Czasopisma kresowe

Dramat II wojny światowej i masowe przesiedlenia ludności po jej zakończeniu wykreowały nowy kształt Polski, nie tylko w sensie geograficznym ale też społecznym i kulturowym. Adaptacja wysiedlonych z Kresów w nowym miejscu zamieszkania przebiegała z trudem, do czego przyczyniały się różnice językowe, odrębność kulturowa, przekonanie o niesprawiedliwości przesiedlenia, traktowanie nowego miejsca zamieszkania jako tymczasowego. Nadto, polityka państwa polskiego, które realizowało sowieckie wzorce postępowania przekreśliła wszelkie formy kultywowania „pamięci” Kresów w przestrzeni publicznej. W Polsce Ludowej o Kresach i losie ich mieszkańców mówiono tylko zgodnie z partyjną ideologią, albo wcale. Wspomnienia i opracowania kierowane do druku podlegały cenzurze, ale w pamięci ludzi żyła niewypowiedziana tęsknota za Kresami, która dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. mogła znaleźć swoje ujście. W dobie zmian politycznych zaczęły powstawać pierwsze towarzystwa oraz organizacje zrzeszające mieszkańców dawnych ziem polskich, miast, miasteczek położonych na wschód od linii Bugu a wraz z nimi pojawiły się pierwsze periodyki podejmujące tematykę kresową w szerokim aspekcie problemów społecznych, kulturowych, historycznych, rozrachunkowych.

Przez termin „czasopisma kresowe” należy rozumieć wszelkie publikacje podejmujące tematykę Kresów Wschodnich byłej RP, w granicach sprzed 1939 r. wydawane i redagowane na terenie Polski, dla potrzeb Leksykonu – uwzględniono tytuły ukazujące się na Śląsku w latach 1949-2022. Ważnym źródłem informacji był wykaz czasopism opracowany i opublikowany przez Halinę Murawską w książce Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej, (Warszawa 2017) oraz publikacja Władysława Kolasy, Współczesna prasa kresowa w kraju i za granicą (rozwój, analizy, przegląd tytułów), drukowana w pracy zbiorowej Od strony Kresów. (Kraków 2000).

Część czasopism opracowana została w oparciu o zbiory zgromadzone w Bibliotece Uniwersytetu Opolskiego. Ustalenie wyczerpującej listy tytułów tych wydawnictw jest niemożliwe, ponieważ część z nich ukazała się okazjonalnie w związku z wydarzeniem czy rocznicą, część ma charakter wewnętrznych biuletynów i traktowana jest raczej jako dokument życia społecznego, nie jako wydawnictwo ciągłe, w związku z tym dostęp do informacji o nich jest bardzo ograniczony. Tytuły periodyków prezentowane są w kolejności alfabetycznej. Opis zawiera tytuł, podtytuł, nazwę instytucji sprawczej, nazwisko redaktora, miejsce wydania, rok wydania, częstotliwość ukazywania się. Nie wszystkie periodyki kresowe były i są publikowane zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami tego typu wydawnictw, dlatego też nie można ustalić znormalizowanego opisu dla wszystkich tytułów. Tytuły zamieszczone w zasobach internetowych bądź ukazujące się w formie elektronicznej uzupełnione są o adres strony www.

• „Biuletyn Bukaczowiecki”/ Ognisko Bukaczowczan Stowarzyszenia Europejskich Więzi we Wrocławiu / 1994-2009 / Wrocław/ od nr 4 (2000) red. T. Tomkiewicz/ kwartalnik.
• „Biuletyn Informacyjny Towarzystwa Miłośników Lwowa. Oddział Katowice / TML OK. / 1990-2004/ Katowice/ od 2 (1990) red. M. Kasztelaniec; od nr 19 (1998) red. H. Cholewa, A. Krzeszewska, A. Chlęch/ nieregularne.
• „Biuletyn Informacyjny Zarządu Głównego TMLiKPW/ Zarząd Główny TMLiKPW we Wrocławiu/ 1994/ Wrocław.
• „Biuletyn SPZD” / Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej / 1993-1994 / Legnica- Częstochowa / red. R. Lorenz, J. Pilecki/ nieregularne / następny tyt.: „Ziemia Drohobycka”.
• „Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej” / 2007- / Wrocław / red. J. Rybotycki, K. Lorenz / półrocznik / poprzedni tyt.: „Ziemia Drohobycka”: [czasopismo środowiskowe Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej] / http://spzd.pl/index.php/biuletyn-2/.
• „Biuletyn Stryjskiej Strzechy Członka Towarzystwa Miłośników Lwowa / Koło Stryjskiej Strzechy przy Towarzystwie Miłośników Lwowa we Wrocławiu / 1991 / Wrocław / nieregularne / następny tyt.: „Strzecha Stryjska”.
• „Gdzie Szum Prutu… : biuletyn informacyjny Klubu Miłośników Kołomyi Pokucie” [przy TMLiKPW] / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich / 1990-2001 / Wrocław / red. B. Krupska / nieregularne / https://kolomyja.net/biblioteka/gdzie-szum-prutu-info/.
• „Głos Buczaczan” / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Klub Buczaczan / 1992-2009 / Wrocław / red. A. Łucarz, M. Pastuszek; od nr 1 (1999) red. Wł. Szklar; od nr 1 (2010) red. R. Czerw / kwartalnik, od 2008 r. półrocznik.
• „Goniec Pokucki : biuletyn Ogólnopolskiego Klubu Miłośników Kołomyi „Pokucie” z siedzibą we Wrocławiu” / 2019-2020 / Wrocław / red. B. Jasiński / nieregularne / od nr 2 (2020) zmiana podtytułu Biuletyn Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo - Wschodnich Ogólnopolskiego Oddziału Kołomyjan „Pokucie” / https://kolomyja.net/wp-content/uploads/2019/11/Goniec-Pokucki-NR-1.pdf .
• „Kresowianie : pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Oddział Wałbrzych / 1994 / Wałbrzych / red. J. Haak.
• „Leopolis” / Towarzystwo Miłośników Lwowa w Kłodzku / 1989-1991 / Kłodzko / red. E. Golecka, A. Baran / tygodnik.
• „Na Rubieży : czasopismo historyczno-publicystyczne” / Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów / 1992- / Wrocław / red. K. Bulzacki , T. Swoboda, H. Komański , M. Siekierka, Cz. Filipowski / dwutygodnik.
• „Namysłowskie Spotkania Kresowe: czasopismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Namysłowie” / 2003- / Namysłów / red. J. Iwanyszczuk / https://kresy2010.pl/index.php/blog/.
• „Semper Fidelis : pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Wrocław” / 1989- / Wrocław / Red. D. Niespiak, Z. Ojrzyński, A. Kamiński, D. Tabińska-Juhasz / dwumiesięcznik / https://tmlikpw-zarzadglowny.pl/category/semper-fidelis/.
• „Spotkania Świrzan : biuletyn Świrzan i ich Potomków” / 1992- / Lubin / red. J. Wyspiański / nieregularne / od nr 2 (1996) zmiana podtytułu Biuletyn wspomnieniowo-historyczny Świrzan i ich Potomków / http://archiwumkresowe.pl/spotkania-swirzan-biuletyn-wspomnieniowo-historyczny-swirzan-i-ich-potomkow-numer-160/.
• „Strzecha Stryjska” / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Zarząd Główny we Wrocławiu / 1991-2008 / Wrocław / red. K. Roszek-Misiak, A. Wojciechowska / półrocznik / od 1994 podtytuł : „Biuletyn Klubu”.
• „Wiadomości Towarzystwa Miłośników Lwowa” / 1989 / Wrocław / red. Z.A. Ojrzyński, D. Niespiak.
• „Wiadomości z Kołomyi i Pokucia : biuletyn informacyjny Oddziału Miłośników Kołomyi „Pokucie: we Wrocławiu” / 2002-2009 / Wrocław / Re. Z. Berling / półrocznik.
• „Wicyńskie Forum : biuletyn historyczno-informacyjny / 2007 / Bielsko-Biała / red. J. Argasiński / następny tyt. : „Wicyńskie Zeszyty : periodyk Klubu Wicynian i ludzi związanych z Kresami Południowo-Wschodnimi.
• „Wicyńskie Zeszyty : periodyk Klubu Wicynian i ludzi związanych z Kresami Południowo-Wschodnimi / 2009- / Bielsko-Biała / red. J. Argasiński / rocznik.
• „Wrocławskie Studia Wschodnie” / Ośrodek Badań Wschodnich Uniwersytetu Wrocławskiego / 1997- / Wrocław / red. A. Kuczyński, E. Kłosek / rocznik / https://wuwr.pl/wrsw. [ Nie jest periodykiem stricte kresowym].
• „Z Nurtem Stryja” / Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Oddział Stryjan w Gliwicach / 1997-2007 / Gliwice/ red. T. Olszańska / nieregularne.
• „Zeszyty Łukowieckie : Gazeta Informacyjna” / 2003-2008 / Wały, Brzeg Dolny / aut. F. Burdzy / nieregularne / https://burdzyfrancieszek.wixsite.com/zeszyty/zeszyty-lukowieckie.
• „Zeszyty Tłumackie” Ogólnopolski Oddział Tłumaczan Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Wrocław / 1996- / Wrocław / red. D. Tabińska-Juhasz; od 2004 red. E. Niewolska / do 2003 kwartalnik, od 2004 półrocznik / http://www.miastotlumacz.pl/zeszyty-tlumackie/.
• „Ziemia Drohobycka : czasopismo środowiskowe Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej” / 1995-2007 / Wrocław / red. R. Lorenz, J. Pilecki / rocznik / poprzedni tyt. : „Biuletyn SPZD”, następny tyt.: „Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej”.
• „Złoczowianka : Gazetka Okolicznościowa Stowarzyszenia Miłośników Złoczowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Bielsku-Białej” / 2007-2009 / Bielsko-Biała / red. E. Grygiel / nieregularne.

Bibliografia przedmiotowa

Gotowiecki P., Przegląd czasopiśmiennictwa emigracyjnych środowisk kresowych (1942-2016), „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2020, t. 23, nr 4, s. 135-157.

Kolasa W., Współczesna prasa kresowa w kraju i za granicą (rozwój, analizy, przegląd tytułów), [W:] Od strony Kresów. Studia i szkice, cz. 2, red. H. Bursztyńska, Kraków 2000, s. 279- 320.

Murawska H., Czasopisma kresowe wydawane w Polsce w latach 1989-2009. Materiały do bibliografii, [W:] Dziedzictwo i pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. II Muzealne Spotkania z Kresami, red. T. Skoczek, Warszawa 2017, s. 517-575.

Wójcik J.E., Tematyka Kresów Wschodnich na łamach „Odry” w latach 1979-1989, [W:] Książka na Śląsku w latach 1956-1989. Zarys problematyki, red. M. Pawłowiczowa, Katowice 1999, s. 207-213.

Autor hasła

Anna Błaszczyk