Aleksander Szczęścikiewicz

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

pseudonim i kryptonim: A.Sz.; Olek; Stawicz; Stary, ur. 24.08.1897 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 21.04.1980 r. w Bytomiu – harcerz, żołnierz Armii Krajowej, śpiewak operowy, urzędnik skarbowy.

Zdjęcie portretowe Aleksandra Szczęścikiewicza
Imię i nazwisko Aleksander Szczęścikiewicz
Data i miejsce urodzenia 24.08.1897, Lwów
Data i miejsce śmierci 21.04.1980, Bytom
Zawód harcerz, wojskowy, śpiewak operowy, urzędnik skarbowy

Aleksander Szczęścikiewicz urodził się w rodzinie inteligenckiej drukarza i poety Stanisława (18731938) oraz Karoliny z Kurasiewiczów (18681957). Miał siostrę Marię (ur. 30. 06.1899 r. we Lwowie – zm.18.11.1975 r. w Bytomiu) nauczycielkę i instruktorkę harcerską Lwowskiej Chorągwi Harcerek, zamężną z Aleksandrem Weberem oraz brata Zbigniewa (ur. 5.09.1903 r. we Lwowie – zm. 30.08.1970 r. we Wrocławiu), członka lwowskiego Kolejowego Przysposobienia Wojskowego, po wojnie pracownika technicznego Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. A. Sz. dzieciństwo spędził na lwowskim Łyczakowie, tam uczęszczał do szkoły wydziałowej, a potem do szkoły handlowej, gdzie 27 czerwca 1914 r. zdał maturę. Już w wieku 14 lat wstąpił do powstałej pod wodzą Waleriana Sikorskiego IX Lwowskiej Drużyny Skautowej im. Jana Kilińskiego, zrzeszającej młodzież łyczakowskich szkół. Aktywnie uczestniczył w wyjazdach, ćwiczeniach oraz grach terenowych i 30 grudnia 1911 r. zdobył stopień młodzika. Od wiosny 1912 r. uczestniczył wraz z drużyną m.in. w zlocie sokolim w Skolem, a następnie brał udział w wielu wycieczkach do Podhorzec, Podkamienia, Żółkwi, Przemyślan, Bóbrki i Złoczowa. Podczas tych wypraw odbywały się manewry typu wojskowego oraz nauka strzelania. Kolejno zdobywał stopnie i funkcje harcerskie: zastępowego I Zastępu (20.10.1912 r.), wywiadowcy (30.04.1914 r.), ćwika (maj 1914 r.). Uzyskał też 17 sprawności skautowych, w grudniu 1913 r. złożył Przyrzeczenie Skautowe na ręce drużynowego Jana Szymańskiego. Po wybuchu I wojny światowej A. Sz. 31.08.1914 r. zgłosił się do Legionu Wschodniego, a po jego rozwiązaniu 21 września do Legionu Zachodniego w Krakowie. Zakwaterowany został w szkole w Dębnikach, gdzie zachorował na czerwonkę i 8.12.1914 r. został zwolniony ze służby w Legionach i odesłany na leczenie. Na początku 1915 r. trafił do obozu polskiego w miejscowości Choceń (obecnie Czechy), gdzie organizował drużynę skautową i 1.08.1915 r. otrzymał stopień przewodnika. Próbował wstąpić do Legionów, ale ze względów zdrowotnych został uznany za niezdolnego do służby wojskowej. Mimo to został powołany do służby austriackiej i skierowany do 61. baonu saperów w Krems (Austria). Po przeszkoleniu, jako szeregowiec został wysłany na front włoski, gdzie przeżył osiemnaście miesięcy w trudnych warunkach górskiego frontu. W październiku 1917 r. został ranny w 12. bitwie nad rzeką Isonzo (Socza, rzeka przepływająca przez Włochy i Słowenię), po wyleczeniu dotarł do Lwowa 2 listopada 1918 r., dzień po opanowaniu części miasta przez Ukraińców. Przedostał się do mieszkania rodziców w kamienicy Rynek 41, gdzie uwięził go oficer ukraiński. Uwolniony został dopiero po odbiciu okolic lwowskiego rynku przez wojska polskie 22.11.1918 r. Natychmiast zgłosił się do najbliższej komendy wojskowej i został przydzielony do oddziału wartowniczego 30. pułku piechoty (później pod nazwą 3. Pułku Strzelców Lwowskich, a potem 40. pułku piechoty). W jego szeregach walczył o odblokowanie oblężonego przez wojska ukraińskie miasta, następnie służył jako plutonowy w stacjonującej we Lwowie 1. Kompanii Etapowej, która ochraniała transporty pomiędzy Przemyślem, Warszawą oraz innymi miastami a Lwowem. 20.12.1919 r. awansował w wojsku do stopnia sierżanta, a 28 kwietnia 1920 r. został powołany do Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie. W lipcu 1920 r. A. Sz był gospodarzem kursu instruktorskiego Chorągwi Lwowskiej, z którego uczestnicy zgłosili się do walki z bolszewikami. A. Sz. pozostał w swoim oddziale wartowniczym 30. pułku piechoty i tam służył w czasie wojny polsko-sowieckiej. 19 kwietnia 1921 r. został przeniesiony do rezerwy i zwolniony z wojska.

W dwudziestoleciu międzywojennym A. Sz. dzielił swój czas między bardzo aktywną działalność harcerską, a naukę śpiewu solowego, występy w lwowskim zespole operowym, w radiu i na estradzie oraz pracę zarobkową w I Wydziale Izby Skarbowej we Lwowie (1923-1939). W listopadzie 1920 r. w wyniku uchwały V Zjazdu Naczelnej Rady Harcerskiej został mianowany na stopień podharcmistrza, a od 15 grudnia tego roku uzyskał stopień harcmistrza. W lipcu 1921 r. organizował Zlot Harcerstwa Lwowskiego z okazji 10-lecia skautingu i przygotował wystawę w Kasynie Miejskim. Jesienią tego roku objął komendę Obwodu III lwowskiego Hufca Harcerzy i zdobył stopień Harcerza Rzeczypospolitej. Uczestniczył w ogólnopolskich zlotach harcerskich, np. w 1924 r. w Zlocie Narodowym ZHP w Warszawie. Przygotowywał i prowadził jako komendant wiele obozów lwowskich harcerzy, np. w 1924 r. stacjonarny w Stynawie Niżnej (woj., stanisławowskie, obecnie Ukraina) i w 1925 r. wędrowny „Dookoła Polski”. 19 grudnia 1931 r. A.Sz. po raz pierwszy został komendantem Lwowskiej Chorągwi Męskiej ZHP, obejmującej swym zasięgiem województwa lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Pełnił tę funkcję kilkakrotnie z przerwami spowodowanymi pracą zawodową. Jako komendant Lwowskiej Chorągwi uczestniczył w Zlocie Jubileuszowym Harcerstwa Polskiego w Spale (1935 r.), w II Światowym Zlocie Roversów w Ingarö w Szwecji (1935 r.), w V Światowym Zlocie Skautowym w Vogelenzang-Bloemendaal w Holandii (1937 r.). W 1937 r. był komendantem drużyny reprezentacyjnej ZHP podczas wizyty prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Bukareszcie. Uczestniczył też w wielu lokalnych uroczystościach harcerskich, np. w dniach 23–25 kwietnia 1938 r. w poświęceniu proporca I Drużyny Harcerzy im. S. Żółkiewskiego w Drohobyczu. Jesienią 1938 r. zaangażował się w tworzenie, na wypadek wojny, pomocniczych oddziałów wojskowych złożonych z harcerzy i instruktorów. O tamtych latach pracy A. Sz. tak napisano w powojennej biografii:

Wiele spraw harcerskich załatwiał we własnym mieszkaniu w Rynku. Jego ogromny pokój pełen dzieł sztuki, kilimów i zbiorów numizmatycznych oraz pamiątek skautowych, wypełniony meblami gdańskimi, miał niezwykłą atmosferę, która udzielała się wielu instruktorom. Franciszek Machalski – redaktor lwowskiego „Skauta” i poeta, urzeczony postacią hm. A. Szczęścikiewicza zadedykował mu, jako komendantowi wypraw zagranicznych wiersz: Traperzy serc wydrukowany w piśmie „Skaut” [Popiel M., Aleksander Szczęścikiewicz (1897-1980) – ostatni komendant Lwowskiej Chorągwi Harcerzy ZHP, „Skaut” 2009, nr 304, s. 6].

Równolegle A.Sz. od 1919 r. rozwijał swoją karierę wokalną. Uczył się śpiewu solowego w Szkole Muzycznej im. Ignacego Paderewskiego we Lwowie oraz na prywatnych lekcjach u Ireny Różyckiej, od 1925 r. śpiewał także na koncertach estradowych. 9 lipca 1927 r. zdał egzamin państwowy w Zrzeszeniu Artystów Scen Polskich i nabył uprawnienia do występowania publicznego. W sezonie 1928/1929 śpiewał w Teatrze Miejskim we Lwowie, np. rola Cicillo w operze „Klejnoty Madonny” E. Wolffa-Ferrariego (grana od 5.12.1928 do 12.03 1929 r.), a potem występował na koncertach i w audycjach Polskiego Radia we Lwowie. Przykładowo w lutym 1934 r. śpiewał pieśni operowe podczas wieczoru z okazji rocznicy Powstania Styczniowego. W 1938 r. ponownie został zatrudniony w operze lwowskiej.

Od momentu wybuchu II wojny światowej A. Sz. organizował we Lwowie Pogotowie Harcerskie, a od 5.09.1939 r. służył pod dowództwem Zbigniewa Czekańskiego w I Ochotniczej Kompanii Harcerskiej Obrony Lwowa. Już 22 września 1939 r., w dniu poddania Lwowa wojskom sowieckim, uczestniczył w powołaniu Harcerskiej Organizacji Niepodległościowo-Wojskowej i został pierwszym zastępcą komendanta harcmistrza Witolda Słabego. Po reorganizacji i podporządkowaniu naczelnictwu Szarych Szeregów w Warszawie został mianowany komendantem okręgu (hufca) lwowskiego Szarych Szeregów. W nocy z 27 na 28 czerwca 1940 r. został aresztowany, przebywał w ciężkim więzieniu we Lwowie i miał być sądzony w procesie grupy harcerzy. Nie doszło do niego z powodu wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej. 10 czerwca 1941 r. zbiegł z lwowskiego więzienia Brygidki. Podczas okupacji niemieckiej pracował w grupie tzw. „strzykaczy” w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla we Lwowie. Karmiąc zakażone wszy, z których produkowana była szczepionka przeciwtyfusowa, zapadł na tę chorobę w 1942 r. W marcu 1943 r. organizował nowe komórki Szarych Szeregów, choć nie jest znana dokładnie jego działalność konspiracyjna w tym czasie. Pracę w Instytucie Weigla A. Sz. zakończył 28 maja 1944 r. Po ponownym wejściu do Lwowa wojsk sowieckich, podjął pracę w Państwowym Teatrze Opery i Baletu, a od 2 sierpnia 1944 r. śpiewał w teatrze im. Łesi Ukrainki we Lwowie, co zapewniało mu i jego matce bardzo skromne utrzymanie.

Po otrzymaniu karty ewakuacyjnej nr 25253 wyjechał ze Lwowa 30 września 1945 r. transportem przesiedleńczym z zespołem operowym teatru polskiego. Wśród mienia opery udało się przewieźć (jako dekoracje teatralne) wyposażenie mieszkania, zbiory zabytkowej broni oraz porcelanę, obrazy i książki. A. Sz. opuścił transport ekspatriacyjny w Bochni i tam pracował w Urzędzie Miasta do czerwca 1946 r., jednocześnie reżyserował przedstawienia teatralne w miejscowym Domu Kultury. W sierpniu 1946 r. wyjechał do Bytomia i został zatrudniony w zespole Opery Śląskiej. Przez 18 lat (do przejścia na emeryturę w 1964 r.)występował w chórze (w głosach tenorowych) oraz śpiewał partie solowe np.: Gaston w „Traviacie” G. Verdiego (1946 r.), Zygmunt August w „Panu Twardowskim” L. Różyckiego (1948 r.), Mieszczanin w „Wesołych kumoszkach z Windsoru” O. Nicolaia (1958). Śpiewał też jako solista w Towarzystwie Śpiewaczym „Halka” w Bytomiu. A. Sz. należał do organizacji zawodowych: od 1949 r. do Związku Zawodowego Przyjaciół Kultury i Sztuki, od 1952 r. do Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, a od 1960 r. do Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków. Rozwijaj także pozazawodowe zainteresowania, był członkiem Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy, Polskiego Związku Filatelistycznego. Na emeryturze, mając więcej czasu, A. Sz. zajął się poszukiwaniem lwowskich harcerzy i instruktorów. Spotykał się z tymi mieszkającymi na Śląsku oraz nawiązał korespondencję z mieszkającymi w innych rejonach Polski i za granicą. W kilku numerach londyńskiego pisma „Skaut” zamieścił pod pseudonimem A. Sz. wspomnienia z wypraw na zloty harcerskie. Zamieszczano tam także wspomnienia o A. Sz. W 1976 r. uczestniczył we Wrocławiu w spotkaniu członków I Lwowskiej Drużyny Harcerskiej, w trakcie którego założono Krąg Byłych Skautów. Współpracował też z bytomskimi instruktorami harcerskimi. Jednym z przyjaciół z czasów lwowskiego harcerstwa był Roman Chrząstowski, który w 1968 r. założył w Katowicach Oddział Śląski Towarzystwa Przyjaciół Książki (OŚ TPK). Jednym z pierwszych członków został A. Sz. (deklaracja nr 31). Posiadał cenne zbiory przywiezione ze Lwowa i chętnie prezentował je bibliofilom w swoim bytomskim mieszkaniu (przy ul. Kasprowicza 7). Zapraszał ich dwukrotnie na spotkania: 7.12.1972 r. oraz 22.03.1973 r. Z okazji 80 rocznicy urodzin R. Chrząstowski zorganizował jubileusz A. Sz. w katowickiej Izbie Rzemieślniczej (5.09.1977 r.), a 27 listopada 1980 r. bibliofile wspominali A. Sz. na spotkaniu poświęconym zmarłym członkom OŚ TPK.

Odznaczony: Odznaką Pamiątkową 15 lat Harcerstwa Lwowskiego, Odznaką Pamiątkową 20 lat Harcerstwa Lwowskiego, Rumuńskim Orderem Zasługi Kulturalnej (Medaille Merital Culturae), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1933 r.), Medalem Zwycięstwa i Wolności (1945 r.), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955 r.), Złotą Odznaką Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1964 r.).

A. Sz. nie założył rodziny.

Pochowany na cmentarzu Mater Dolorosa w Bytomiu.

Bibliografia podmiotowa

Szczęścikiewicz A., Fragment historii IX Lwowskiej Drużyny Skautowej im. Jana Kilińskiego, „Skaut. Jednodniówka Zjazdu harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość”, Lwów 23–24 maja 1936, s. 32–34.

Wspomnienia A.Sz. [w:] „Od lat najmłodszych do późnej siwizny...”. Wspomnienia harcerzy obrońców Lwowa 1939 r., t. 12, red. T. Gaweł, Kraków 2001, s. 28-37.

Bibliografia przedmiotowa

Akta osobowe A.Sz., Opera Śląska w Bytomiu.

Archiwum Oddziału Śląskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, Biblioteka Śląska w Katowichach.

Archiwum rodzinne A.Sz., Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Jarzembowski K., Kuprianowicz L., Harcmistrze i harcmistrzynie Związku Harcerstwa Polskiego mianowani w latach 19201949, Kraków 2005.

Kozimala I. Lwowska Chorągiew Harcerzy ZHP w l. 1921–1939, Przemyśl 2007.

Mazur G., Węgierski J., Konspiracja lwowska 1939–1944. Słownik biograficzny, Katowice 1997, s. 194-195.

Od pierwszej „Halki”. Opera Śląska w latach 1945−1985. Księga pamiątkowa Opery, red. T. Kijonka, Katowice 1986, s. 52, 277, 279.

Opera Śląska 1945-1955, red. Z. Hierowski, Stalinogród [Katowice] 1956, s. 92, 97, 123.

Popiel M., Aleksander Szczęścikiewicz (18971980) – ostatni komendant Lwowskiej Chorągwi Harcerzy ZHP, „Skaut” 2009, nr 304, s. 2-10, https://skaut.tarnow.pl/media/numery/sk_03_19.pdf [dostęp: 20.11.2022]

Pół wieku Opery Śląskiej. Księga jubileuszowa Teatru z lat 19452000, red. T. Kijonka, Bytom 2001, s. 238.

Słownik biograficzny Teatru Polskiego 19001980, t. 2, Warszawa 1994, s. 696.

Wojtycza J., Aleksander Napoleon Szczęścikiewicz, [w:] Harcerski Słownik Biograficzny, t. 4, red. J. Wojtycza, Warszawa 2016, s. 202-205.

Wojtycza J., Aleksander Napoleon Szczęścikiewicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 47, z. 194, Kraków-Wrocław, 2011, s. 434-435.

https://baza.muzeum-ak.pl/zolnierz/137086/ [dostęp: 20.11.2022]

https://encyklopediateatru.pl/osoby/19369/aleksander-szczescikiewicz [dostęp: 20.11.2022]

Autor hasła

Barbara Maresz [listopad 2022 r.]