowym PL. W 1920 r. na podstawie pracy 5. 6. 8.-trójoksybenzonaftyrydyna i jej utlenianie do pochodnych 1. 8-naftyrydyn uzyskał habilitację i prawo do prowadzenia wykładów (tzw. venia legendi). W 1921 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym chemii ogólnej, a w 1923 r. – profesorem zwyczajnym. Po śmierci prof. S. Niementowskiego Katedrę podzielono na dwie: Chemii Nieorganicznej i Chemii Organicznej, której prowadzenie, w październiku 1926 r., powierzono E.S. Kierował nią do 1939 r. Prowadził jednocześnie zajęcia na Wydziale Mechanicznym PL. Od 1928 r. współpracował z fabryką „Polmin”, czego efektem były kolejne patenty z zakresu chemicznej przeróbki metanu i węglowodorów nienasyconych. W tym czasie objawił się jego talent organizacyjny, co zaowocowało różnymi zajmowanymi stanowiskami na uczelni: wybierany na członka Senatu Akademickiego, wielokrotnie był prodziekanem i dziekanem Wydziałów Rolniczo-Lasowego i Chemicznego, przewodniczącym Komisji Egzaminów Dyplomowych na Wydziale Chemicznym (1927–1933), prorektorem (1933–1935) i rektorem (1937–1939) PL. W maju 1939 r. wybrany ponownie na stanowisko rektora – nie przyjął funkcji.
Lata II wojny światowej spędził we Lwowie. W czasie okupacji rosyjskiej (1939–1941) pracował w Lwowskim Instytucie Politechnicznym. Na stanowisko kierownika KCO zatwierdzony został przez radziecki resort nauki. Podczas okupacji niemieckiej był członkiem Rady Komisarycznej na PL, której zadaniem była ochrona mienia uczelni. Zatrudniony w Staatliche Institute Lemberg, przemianowanego następnie na Staatliche Technische Fachkurse Lemberg (Państwowe Techniczne Kursy Zawodowe), które powstały w miejsce Politechniki. Wraz z prof. Włodzimierzem Burzyńskim zorganizowali tajne nauczanie w porozumieniu z lwowskim oddziałem Delegatury Rządu RP na Kraj. Jako członek Oddziału Delegatury Rządu Londyńskiego przekazywał dostarczaną z Zachodu pomoc finansową, znajdującym się w ciężkich warunkach materialnych pracownikom nauki, kultury i sztuki przebywającym we Lwowie. Współdziałając z Armią Krajową (AK), ampułkował cyjanek potasu przekazywany następnie do więzień i dla szczególnie narażonych członków AK. Według wspomnień Wacława Szybalskiego, studenci działający w konspiracji, w pracowni i pod opieką E.S., produkowali trotyl wykorzystywany potem przez AK przy wysadzaniu pociągów i torów kolejowych.
Po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie w 1944 r. początkowo był zatrudniony w Lwowskim Instytucie Politechnicznym. Tragiczne doświadczenia wojenne nie ominęły rodziny E.S. 11 marca 1944 r. syn Suchardy – Jerzy, żołnierz wywiadu AK, wykładowca podchorążówek, został zastrzelony przez ukraińskich policjantów w służbie niemieckiej. W ślad za tą tragedią poszła kolejna. Aresztowany przez NKWD Profesor od końca listopada 1944 r. do marca 1945 r. był osadzony w lwowskim więzieniu przy ul. Łąckiego. Tak opisuje ten czas dr Joanna Hytrek-Hryciuk z Wrocławskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej
Jesienią 1944 roku, postanowiła [władza radziecka] o jego aresztowaniu wraz z grupą ponad trzydziestu innych intelektualistów. W więzieniu NKWD spędził kilka miesięcy, które w decydujący sposób zaważyły na jego dalszych losach. To tam nabawił się ciężkiej choroby nerek, która kilka lat później stanie się powodem jego przedwczesnej śmierci. Być może powodem aresztowania była przynależność chemika do polskiej inteligencji we Lwowie. Równocześnie jednak mogły być nim również jego związki z Armią Krajową oraz działalność w strukturach tajnego nauczania. [https://www.zajezdnia.org/wh-260722, dostęp: 23.12.2022]
9 kwietnia 1945 r. został zwolniony z więzienia wyjechał do Krakowa, prawdopodobnie pierwszym transportem „uniwersyteckim”, który przybył na miejsce 20 kwietnia. Tam, przez krótki czas, kierował Laboratorium Badawczym Dyrekcji Lasów Państwowych. Następnie organizował Wydział Chemiczny Politechniki Śląskiej (PŚ) z przyszłą siedzibą w Gliwicach (tymczasowo z siedzibą w Krakowie). Otrzymał nominację na Kierownika Katedry Chemii Organicznej i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, jednak funkcji nie przyjął.
Z chwilą otrzymania 3 września 1945 r. nominacji na prorektora Politechniki Wrocławskiej (PWr) wyjechał do Wrocławia, by zająć się organizacją uczelni. Równocześnie dojeżdżał na wykłady na PŚ do Gliwic przez cały rok akademicki 1945/46. Z pracy w PŚ musiał zrezygnować powodu złego stanu zdrowia.
Był aktywnym członkiem m.in.: Lwowskiego Towarzystwa Naukowego (od 1924 r.), Warszawskiego Towarzystwa Naukowego (od 1925 r.) oraz Akademii Nauk Technicznych (od 1932 r.), ponadto członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Chemicznego (od 1925 r.) i Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (od 1946 r.), a także członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności (od 1934 r.). W czasie okupacji należał do Związku Polaków Ziem Południowo-Wschodnich.
Jego dorobek naukowy, to 44 prace zamieszczone na łamach pism fachowych polskich i obcych (w większości w „Rocznikach Chemii” i „Berichte chemischen Gesellschaft”), 6 patentów i współautorstwo trzech podręczników szkolnych.
Był żonaty z Marią z d. Wiśniowską (1897–1954). Miał dwoje dzieci: syna Jerzego (1920–1944) oraz córkę Annę Suchardę-Sobczyk (ur. 1928), dr chemii. Jak wspomina córka:
Cechowały Go ogromne siły witalne. Na Politechnice spędzał dziennie około 10 godzin […] nie był jednak „pracoholikiem”. Po godzinie 18-tej rozpoczynał swoją prywatną część życia, równie intensywną. Był bardzo rodzinny, uczestniczył w bogatym życiu towarzyskim, znakomicie grał w brydża, tańczył, grał na fortepianie, jeździł na nartach, rowerze, grał dobrze w tenisa; był znakomitym hipnotyzerem i różdżkarzem. [„Wiadomości Chemiczne” 2005, 1-2, s. 169–181].
Odznaczony: dwukrotnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938 r. i pośmiertnie w 1947 r.).
Dla uczczenia pamięci Profesora PWr wmurowała dwie tablice pamiątkowe – w holu gmachu głównego oraz na piętrze gmachu wydziału chemii. Także PŚ umieściła tablicę na gmachu wydziału chemii. W 2022 r. do „galerii rektorów Politechniki Lwowskiej”, która znajduje się w holu gmachu głównego PWr dołączył portret prof. E.S. Ponadto Jego imię nosi sala wykładowa w budynku A-1 PWr oraz jedna z ulic Wrocławia, a Zespół Szkół Chemicznych we Wrocławiu obrał go za swego patrona.
Pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida we Wrocławiu.
Bibliografia podmiotowa
Bibliografia prac naukowych zob.: Sucharda-Sobczyk A., Profesor Sucharda i Jego szkoła, „Wiadomości Chemiczne” 2005, 1-2, s. 169–181.
Bibliografia przedmiotowa
Abramow-Newerly J., Profesor Wacław Szybalski o Lwowie, genach, istocie życia i noblistach, Gdańsk 2018, s. 105–106.
Bąba W.J., Początki Politechniki Śląskiej, t. 1–2, Gliwice 2010, s. 125, 132, 388, 473.
Hytrek-Hryciuk J., 26 lipca: „Powierzam Obywatelowi profesorowi...”, [w:] Centrum Historii Zajezdnia – Ośrodek Pamięć i Przyszłość https://www.zajezdnia.org/wh-260722 [dostęp: 23.12.2022].
Januszewska G., Brandt-Golecka B., Sucharda Edward, [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 15, Warszawa 2004, s. 145–148.
lucy, Portret prof. Edwarda Suchardy w holu rektorów lwowskich, [w:] Politechnika Wrocławska https://pwr.edu.pl/uczelnia/aktualnosci/portret-prof-edwarda-suchardy-w-holu-rektorow-lwowskich-12384.html[dostęp: 23.12.2022].
Politechnika Lwowska 1844–1945, Wrocław 1993, s.242–246.
Sucharda-Sobczyk a., Edward Sucharda (1891–1947). Wspomnienie o moim Ojcu, [w:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 407–416.
Sucharda-Sobczyk A., Profesor Sucharda i Jego szkoła, „Wiadomości Chemiczne” 2005, 1-2, s. 169–181.
Autor hasła
Anita Tomanek [grudzień 2022 r.]