Bronisław Szeremeta

ur. 03.06.1915 r. w miejscowości Adamy, pow. Kamionka Strumiłowa, woj. tarnopolskie (obecnie Ukraina), zm. w 2009 r. we Wrocławiu - lekarz weterynarii, uczestnik kampanii wrześniowej, żołnierz AK, więzień sowieckich łagrów, autor książek.

Imię i nazwisko	Bronisław Szeremeta
Data i miejsce urodzenia	03.06.1915, Adamy
Data i miejsce śmierci	2009, Wrocław
Zawód	lekarz weterynarii, pisarz

Bronisław Szeremeta był synem Henryka Szeremety (1880 – 1939) i Marii z d. Krukowskiej (1890 – 1991). Rodzice posiadali kilkudziesięciohektarowe gospodarstwo rolne. Ojciec specjalizował się w pszczelarstwie, posiadał pasiekę ok. 100 pszczelich pni.

Bronisław ukończył czteroklasową szkołę podstawową w Adamach. Później uczył się w szkole powszechnej w Busku na Podolu. następnie uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. króla Jana III Sobieskiego w Złoczowie, w którym zdał maturę w 1936 r. Po czym powołany został do służby wojskowej w Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy przy 12 Dywizji Piechoty w Tarnopolu. Ukończył ją jako plutonowy podchorąży. W 1937 r. rozpoczął studia w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, jednej z czterech wyższych uczelni Lwowa w dwudziestoleciu międzywojennym i jednej z dwóch uczelni kształcących lekarzy w specjalności medycyna weterynaryjna w II RP (założonej w 1881 r.).

Sympatyzował z jedną z największych organizacji studenckich II RP o orientacji narodowej - Związkiem Akademickim Młodzieży Wszechpolskiej.

W początkach 1939 r. został powołany do odbycia ćwiczeń wojskowych, które ukończył jako podporucznik rezerwy. W sierpniu 1939 r. został zmobilizowany i wcielony do 52 pułku piechoty w Złoczowie. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził plutonem. Gdy wojsko przebijało się 22 września 1939 r. w kierunku granicy rumuńskiej trafił wraz z całym pułkiem w Tłumaczu na Pokuciu do sowieckiej niewoli. Jako jeniec wojenny przebywał kilka dni w Horodence, a następnie został przewieziony do Wołoczysk nad rzeką Zbrucz na terenie ZSRR. W tamtejszym obozie polowym, zgromadzono tysiące polskich żołnierzy, zarówno szeregowych, jak i oficerów.

Z tego miejsca wywożono przede wszystkim oficerów polskich do Katynia. Przy rozpoznaniu, ukrył stopień oficerski i dzięki temu uniknął śmierci, pozostając w łagrze dla żołnierzy szeregowych. Po czym przewieziony został wraz z innymi żołnierzami do łagru w Margańcu Stalinowskim koło Krzywego Rogu, gdzie polscy jeńcy pracowali w kopalniach rudy żelaza. W maju 1940 r. deportowany został wraz z tysiącami innych polskich jeńców do Kothasu w Republice Komi (Rosja).

Po kilku dniach został wywieziony w głąb tajgi do łagru do pracy przymusowej Meżog 12 i zatrudniono go przy budowie linii kolejowej Kotłas – Workuta.

W dniu 22 IX 1939 r. dotarł do miejscowości Tłumacz. Był piękny, słoneczny dzień wrześniowy. Pora popołudniowa, gdy znaleźliśmy się w mieście. Ludność miasta oczekiwała na wkroczenie Czerwonej Armii z wielkim strachem i niepokojem, ponieważ z Tarnopola, zajętego kilka dni wcześniej, docierały wiadomości, że tam Sowieci urządzili straszliwą rzeź polskich oficerów, policji i państwowych funkcjonariuszy. Strach i niepokój ludności potęgowały jeszcze inne, groźne wieści, dochodzące z najbliższych okolic, że tam uzbrojone bandy ukraińskie napadają na polskie gospodarstwa rolne, grabią je, podpalają i mordują ich mieszkańców, jeżeli nie zdążą ratować się ucieczką. Sytuacja i nastrój w mieście był bardzo ponury i tragiczny. Ponieważ nie było możliwości przebicia się siłą do granicy rumuńskiej ze względu na słabe uzbrojenie, dowódca pułku mjr Kiczka zdecydował się poddać. Wieczorem otrzymaliśmy rozkaz, że rankiem dnia następnego złożymy broń. Przygotowywaliśmy się do tego przez całą noc. Wielu kolegom udało się zdobyć cywilne ubrania u miejscowej ludności i ratować się ucieczką przed niewolą. Niebezpiecznie było pojedynczo w mundurze oddalać się od zwartego oddziału, ponieważ bandy ukraińskie takich w drodze mordowały. Ubrania cywilnego nie udało mi się zdobyć, dlatego postanowiłem oddać się do niewoli w nadziei, że przy najbliższej okazji uda mi się z niej uciec [...]. [B. Szeremeta, Ucieczka polskiego żołnierza ze stalinowskiego łagru zagłady 1939-1940 (fragmenty wspomnień), "Człowiek który przeżył..." https://web.archive.org/web/20121116070122/http://www.szeremeta.republika.pl/ucieczka.htm]

Po miesięcznym pobycie w łagrze, udało mu się uciec wraz z kilkoma kolegami i po długiej i ciężkiej wędrówce dotarł jesienią 1940 r. do Lwowa. Tam nawiązał kontakt z konspiracją wojskową - Narodową Organizacją Wojskową (NOW) i uzyskał dowód osobisty (tzw. sowiecki paszport) na nazwisko Eugeniusz Wiśniewski. Co pozwoliło mu przeżyć pierwszą okupację sowiecką. Podczas okupacji niemieckiej kontynuował studia weterynaryjne.

Uczył się pod swoim prawdziwym nazwiskiem, gdyż w budynku dawnej Akademii utworzone zostało (rzekomo dla Ukraińców) „Tierarztliche Fachkurse”, gdzie wykładali dotychczasowi profesorowie, co umożliwiło kontynuowanie nauki przedwojennym studentom.

Był nadal żołnierzem NOW i aktywnym działaczem konspiracji, jako instruktor w Konspiracyjnej Podchorążówce miał pod opieką 4 elewów. Z dwoma z nich, po wojnie w Krakowie: Konradem Surą ps. „Jasiński” i Romanem Nitarskim ps. „Marcin” utrzymywał kontakty. Działając w NOW odwiedzał swoją wieś rodzinną, gdzie pomagał w organizowaniu samoobrony przed bandami Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), a następnie w ewakuacji ludności, w marcu 1944 r. na Zachód, do nowej Polski.

Wieś Adamy w latach 1944-1945 uległa całkowitej zagładzie, nie ma po niej dziś już śladu. Prześladowcą Polaków na tym terenie był Dymitr Kupiak, dowódca oddziału SB i OUN-UPA, który po II wojnie osiadł w Toronto w Kanadzie. Bronisław Szeremeta opisał te wydarzenia w swojej książce wspomnieniowej pt. Watażka (2000).

Była to postać tak daleko budząca grozę, że prosty lud ukraiński mówił o nim jako o "piekielniku" i niejeden upowiec także drżał przed Kupiakiem i chętnie widziałby go na szubienicy. Bojówki SB były najokrutniejszymi formacjami OUN-UPA rozprawiającymi się bezlitośnie także ze swoimi - nieprawomyślnymi Ukraińcami, czyli z tymi, którzy protestowali przeciwko zbrodniom dokonywanym na bezbronnej, cywilnej ludności polskiej. [E. Prus, Przedmowa do książki B. Szeremeta, Watażka, Wrocław 2000].

Po aresztowaniu, w grudniu 1944 r. komendanta NOW na całą Małopolskę Wschodnią Adama Mireckiego ps. „Adaś”, komendantem został jego z-ca oficer Mieczysław Grzywacz ps. „Marek”, a jego zastępcą Bronisław Szeremeta ps. „Ryś”. W marcu 1944 r. doszło do połączenia NOW i Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), z czego powstała Armia Krajowa (AK).

Dowództwu AK podporządkowano 4 plutony NOW w śródmieściu Lwowa. Po rozpoczęciu operacji wojskowej o nazwie Akcja Burza, zorganizowanej przez oddziały Armii Krajowej przeciw wojskom niemieckim dowodził Plutonem I w okolicach Uniwersytetu. Po jej zakończeniu, po przyjściu władzy sowieckiej, członkowie NOW musieli się ukrywać. Powstały nowe struktury Organizacji „Niepodległość” (Nie), której głównym zadaniem było prowadzenie obserwacji nowej władzy i niesienie pomocy rodzinom aresztowanych.

B. Szeremeta „Rys” działał w tej organizacji do 5 marca 1944 r., do czasu aresztowania przez „Smiersz” (sowiecki wywiad - śmierć szpiegom). Stało sie to po wskazaniu przez konfidenta Jana Kalikowskiego ps. „Sas” członka oddziału AK, dowodzonego przez kpt. Serba Sotynowicza - „Drażę”.

B. S. podczas próby ucieczki z więzienia przy ul. Kadeckiej 20 we Lwowie, został postrzelony w rękę. Rannego przewieziono do głównej siedziby organów bezpieczeństwa państwowych ZSRR na Łubiance w Moskwie, gdzie zamierzano wykorzystać go jako świadka w „procesie” 16 przywódców Polski Podziemnej. Miał przyznać, że przywódcy AK walczyli z wojskami sowieckimi. Nie poszedł na ugodę, za co został przewieziono z powrotem do Lwowa i skazany na kare śmierci. Po dwóch miesiącach oczekiwania na wykonanie wyroku, kara została zamieniona na 20 lat katorgi i 5 lat pozbawienia wszelkich praw publicznych.

Najpierw przewieziono go do więzienia w Drohobyczu, gdzie gromadzono więźniów w starszym wieku i inwalidów, skąd następnie został eskortowany do odległego Dżazkkarganu w Republice Kazachskiej. Stamtąd po dwóch latach trafił do łagru pracy przymusowej dla jeńców wojennych w Spassk k/Karagandy ( utworzony w 1941 r.).

Przebywał tam do jesieni 1956 r., kiedy po odwilży politycznej, przekazany został władzom polskim (jako repatriant) do więzienia w Brześciu nad Bugiem (obecnie Białoruś). Do Brześcia nie dojechał, gdyż po dwumiesięcznym transporcie umieszczono go w Paćmie w Republice Mordowskiej (europejska cześć ZSRR), gdzie trzy lata czekał na transport do PRL-u. Po czym oddano go władzom polskim na terenie Brześcia. Został represjonowany przez polski komunistyczny aparat bezpieczeństwa, od 31 marca 1959 do 10 kwietnia 1959 r. był więziony w Łęczycy (centralna Polska). Następnie dzięki pomocy swoich dawnych kolegów uwolniony.

Przyjechał do Wrocławia, tu znalazły się dokumenty z uczelni lwowskiej, na podstawie których po zdaniu wymaganych egzaminów, uzyskał w czerwcu 1960 r. dyplom lekarza weterynarii na Uniwersytecie Wrocławskim i podjął pracę w tym zawodzie, pracując aż do emerytury w 1978 r.

We Wrocławiu założył rodzinę, w 1977 r. ożenił się Marię Krasińską.

Opisał wspomnienia ze swoich przeżyć w publikacjach: „Powroty do Lwowa”, „Watażka – wspomnienia nierozstrzelanego i jego zbrodnie”, „Związek Walki Zbrojnej zwalczany przez NKWD we Lwowie 1939 – 1941” (wyd. Fundacja Kresowa Semper Fidelis), oraz w periodykach wydawanych we Wrocławiu, Toronto w Kanadzie i w Nottingam w Wielkiej Brytanii.

Był inicjatorem i fundatorem granitowej tablicy pamiątkowej dla współtowarzyszy – łagierników syberyjskich, zawieszonej w kruchcie kościoła NMP na Piasku we Wrocławiu.

Członek: Związku Inwalidów Wojennych.

Odznaczony: Medalem „Wojska Polskiego”, „Za Warszawę 1939 – 1945”, „Za wolność Waszą i Naszą”, „Salutus Rei Publicaemprema Lex” (Światowego Związku Armii Krajowej), „Benede Veterinaria Meritus”(jeden z 31), „Krzyżem Armii Krajowej”, „Krzyżem Obrońców Kresów”, „Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski”.

Bibliografia podmiotowa

Szeremeta B., „Powroty do Lwowa”, Warszawa 1989, 2003.

Szeremeta B., „Związek Walki Zbrojnej zwalczany przez NKWD we Lwowie 1939 – 1945”, Wrocław 1998.

Szeremeta B., „Watażka – jego zbrodnie i zakłamane wspomnienia”, Wrocław 2000. Szeremeta B., „Przeżyłem Spassk”, „Nasz Dziennik” 23.09.2002 r.

Bibliografia przedmiotowa

Archiwum Wschodnie, sygn. AW I/0563 “Cracovia Leopolis” 2000, s. 48-49. [ba.], Śp. Józef Berezowski (1922 - 2004), „Semper Fidelis” 2005, nr 1 (84), s. 47.

Fedorowicz A., Słynne ucieczki Polaków, Warszawa 2018 [w tym: Szeremeta B., Ucieczka z sowieckiego łagru przez dziką tajgę do polskiej konspiracji we Lwowie].

Bronisław Szeremeta, Człowiek, który przeżył…. http://szeremeta.wex.pl/spotkania.htm, dostęp: październik 2023 r.

https://baza.muzeum-ak.pl/zolnierz/37095/, dostęp: październik 2023 r.

Autor hasła

Jerzy Hubicki, Maria Kalczyńska