Bolesław Dalbor

ur. 04.04. 1881 r. w Dzygówce, pow. jampolski (obecnie Ukraina), zm. 14.12.1946 r. w Chorzowie - podpułkownik, obrońca Lwowa, inżynier budowy maszyn, działacz społeczny.

Imię i nazwisko	Bolesław Dalbor
Data i miejsce urodzenia	4.04.1881, Dzygówka
Data i miejsce śmierci	14.12.1946, Chorzów
Zawód	inżynier budowy maszyn

Bolesław Dalbor był synem Maksymiliana i Emilii Karoliny z Nowaków (córka Franciszka i Katarzyny z Zagórskich). Ojciec Maksymilian (15.10.1839-13.07.1923) był synem Maksymiliana i Marii z Ćwiklińskich, pochodził z Poznania. Jako żołnierz armii pruskiej, zbiegł do Powstania Styczniowego. Walczył w oddziałach płk. Edmunda Taczanowskiego (pod pseud. „Ćwikliński”), potem płk. Ludwika Żychlińskiego i Pawła Landowskiego. W 1864 r. dostał się do niewoli rosyjskiej, został skazany na 8 lat ciężkich robót. Przetrzymywany był w więzieniu akatujskim, pracował w kopalni rud srebra. Za udział w buncie więźniów sąd wojenny skazał go na 40 batów i dodatkowe 2 lata pracy w kopalni. Po amnestii carskiej w 1869 r. został w Toruniu przekazany władzom pruskim. Za dezercję osadzono go w twierdzy głogowskiej. Po wybuchu wojny francusko-pruskiej został wcielony do wojska, służył jako szeregowiec w kompanii niemieckiej korpusu okupacyjnego i nadzoru nad jeńcami francuskim. Po zakończeniu wojny w 1871 r. został zwolniony. Wędrując za pracą, z rodzinnej Wielkopolski dotarł do Galicji. Ukończył Krajową Szkołę Gospodarstwa Lasowego Lwowie. Był zarządcą majątku Wola Justowska pod Krakowem, potem pracował w administracji lasów na Podolu w Dzygówce, potem w pow. zamojskim, a następnie do 1907 r. w administracji dóbr Włodzimierza Dzieduszyckiego we Lwowie. Pracował też w magistracie lwowskim. We Lwowie Dalborowie mieszkali przy ul. Gosiewskiego 4a. Po 1920 r. przeniósł się do Krotoszyna. Został wtedy uwzględniony w Wykazie Weteranów Powstań Narodowych, mianowany podporucznikiem Wojska Polskiego, a 20.07.1922 r. odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Zmarł w 1923 r. w Krotoszynie, tam też jest pochowany. Z żoną Emilią miał dziewięcioro dzieci. Byli to m.in. synowie: Władysław Kajetan (1877-po V 1945) dr praw, pracownik dyrekcji Poczt i telegrafów dla Galicji i Lodomerii i starosta Radomia, Bolesław, Tadeusz Maksymilian (1889-1981) oraz córki: Stefania Jaworska (ok. 1874-), Jadwiga Emilia Götzlik (1882-), Janina Józefa (1900-), nauczycielka. Syn Adam (1873) i córka Helena Seweryna (1879) zmarli jako niemowlęta w Woli Justowskiej.

B.D. we wrześniu 1890 r. rozpoczął naukę w klasie przygotowawczej wyższego realnego gimnazjum w Brodach, z językiem wykładowym niemieckim. Tam w dniach od 19 do 15 lipca 1899 r. zdawał „pod przewodnictwem c.k. krajowego inspektora szkół średnich p. Emanuela Dworskiego” egzamin maturalny i otrzymał świadectwo dojrzałości. Planował studia prawnicze, jednak wstąpił na lwowską Cesarsko-Królewską Szkołę Politechniczną, na Wydział Budowy Maszyn. W marcu 1904 r. złożył drugi egzamin państwowy. W roku akademickim 1903/1904 był asystentem w katedrze budowy i konstrukcji maszyn Cesarsko-Królewskiej Państwowej Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie. Prowadził kurs wieczorowy dla ślusarzy, a podczas wakacji przez 3 miesiące, pracował przy trasie kolejowej Żywiec-Ujsoły.

Odbył następnie jednoroczną służbę wojskową w 30 Pułku Piechoty we Lwowie. Od 01.10.1905 do 01.10.1906 pracował jako inżynier konstruktor w fabryce Pierwszego Galicyjskiego Towarzystwa Akcyjnego budowy wagonów i maszyn w Sanoku. Potem przez kilka miesięcy w Borysławiu prowadził warsztat mechaniczny narzędzi wiertniczych w firmie W. Wysocki i Spółka, a następnie pracował w fabryce maszyn i odlewni żelaza E. Machana we Lwowie. 1 listopada 1907 r. uzyskał mianowanie Rady Miejskiej we Lwowie na stanowisko inżyniera w lwowskiej Gazowni Miejskiej. Podlegał mu dział służby zewnętrznej, był odpowiedzialny za rurociągi uliczne, instalacje wewnętrzne i oświetlenie ulic. Pełnił jednocześnie funkcję zastępcy dyrektora zakładu. W marcu 1910 r. uczestniczył w kilkunastodniowym Kursie dla inżynierów gazownictwa zorganizowanym w Chemiczno-Technicznym Instytucie w Karlsruhe. W 1913 r. odbył kurs samochodowy w Klosterneuburgu.

Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 r. został powołany do służby wojskowej jako oficer rezerwy. Objął kierownictwo warsztatów samochodowych. Przebywał na froncie serbskim, potem włoskim, a w maju 1918 r. został przeniesiony do Lwowa, jako dowódca głównych warsztatów samochodowych.

W listopadzie 1918 r. wstąpił do ochotniczego oddziału „Sokoła-Macierzy” i brał udział w obronie Lwowa. 22 listopada 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego. Objął kierownictwo warsztatów samochodowych we Lwowie, w kwietniu 1919 r. został szefem grup samochodowych, a we wrześniu Naczelne Dowództwo powierzyło mu zorganizowanie w większych miastach Wschodniej Małopolski warsztatów naprawy maszyn rolniczych. W lipcu 1921 r. przeszedł wraz z całym działem do oddziału likwidacji demobilu wojskowego przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Służył w 6 dyonie samochodowym do końca marca 1922 r. 1 kwietnia 1922 r. na własną prośbę został zdemobilizowany w randze podpułkownika. Podjął pracę na dawnym stanowisku w gazowni miejskiej we Lwowie. Jednak w połowie listopada tego roku otrzymał stanowisko dyrektora Elektrowni, Gazowni i Tramwajów Miejskich w Toruniu. Tam pracował do końca stycznia 1926 r. Potem przeniósł się na Górny Śląsk i 1 lutego 1926 r. został dyrektorem gazowni miejskiej w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Jako dyrektor gazowni promował użycie gazu w życiu codziennym – do oświetlania ulic, do użytku domowego (gotowanie, ogrzewanie pomieszczeń), a także w przemyśle. Jako przybysz na Śląsk zwrócił też uwagę na szkodliwość zadymienia, wszechobecną sadzę i kurz w miastach regionu, sugerując jednocześnie sposoby rozwiązania tych problemów:

Przybyszowi z innych dzielnic Polski imponuje Górny Śląsk ogromem swego przemysłu: kopalnie węgla, cynku, huty żelazne z piecami wysokimi, martenowskiemi wywierają na każdym, kto pierwszy raz zaglądną w te strony, wprost niezapomniane wrażenie. Ale mało jest takich, którzy li tylko dla przyjemności okazaliby ochotę pozostać tu dłużej: odstraszają ich te wiecznie dymiące kominy, które jak legendarne smoki zieją ze swych paszcz ogniem i – w miejsce siarki – sadzą. I faktem jest, że na Górnym Śląsku chodzi się wiecznie pod wrażeniem tej plagi w postaci sadzy, która brudzi twarz i ręce, wciska się do oczu i uszu, pokrywa grubą warstwą wszystkie ławki w parku, futryny okiem, a co najgorsze: dostaje się do naszych płuc, aby tam niszczyć tkanki, stając się tym samym przyczyną chorób piersiowych […]. A zatem te kłęby dymów czarnych, zatruwających powietrze nie są tym „koniecznym złem”, za jakie może je laik uważać, gdyż przez zastosowanie odpowiedniego paleniska mogą być prawie zupełnie usunięte. I to możemy zauważyć we wszystkich nowszych instalacjach, jak np. elektrowniach, pędzonych węglem […]. A na zachodzie idą jeszcze dalej: w Anglii Niemczech stosują specjalne aparaty (oddymiacze), które chwytają część dymów kominowych […]. Nie zdajemy sobie nawet sprawy, ile gramów tego kurzu, zawierającego różne chorobotwórcze bakterie wdychamy codziennie, jak ciężko pracują nasze płuca, które zamiast tlenu otrzymują znaczne dawki prochu ulicznego! Setki samochodów osobowych i ciężarowych przebiega dziennie nasze szosy przeważnie szutrowane […]. I tutaj możemy przy dobrych chęciach dużo dobrego zrobić […] a to przez użycie stosownych materiałów do budowy naszych dróg i ulic. W miastach przemysłowych o taki ruchu samochodowym i kołowym, jak Katowice, Królewska Huta itp. Powinno się stosować do budowy ulic wyłącznie bruku kamiennego wzgl. asfaltu. [B. Dalbor, Plaga sadzy i kurzu, „Technik” 1928, nr 12, s. 313-314].

B.D. był aktywnym działaczem Związku Gazowników i Wodociągowców, należał do jego Zarządu. Uczestniczył też w pracach Związku Gospodarczego Gazowni i Zakładów Wodociągowych w Państwie Polskim, był wiceprezesem i członkiem Zarządu. Pełnił funkcje zaprzysiężonego biegłego sądowego dla sądów obwodu katowickiego z zakresu budowy maszyn, instalacji gazowych, wodociągowych, centralnego ogrzewania, zakładów gazowych i motorów spalinowych. Był również znawcą Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach „w zakresie instalacji gazowych, wodociągowych i centralnego ogrzewania, budowy i prowadzenia zakładów gazowych, konstrukcji i ruchu kotłów parowych oraz w sprawach samochodowych”. Brał udział w zjazdach gazowników, m.in. w 1913 roku w Krakowie oraz w 1930 r. w Drohobyczu. Należał do komitetów przygotowujących zjazdy w Katowicach, w 1928 r. i w 1938 r. (jako przewodniczący). Podczas obrad zabierał głos, zwracając uwagę na różne aspekty pracy gazowni polskich, m.in. kłopoty z zaopatrzeniem w węgiel i koks, gazomierze i ich legalizację, taryfy, propaganda gazownictwa. Był członkiem delegacji polskiej na XII Zjazd Gazowników i Wodociągowców Czechosłowackich w Pardubicach w 1931 r.

B.D. podczas konferencji poświęconej gazyfikacji kraju, zwołanej przez Polski Komitet Energetyczny, wygłosił (15.01.1930 r.) referat o budującym się i projektowanym rurociągu dalekobieżnym dla gazu koksowniczego. Wszedł następnie w skład Komisji Gazyfikacyjnej Polskiego Komitetu Energetycznego. Jako specjalista w sprawach gazownictwa prowadził wykłady podczas rocznego kursu dla monterów instalacji gazowych i wodociągowych (13.02.1929-12.02.1930). Nauczał rysunków i szkicowania, technologii gazu i propagandy, o rurociągach, instalacjach wewnętrznych, zegarach, aparatach gazowych i motorach, prowadził też ćwiczenia praktyczne z zakresu instalacji rurociągów.

W 1932 r. D.B. świętował 25-lecie pracy zawodowej. Z tej okazji odprawiona została w jego intencji msza św. w kościele św. Jadwigi w Królewskiej Hucie. Prasa odnotowała:

Obecne stanowisko dyrektora Król. Huckiej Gazowni T.A. zajmuje inż. Bolesław Dalbor od 1 lutego 1926 , zatem blisko przez 7 lat, w którym to czasie zaskarbił sobie u podwładnych mu pracowników biurowych jak i robotników prawdziwy szacunek i zaufanie nie tylko dla jego fachowej wiedzy na polu gazownictwa, ale także za okazywaną na każdym kroku i w każdej potrzebie szczerą życzliwość […]. Należy zaznaczyć, że p. Dalbor był pierwszym, który poruszył myśl przeprowadzenia ogólnej gazyfikacji Górnego Śląska – projekt przez tegóż wykonany był bliskim realizacji, niestety ogólny kryzys gospodarczy uniemożliwił wykonanie tego planu. [Inż. Bolesław Dalbor, „Polonia” 1932, nr 2939, s. 3].

Po wybuchu II wojny światowej B.D. znalazł się w Krakowie i w latach 1940-1944 pracował w Krakowskiej Gazowni Miejskiej. W Generalnym Gubernatorstwie był zaprzysiężonym tłumaczem języka polskiego i niemieckiego na dystrykt krakowski.

B.D. angażował się w działalność kulturalną i społeczną. Należał do Macierzy Lwowskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz do Związku Strzeleckiego. Uczestniczył w IV zlocie sokolstwa polskiego we Lwowie 27-29 czerwca 1903 r. Był członkiem Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie (od 1908 r.) oraz członkiem wspierającym Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej. Pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Łowieckiego oraz wiceprezesa Towarzystwa Prawidłowego Myślistwa „Diana” w Zawierciu. Jako łowczy powiatowy P.Z.Ł. wypowiadał się w prasie na temat właściwego zabezpieczenia Parku Kościuszki w Katowicach przed dzikimi zwierzętami i odpowiedniego traktowania zwierząt. Należał do Komitetu Honorowego śląskich obchodów 10-lecia Powstania wielkopolskiego. Jako oficer rezerwy należał do Związku Oficerów Rezerwy RP – podczas pracy w Toruniu od 1922 był prezesem Pomorskiego Związku Oficerów Rezerwy RP, a w Chorzowie był prezesem koła w Chorzowie i członkiem Zarządu Okręgowego. Był również członkiem Sekcji Odczytowej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej w Toruniu. Działał w Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Lidze Morskiej i Kolonialnej. W Toruniu był też skarbnikiem Zarządu Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego.

Za udział w obronie Lwowa został Odznaczony: Krzyżem Walecznych; Krzyżem Obrońców Lwowa – „Orlęta”; Odznaką pamiątkową grupy „Sokół –Macierz”;  Złotym Krzyżem Zasługi (1929); Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

B.D. był żonaty z Marią z Knacikowskich (ślub 12.01. 1911 r.), mieli córkę Zofię (1912-).

Bibliografia podmiotowa

Dalbor B., Kurs zawodowy dla monterów instalacji gazowych we Lwowie, „Czasopismo Techniczne” 1913, nr 14.

Dalbor B., Gaz w życiu codziennem, „Ajencja Wschodnia. Codzienne Wiadomości Ekonomiczne” 1927, nr 107, s. 6.

Dalbor B., Plaga sadzy i kurzu, „Technik. Czasopismo poświęcone sprawom górnictwa, hutnictwa, przemysłu i budownictwa” 1928, nr 12, s. 313-314.

Dalbor B., Dotychczasowe wysiłki około przeprowadzenia gazyfikacji Górnego Śląska. Odczyt wygłoszony na XIII-tym Zjeździe Gazowników i Wodociągowców Polskich w Warszawie w r. 1931, „Gaz i Woda” 1931, nr 9, s. 204-210.

Dalbor B., Pod uwagę Magistratu miasta Katowic, „Polonia” 1938, nr 4750, s. 7.

Dalbor B., Wilki chodzą po ulicach miast polskich, „Polonia” 1938, nr 4889, s, 5.

Bibliografia przedmiotowa

Bekantmachung. Obwieszczenie. Na podstawie rozporządzenia Pana Generalnego Gubernatora z dnia 3 marca 1941 r. w sprawie dopuszczenia zaprzysiężonych tłumaczów…, „Amtlicher Anzeiger für das Generalgouvernement. Dziennik Urzędowy dla Generalnego Gubernatorstwa” 1941, nr 43, s. 1050.

Budziński Z, Historia gazownictwa polskiego od połowy XIX w. po rok 2000, zespół red. A. Wójtowicz, B. Nawrocka-Fuchs, Warszawa [2002].

Dreizehnter Jahresbericht des K.K. Real und Ober-Gymnasiums in Brody Für das Schuljahr 1891, Brody 1891, cz. 2, s. 17.

Egzamin dojrzałości w c.k. gimnazyum w Brodach…, „Gazeta Lwowska” 1899, nr 162.

Inż. Bolesław Dalbor (Z okazji 25-letniej pracy zawodowej), „Polonia” 1932, nr 2939, s. 3.

Komisja Gazyfikacyjna Polskiego Komitetu Energetycznego, „Gaz i Woda” 1930 nr 1, s. 22.

Kurs dla monterów instalacji gazowej i wodociągowej w Katowicach, „3. Sprawozdanie Śląskiego Instytutu Rzemieślniczo-Przemysłowego za rok 1930”, s. 131-139.

Łoza S., Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 128-129.

Nadolski P., Dalbor Bolesław, [w:] Chorzowski słownik biograficzny. Edycja nowa, t. 2, red. Z. Kapała, Chorzów 2008, s. 72-73.

Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918. Organizacja listopadowej obrony Lwowa. Ewidencja uczestników walk. Lista strat, cz. 3, oprac. E. Wawrzkowicz, J. Klink, Lwów 1939, s. 279.

Polskie Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877=1927. Księga Pamiątkowa, Lwów 1927.

Przeżył więzienie na Syberii i karny pobór do wojska, doczekał wolnej Polski, https://krotoszyn.naszemiasto.pl/przezyl-wiezienie-na-syberii-i-karny-pobor-do-wojska/ 4.ar/c1-7519729 [dostęp 15.12.2023]

Przybyszewski K., Dalbor Bolesław, [w:] Toruński słownik biograficzny, t.7, Toruń 2014, s. 57-58.

Przybyszewski K., Dalbor Bolesław, https://e-wietor.pl/dalbor-boleslaw/ [dostęp 10.12.2023].

„Rocznik Oficerski” 1924, s. 922, 933.

Rabczewski W., XII Zjazd Gazowników i Wodociągowców Czechosłowackich w Pardubicach (XII Sjezd Plynárenského a Vodárenského Sdruženi Českolovenského) 31/V-3/VI 1931, „Gaz i Woda” 1932 nr 5, s. 137-139.

Spis alfabetyczny członków Zrzeszenia Gazowników i Wodociągowców Polskich, „Gaz i Woda” 1929 nr 6, s. 21-124.

Sprawozdanie z XII Zjazdu Gazowników i Wodociągowców Polskich połączonego z Walnemi Zebraniami Zrzeszenia Gazowników i Wodociągowców Polskich oraz Związku Gospodarczego Gazowni i Zakładów Wodociągowych w Państwie Polskiem, który odbył się w Drohobyczu w dniach 8-11 maja 1930 r., „Gaz i Woda” 1930 nr 5, s. 97-115; nr 7, s. 165-178.

Sprawozdanie z XX Zjazdu Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych, organizowanego przez Polskie Zrzeszenie Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych oraz Związek Gospodarczy Gazowni i Zakładów Wodociągowych w Państwie Polskim przy współudziale Polskiego Komitetu Techniki Sanitarnej i Higieny Miast w dniach 23-26 czerwca 1938 r. w Katowicach Chorzowie, „Gaz, Woda i Technika Sanitarna” 1938, nr 10, s. 305-342.

Szwedo B., Powstańcy styczniowi odznaczeni Orderem Wojennym Virtuti Militari, Mińsk Mazowiecki, Warszawa 2013, s. 37-38.

Tyrowicz M., Dalbor Maksymilian, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 393-393.

XXI. Jahresbericht des. K.K. Rudolf-Gymnasiums in Brody 1899, Brody 1899, cz. 2, s. 37, 47.

XXXIV Sprawozdanie Wydziału Głównego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie za rok administracyjny 1910, Lwów 1911, s. 25.

Z Politechniki lwowskiej, „Czas” 1904, nr 57, s. 2;

Zaprzysiężenie rzeczoznawcy sądowego, „Polonia” 1927, nr 25, s. 7.

Znawcy, rewizorzy ksiąg handlowych itp., [w:] „Sprawozdanie Izby Handlowej w Katowicach za rok 1933”, s. 129.

Autor hasła

Weronika Pawłowicz