Edward Marczewski

wł. Edward Szpilrajn, ur. 15.11.1907 r. w Warszawie, zm. 17.10.1976 r. we Wrocławiu - wybitny matematyk, pedagog.

Imię i nazwisko	Edward Marczewski
Data i miejsce urodzenia	15.11.1907, Warszawa
Data i miejsce śmierci	17.10.1976, Wrocław
Zawód	pracownik akademicki, matematyk

Był synem Józefa i Anny Szpilrajnów. Ojciec z wykształcenia był lekarzem, matka pracowała w latach 1921-1953 w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Edward uczęszczał do renomowanego Gimnazjum Stefana Batorego w Warszawie, które ukończył w 1925 roku. Uzdolniony matematycznie podjął studia w tym zakresie na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W czasie studiów pełnił funkcję prezesa Koła Matematyczno Fizycznego Studentów UW oraz Związku Kół Matematycznych, Fizycznych i Astronomicznych Polskiej Młodzieży Akademickiej. W 1929 roku wziął udział w I Zjeździe Matematyków Krajów Słowiańskich w Warszawie, w czasie którego wygłosił referat pt. “O mierzalności i warunku Baire,a”. Pracę doktorską, którą obronił w 1932 roku, napisał pod kierunkiem prof. dr Wacława Sierpińskiego. Marczewski pracował w latach 1932-1939 jako jego asystent, a następnie jako starszy asystent. Prowadził też wykłady z różnych dziedzin matematyki w swoim macierzystym Instytucie Matematyki UW. Równolegle uczył matematyki w szkołach średnich.

W okresie okupacji niemieckiej, w latach 1939-1941 znalazł się we Lwowie. Na Państwowym Uniwersytecie im. Iwana Franki objął Katedrę Geometrii. Po powrocie w 1941 r. do Warszawy prowadził zajęcia w ramach tajnego nauczania. W tym czasie, ze względu na żydowskie pochodzenie zmienił nazwisko na Marczewski. Po wybuchu powstania warszawskiego został wywieziony do obozu pracy przymusowej we Wrocławiu. Po kapitulacji Festung Breslau i objęcia miasta przez administrację polską zgłosił się do Grupy Naukowo – Kulturalnej prof. Stanisława Kulczyńskiego. Powierzono mu utworzenie instytutu matematyki połączonych uczelni UWr i PWr. Stanął na czele nieoficjalnego jeszcze Instytutu złożonego z czterech katedr. W październiku 1945 r. powołał Wrocławski Oddział Polskiego Towarzystwa Matematycznego. W latach 1952-53 był prezesem Oddziału, w latach 1957-1959 pełnił funkcję prezesa tego Towarzystwa.

Jeszcze jesienią 1945 roku przeprowadził przewód habilitacyjny. Rada Państwa przyznała mu w 1947 roku tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1948 roku tytuł profesora zwyczajnego. W 1952 roku utworzono oficjalnie Instytut Matematyczny UWr. Marczewski objął stanowisko kierownika tego instytutu. Jednocześnie pracował w Instytucie Matematyki PAN.

Obok pracy naukowej przez cały okres swojej czynnej działalności zajmował się pracą organizacyjną. Przez dwie kadencje od 1953 roku wybierany był na stanowisko rektora UWr. Pełnił także funkcję: Kierownika Wstępnego Roku Studiów, prodziekana Wydziału Chemii Technicznej, prodziekana Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii oraz pełnomocnika Ministra w zakresie instytutów na UWR. Należał do wielu towarzystw branżowych. Był: członkiem korespondentem, następnie członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1946,1951), członkiem zwyczajnym Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (1947), członkiem zamiejscowym Towarzystwa Naukowego w Toruniu (1950). W 1958 roku profesor został członkiem korespondentem PAN.

Zajmował się pojęciami miary, wymiaru i kategorii oraz pokrewnymi zagadnieniami teorii mnogości, topologii ogólnej, teorii funkcji rzeczywistych, teorii funkcji analitycznych. W 1936 roku zaprezentował swoje badania na Międzynarodowym Kongresie Matematycznym w Oslo. Do wybuchu II wojny światowej ogłosił 28 prac , zamieszczonych głównie w „Fundamenta Mathematicae”. Zajmował się również popularyzacją matematyki, wydając wraz z Tadeuszem Sierzputowskim „Biblioteczkę matematyczną” Książnicy Atlas.

W okresie powojennym kontynuował swoje zainteresowania teoriami mnogości i miary. Przyczynił się współpracując z prof. dr Hudo Steinhausem do powstania najsilniejszego ośrodka probabilistycznego w Polsce. Drugim ważnym nurtem badań wybitnego matematyka była algebra ogólna.

Marczewski ogłosił ogółem 77 prac, recenzji, artykułów o historii i organizacji nauki. W 1947 roku dzięki niemu powołano liczące się w świecie matematycznym pismo „Colloquium Mathematicum”. Brał udział w wielu sesjach i sympozjach naukowych. Zapraszany był przez wiele uczelni europejskich, m.in. w Paryżu, Pradze i Kopenhadze.

Został odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi (1950), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), Medalem Dziesięciolecia PRL (1955), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1957), Odznaką „Budowniczy Wrocławia” (1962).

Zmarł we Wrocławiu 17 października 1977 roku i został pochowany na cmentarzy św. Rodziny. Był żonaty z Zofią Bursche (1943), córką polskiego teologa ewangelickiego Edmunda Bursche

Bibliografia przedmiotowa

Edward Marczewski, O zbiorach i funkcjach bezwzględnie mierzalnych, Warszawa 1927

Edward Marczewski, O mierzalności i warunku Baire'a, Warszawa 1932

Edward Marczewski, The Number of Independent Element in Abstracts Algebras with Unary or Binary Operations, Wrocław 1964

Bibliografia podmiotowa

Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, Akta osobowe Edwarda Marczewskiego, sygn.138

Edward Marczewski, Album dwudziestolecia Uniwersytetu Wrocławskiego im. Bolesława Bieruta we Wrocławiu (1945-1965), Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. 0734/I, s.629-635

Hartman Stanisław, Edward Marczewski (w:) Uczeni wrocławscy 1945-1970, Wrocław 1980, s.189-194

Urbanek Mariusz, Genialni. Lwowska Szkoła Matematyczna, Warszawa 2014, s.113,114,183,184,253,254

Autor hasła

Halina Okólska