Czesław Hernas
ur. 12.07.1928 r. w Sokalu, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), zm 11.12.2003 r. we Wrocławiu - historyk literatury, znawca baroku, folklorysta, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Czesław Hernas |
| Data i miejsce urodzenia | 12.07.1928, Sokal |
| Data i miejsce śmierci | 11.12.2003, Wrocław |
| Zawód | historyk, nauczyciel akademicki |
Czesław Hernas przed gmachem Uniwersytetu Wrocławskiego w 1971 r.
Portret Czesława Hernasa z 1975 r.
Czesław Hernas - fotografia portretowa
Czesław Hernas i Tadeusz Różewicz podczas uroczystości wręczenia poecie tytułu Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Wrocławskiego w dniu 7 października 1991 r.
Portret profesora Czesława Hernasa
Antoni Czesław Hernas urodził się w nadbużańskim Sokalu, mieście z maryjnym sanktuarium i klasztorem Bernardynów. Był najmłodszym dzieckiem w kolejarskiej rodzinie Józefa Hernasa (zm. 1935) i Marii z d. Nitkiewicz. Na chrzcie nadano mu imię Antoni, jednak przez całe życie używał imienia Czesław. Hernasowie mieszkali w dzielnicy Zabuże przy ulicy Rejtana 19 w pobliżu stacji kolejowej. Sokal w 1939 r. znalazł się na granicy stref okupacyjnych niemieckiej i sowieckiej. Lewobrzeżna część miasta, którą zamieszkiwali Hernasowie, była w niemieckiej strefie wpływów. Cz.H. uczęszczał do miejscowej szkoły powszechnej (1935-1943). W latach 1943-1944 uczęszczał do niemieckiej szkoły handlowej z polskim językiem nauczania. Jednocześnie kontynuował naukę gimnazjalną na tajnych kompletach. Wiosną 1944 r. Maria Hernasowa przeprowadziła się do Soniny pod Łańcutem z powodu coraz częstszych ataków Ukraińców na okoliczne miejscowości. W 1944 r. Cz.H. podjął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza w Łańcucie. Języka polskiego i łaciny uczył go absolwent Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i późniejszy profesor Bronisław Nadolski. W 1947 r. na semestrach dla dorosłych zdał maturę.
Cz.H. w latach 1947-1951 studiował polonistykę we Wrocławiu na tamtejszym Uniwersytecie i Politechnice. Mieszkał wówczas w domu przy ul. Lindego 10 na wrocławskich Karłowicach, był lokatorem pisarki Anny Kowalskiej. Wówczas zawarł znajomość z pisarką Marią Dąbrowską. Debiutował w 1948 r. wierszami Kobieta pracująca kilofem oraz Miejska alkada opublikowanymi w „Ekranie Tygodnia”. Za swój debiut naukowy uznawał recenzję pracy Stefana Szumana O kunszcie i istocie poezji lirycznej (1949). W 1950 r. został asystentem na swej macierzystej uczelni (od 1953 r. starszy asystent, a od 1954 r. adiunkt). Pracę magisterską poświęconą efemerycznemu tygodnikowi „Stadło” pisał u profesora Tadeusza Mikulskiego. W 1954 r. został zatrudniony dodatkowo jako adiunkt w Dziale Historii Literatury Staropolskiej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN) w Warszawie, gdzie w latach 1964-1969 był kierownikiem. W 1960 r. obronił pracę doktorską Hejnały polskie. Studium z historii poezji melicznej (wydana jako dziewiąty tom „Studiów Staropolskich” w 1961 r.) przygotowaną pod opieką profesora Władysława Floryana. W 1964 r. uzyskał habilitację na podstawie rozprawy U źródeł folklorystyki polskiej (wydana jako dwutomowa książka W kalinowym lesie w 1965 r.). W 1971 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1976 r. profesora zwyczajnego Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1966-1973 pracował nad syntezą kultury literackiej epoki baroku, która ukazała się nakładem Państwowego Wydawnictwa Naukowego w 1973 r. Ten podręcznik akademicki był dziełem przełomowym, wielokrotnie wznawianym i aktualizowanym. W 1987 r. ukazała się popularnonaukowa, skrócona wersja tej syntezy Literatura baroku. W latach 1971-1985 był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. 28 listopada 1985 r. został odwołany ze stanowiska przez ówczesnego ministra nauki, techniki i szkolnictwa wyższego.
W latach 60. i 70. XX w. angażował się również w kulturalną działalność pozaakademicką. Był radnym, przewodniczył miejskiej Komisji Kultury i Sztuki, a w latach 1965-1968 stał na czele Ogólnopolskiego Komitetu Festiwali Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu. W 1966 r. został powołany do Rady Naukowej IBL PAN i objął współredakcję „Studiów Staropolskich” (razem z Jerzym Ziomkiem). W latach 1972-1992 był redaktorem naczelnym tej serii naukowej. Od 1972 r. w związku z kontaktami z naukowcami z USA był poddawany inwigilacji ze stronu UBP. Po nieudanej próbie zwerbowania zastosowano wobec niego stałą inwigilację. Był człowiekiem apolitycznym, jednak w 1980 r. zaangażował się w tworzenie Wszechnicy „Solidarności” przy Zarządzie Regionu NSZZ „Solidarność” Dolny Śląsk i prowadził wykłady dla strajkujących studentów. Działał w Społecznym Komitecie Nauki i uczestniczył w organizowaniu Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauki. Od października do listopada 1982 r. był internowany w Grodkowie z powodu zarzutów politycznych. Jako członek Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego występował w obronie represjonowanych studentów i pracowników naukowych. Był uczestnikiem protestów społecznych, wieców, demonstracji, sygnatariuszem szeregu petycji, działaczem niezależnego życia kulturalnego, m.in. wykładowcą Wrocławskich Tygodni Kultury Chrześcijańskiej. W latach 1989-1990 brał udział w Komitecie Obywatelskim „Solidarność” we Wrocławiu. W latach 1991-1993 był przewodniczącym Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN. Został powołany do Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Należał do Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, co wiązało się z żywą pamięcią i troską o kulturę rodzinnych stron jego małej kresowej ojczyzny. Był także członkiem polskiej sekcji PEN Clubu.
Zainteresowania naukowe Cz.H. skupiały się na: dawnej pieśni świeckiej, staropolskiej literaturze popularnej i okolicznościowej, kulturze intelektualnej kręgów innowierczych dawnej Polski oraz folklorystyce literackiej.
Współpracował z pismami: „Zeszyty Wrocławskie” (sekretarz redakcji 1948-1951), „Nowe Sygnały” (członek komitetu redakcyjnego 1956-1957), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” (członek komitetu redakcyjnego od 1975 r.), „Literatura Ludowa” (redaktor naczelny od 1972 r.), „Studia folklorystyczne” (współredaktor), „Teksty” (członek redakcji 1974-1982, 1975-1980 redaktor naczelny), „Wrocławskie Studia Wschodnie” (redaktor od 1995 r.) oraz „Slavic and East European Arts” (członek komitetu redakcyjnego 1983-2003). Publikował w czasopismach: „Pamiętnik Literacki”, „Odra” i „Sobótka”, od 1990 r. był stałym współpracownikiem pisma „Teksty Drugie”.
Należał do: komitetu redagującego Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, komitetu redakcyjnego edycji Dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego oraz komitetu redakcyjnego przewodnika encyklopedycznego Literatura polska. Był również przewodniczącym ogólnokrajowego problemu węzłowego Polska kultura narodowa, jej tendencje rozwojowe i percepcja (1975-1982). Pisarka Maria Dąbrowska, którą poznał we Wrocławiu, w salonie literackim Anny Kowalskiej, wybrała go na członka rady opiekującej się jej spuścizną literacką. Po śmierci profesora Kazimierza Wyki to właśnie Cz.H. stanął na czele tej rady.
Odznaczony: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2001), odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Otrzymał nagrodę emigracyjnej Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego oraz Nagrodę im. Zygmunta Glogera (za niepodważalne zasługi dla współczesnej folklorystyki).
Dwukrotnie jego działalność naukowa została uhonorowana poprzez wydanie interdyscyplinarnego tomu studiów. W 1988 r. z okazji 60-tych urodzin i 40-lecia pracy naukowej ukazała się Kultura, literatura i folklor pod redakcją Marka Graszewicza i Jacka Kolbuszewskiego. W 1998 r. z okazji przejścia na emeryturę wydano tom „Wszystek krąg ziemi”. Antropologia, historia, literatura pod redakcją Piotra Kowalskiego.
Jego żoną była Maria z Kopeckich (1939-2001), polonistka, którą poślubił w 1952 r. Mieli dwie córki: Magdę i Martę.
Pochowany na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.
Bibliografia podmiotowa
Kuzik A., Bibliografia prac Czesława Hernasa, [w:] Kultura-literatura, folklor, red. M. Graszewicz i J. Kolbuszewski, Warszawa 1988 s. 519-529.
Bibliografia przedmiotowa
Bubnicki R., Grajcie tak, aby wygrać. Czesław Hernas (1928-2003), Wrocław 2021.
Ergetowski R., Intelektualista w kalinowym lesie: Czesław Hernas (1928-2003), „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2004, t. 8, s. 9-22.
Głowiński M., Tęgie głowy. 58 sylwetek humanistów, Warszawa 2021, s. 268-274.
Kowzan J., Czesław Hernas (1928-2003), [w:] http://www.staropolska.pl/wydarzenia/Kowzan_Prof_Hernas.html [dostęp 20.04.2023 r.].
Litwornia A., Czesław Hernas (12 lipca 1928 – 11 grudnia 2003), „Pamiętnik Literacki” 2005, z. 2, s. 265-273.
Ługowska J., Antoni Czesław Hernas (1928-2003), [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy: sylwetki, szkice biograficzne, t. 2, red. E. Fryś-Pietraszkowa, A. Spiss, Wrocław 2007, s. 120-123.
Pierzchała J., Humaniści na Śląsku. Czesław Hernas, „Śląsk” 2001, nr 1, s. 49-51.
Pitera J., Hernas Czesław, [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, oprac. zespół pod red. J. Czachowskiej i A. Szałagan, t. 3, Warszawa 1994, s. 242-243.
Ślęk L., Czesław Hernas (1928-2003), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2004, t. 48, s. 309-313.
https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/16226,Hernas-Czeslaw.html [dostęp 24.04.2023]
https://polskiemiesiace.ipn.gov.pl/mie/form/r804324078038,Hernas-Antoni-Czeslaw.html [dostęp 24.04.2023 r.]
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk [kwiecień 2023]