Antoni Szczerbo

ur. 2.08.1904 r. w Żarach, pow. wilejski, woj. wileńskie (obecnie Litwa), zm. 15.12.1991 r. w Lublinie – lekarz urolog, chirurg.

Imię i nazwisko	Antoni Szczerbo
Data i miejsce urodzenia	2.08.1904, Żary
Data i miejsce śmierci	15.12.1991, Lublin
Zawód	lekarz urolog, chirurg

Antoni Szczerbo był synem Juliana i Marianny z Sołowiejów. Urodził się w rodzinie polskiej szlachty zaściankowej. W domu rodzinnym panowała atmosfera patriotyczna, wielka literatura romantyczna stanowiła codzienną lekturą. Miał ośmioro rodzeństwa. W Dołchinowie w woj. wileńskim ukończył rosyjską szkołę podstawową. Naukę gimnazjalną rozpoczął w 1917 r. w Mołodecznie. Po wojnie kontynuował naukę w I Gimnazjum Humanistycznym im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie i w 1926 r. zdał maturę. Studiował medycynę na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB), w 1931 r. otrzymał dyplom doktora wszechnauk lekarskich. Jako student przez dwa lata był asystentem, najpierw Zakłądu Anatomii Prawidłowej, potem Zakładu Anatomii Topograficznej USB. Jeszcze przed uzyskaniem dyplomu objął asystenturę w Klinice Chirurgicznej profesora Kornela Michejdy. Zainteresował się urologią dzięki kontaktom z berlińskim lekarzem Wulfem Perlmanem, który przybył do Wilna. A.Sz. został kierownikiem oddziału urologii utworzonego w 1928 r. przy Klinice Chirurgicznej w Wilnie.

Po zatwierdzeniu przez Wileńską Izbę Lekarską tytułu specjalisty w chirurgii i urologii w 1937 r. został ordynatorem Oddziału Ogólnochirurgicznego w Święcianach w woj. wileńskim. Jako dyrektor Państwowego Szpitala w Święcianach wybudował nowy gmach i zorganizował oddział chirurgiczny na wzór kliniki. W Święcianach założył rodzinę, w 1936 r. poślubił wdowę Czesławę Stajgis (z domu Cudzanowską). Mieli córkę Małgorzatę (zam. Trojanowska, lekarz radiolog, profesor Uniwersytetu Medycznego w Lublinie). Wychowywał również syna żony z pierwszego małżeństwa Pawła Stajgisa (lekarz chirurg, profesor Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu).

Podczas II wojny światowej A.Sz. musiał uciekać ze Święcian. Operował w różnych szpitalach, m.in. w Wilkomierzu, często udzielając pomocy żołnierzom Armii Krajowej (AK), szkolił też chirurgów dla tej organizacji. W 1940 r. przebywał przez trzy miesiące w Kownie. W latach 1940-1944 w Wileńskim Szpitalu Miejskim i w Szpitalu dla Jeńców Wojennych pełnił funkcję ordynatora oddziału chirurgicznego. Pod pseudonimem „Szybki” współpracował ze służbą zdrowia AK, nieraz ukrywał partyzantów, zaopatrywał w sprzęt i materiały opatrunkowe oddziały AK. Prowadził także zajęcia na tajnym wydziale lekarskim USB.

W 1944 r. przeniósł się na polecenie wojewody białostockiego do Lublina, a potem do Krasnegostawu, gdzie zorganizował Szpital Powiatowy im. św. Franciszka. Jednocześnie pracował w 40-łóżkowym oddziale chirurgicznym Szpitala św. Jana Bożego w Lublinie. W latach 1946-1951 został dyrektorem tego lubelskiego szpitala. W tej placówce stworzył 20-łóżkowy Oddział Urologiczny i tam wykonał pierwszą cystektomię.

Decyzją Ministra Zdrowia został przeniesiony do Katowic. Był dyrektorem i ordynatorem Szpitala Specjalistycznego (dawny szpital św. Elżbiety przy ul. Warszawskiej) zorganizował 88-łóżkowy Oddział Urologiczny, w którym wykonywał także duże operacje chirurgiczne i ginekologiczne. W 1954 r. uzyskał w Śląskiej Akademii Medycznej tytuł docenta. Z powodu choroby nie przyjął pracy w II Klinice Chirurgii w Zabrzu.

W 1954 r. wrócił do Lublina, gdzie czekała na niego rodzina. Zorganizował 60-łóżkowy Oddział urologiczno-chirurgiczny w Okręgowym Szpitalu Kolejowym, gdzie pracował nieustannie do 1979 r. W 1956 r. objął jako docent etatowy oddziału urologicznego w I Klinice Chirurgii Akademii Medycznej (AM), z którego w 1964 r. powstała Klinika Urologii, którą prowadził przez 10 lat (1964-1974). Od 1956 r. prowadził w Lublinie zajęcia dla studentów z zakresu urologii. W 1970 r. został profesorem nadzwyczajnym. Po przejściu na emeryturę w Akademii Medycznej w 1974 r. przez dalszych 5 lat operował w Szpitalu Kolejowym. Jak podkreślał Włodzimierz Wieczorkiewicz:

Wyznawał zasadę: patrz na chorego, później na badania, uczył precyzji i oszczędności ruch w polu operacyjnym [„Przegląd Urologiczny” 2002, nr 2, s. 131].

Był doskonałym operatorem. Wcześnie wprowadził najbardziej nowoczesne sposoby znieczulenia operacyjnego. Po mistrzowsku wykonywał znieczulenia miejscowe i przewodowe w wielkich operacjach brzusznych i urologicznych. Współpracował blisko ze wszystkimi klinikami lubelskiej AM, zwłaszcza z kliniką ginekologiczno-położniczą. W 1961 r. i 1972 r. urządził w Lublinie ogólnopolskie zjazdy urologiczne. Ze szkoły profesora Szczerbo wyszło 3 profesorów urologii, 7 ordynatorów oddziałów urologicznych i chirurgicznych i łącznie kilkunastu doktorów i specjalistów chirurgii i urologii. Jest uważany za współtwórcę polskiej urologii Mirosława Gawarecka i Jerzy Zieliński podkreślali, że cechowały go:

Niezwykła prostota, mądrość życiowa, łagodny dowcip bez ironii, osobisty czar, równowaga duchowa i spokój w ciężkich sytuacjach oraz ojcowski stosunek do podwładnych [„Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1992, vol. 25, s. 123].

Należał do: Polskiego Towarzystwa Urologicznego (prezes zarządu Głównego 1970-1972, współzałożyciel i pierwszy prezes Oddziału Lubelskiego 1973-1978), Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Towarzystwa Chirurgów Polskich oraz Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. W 1976 r. został członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Urologicznego.

Odznaczony: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski; Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką „Zasłużony dla Lubelszczyzny”.

Został pochowany w Lublinie na cmentarzu przy ul. Lipowej.

W 2002 r. jego imię nadano Oddziałowi Urologii Szpitala Kolejowego w Lublinie i odsłonięto tam tablicę pamiątkową poświęconą jego osobie.

Bibliografia podmiotowa

Spis prac prof. dr hab. med. Antoniego Szczerby, [w:] Gawarecka M., Zieliński J., Prof. dr hab. med. Antoni Szczerbo (1904-1991), „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1992, vol. 25, s. 123-124.

Bibliografia przedmiotowa

Brożek K., Polsce lekarze na Górnym Śląski i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Katowice 2009, s. 303.

Brożek K., Wydział lekarski Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1999, vol. 38-39, s. 115-136.

Brożek K., Szczerbo Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 47, z. 3. Warszawa-Kraków 2011, s. 407-408.

Gawarecka M., Zieliński J., Prof. dr hab. med. Antoni Szczerbo (1904-1991), „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1992, t. 25, s. 121-124.

Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny, Warszawa 1987, s. 639.

Skarbek M., Klinika Urologii AM w Lublinie - skok w XXI wiek, „Przegląd Urologiczny” 2005, nr 3, s. 7-9.

Rauch J., Brożek K., Prudel N., Lekarze wileńscy- ich wkład i powstanie i rozwój Śląskiej Akademii Medycznej, [w:] Między Śląskiem a Wileńszczyzną, red. K. Heska-Kwaśniewicz, J. Januszewska-Jurkiewicz, E. Żurawska, Katowice 2019, s. 325-338.

Urzędowy spis lekarzy, lekarzy dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy : aptek, szpitali, ubezpieczalni społecznych., ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny, Warszawa 1939.

Wajda Z., Pro memoria, Pelplin 2009, s. 344.

Wieczorkiewicz W., Fanatyk pracy, „Przegląd Urologiczny” 2002, nr 2, s. 131-132.

Autor hasła

Marta Kasprowska-Jarczyk