Adolf Juzwenko
ur. 7.03.1939 r. w Lisowcach, w województwie tarnopolskim, na Podolu (obecnie Ukraina) – działacz opozycji demokratycznej, związany z NSZZ „Solidarność”, historyk, naukowiec, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
| Imię i nazwisko | Adolf Juzwenko |
| Data i miejsce urodzenia | 7.03.1939, Lisowce |
| Zawód | historyk, pracownik akademicki |
W 1946 r. przesiedlony został przymusowo z rodziną na Ziemie Zachodnie. Zamieszkał na wsi pod Sobótką na Dolnym Śląsku, a od 1956 r. - we Wrocławiu. Studiował historię na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie doktoryzował się u prof. Henryka Zielińskiego (1920-1981). W latach 1961–1990 był pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizował się w dziejach polskiego ruchu niepodległościowego, zajmował się też historią Rosji i stosunkami polsko-rosyjskimi w XIX i XX w.
W marcu 1968 r., jako pracownik akademicki uczestniczył w strajku studenckim na Uniwersytecie Wrocławskim. Według danych IPN we wrocławskich protestach wzięło udział ok. 7 tys. studentów, co stanowiło jedną trzecią akademickiej młodzieży.
Od lat 70. XX w. A. J. należał do działaczy opozycji demokratycznej. Angażował się w wykłady, odczyty i prelekcje we Wrocławskim Towarzystwie Naukowym oraz w Klubach Inteligencji Katolickiej i Wszechnicach „Solidarności”. Należał do grupy doradców związku zawodowego NSZZ „Solidarność”, w 1981 r. przewodniczył delegacji Zarządu Regionu Dolny Śląsk na I Krajowy Zjazd „Solidarności” w hali „Olivia” w Gdańsku. W latach 1981-1989 został powołany przez Związek na przewodniczącego Wrocławskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Po 13 grudnia 1981 r., po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, współorganizował struktury podziemne NSZZ „Solidarność” w woj. wałbrzyskim. Od czerwca 1982 r. był członkiem „Solidarności Walczącej”. 31 sierpnia 1982 r. został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzelinie, aresztowany pod zarzutem kolportażu nielegalnych wydawnictw, 13 stycznia 1983 r. - uniewinniony wyrokiem Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu. Należy do współorganizatorów niezależnego życia naukowego i kulturalnego na Śląsku. Wielokrotnie zatrzymywany, przesłuchiwany, poddawany rewizjom. W maju 1988 r. uczestnik strajku na Uniwersytecie Wrocławskim.
W nocy z 4 na 5 maja 1988 r. siły milicyjne brutalnie spacyfikowały strajk w Hucie im. Lenina w Nowej Hucie. 5 maja na wiecu pod Szermierzem przy pl. Uniwersyteckim studenci UWr podjęli decyzję o 24 godzinnym strajku solidarnościowym. W jego przygotowanie zaangażowały się osoby z NZS, niezależnej grupy studenckiej „Dwunastka”, „Pomarańczowej Alternatywy”, Ruchu „Wolność i Pokój” oraz nie zrzeszone, ale sympatyzujące z opozycją. Strajk na UWr rozpoczął się 6 maja rano w gmachu filologii przy pl. Nankiera [...]. W strajku na Uniwersytecie wzięło udział ok.1200-1400 osób, na Politechnice ponad 1000 osób. Protesty studenckie zakończyły się 7 maja rano. [https://www.salon24.pl/u/piswroclaw/284030,krotko-o-nzs-cz-5-strajki-studenckie-we-wroclawiu-1988-1989, dostęp: 20.04.2023 r.]
W lach 1990-2022 związany był zawodowo z Zakładem Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu (ZNim.OweWr.). W latach 1990-2005 kierował Biblioteką ZNim.OweWr. Z jego inicjatywy w 1995 r. Sejm przyjął uchwałę nadającą ZNim.OweWr. status fundacji prawa publicznego. W tym samym roku objął stanowisko dyrektora Zakładu im. Ossolińskich, które pełnił do 2022 r.
Rzeczywiście pracę w Ossolineum rozpocząłem w 1990 r. Zakład był wówczas placówką PAN. Zaczęła się moja przygoda z instytucją, która wymagała gruntownej reformy. Po zapoznaniu się z dokumentami i archiwaliami doszedłem do wniosku, że trudno jest uznać za normę fakt, że Ossolineum nie ma podmiotowości prawnej. Wyszedłem z założenia, że należy jej nadać status fundacji prawa publicznego z zapisaną w budżecie państwa doroczną dotacją na jej działalność. Należało stworzyć strukturę Zakładu, która zapewniałaby dyrektorowi kierowanie nimi. Stąd powołanie Rady Kuratorów. Rada składa się z osób nominowanych przez określone podmioty. Kluczowym jej członkiem stał się kurator pochodzący z rodziny Ledóchowskich, która do wybuchu II wojny światowej pełniła kuratorię ekonomiczną w Zakładzie. Ostatni Kurator Ekonomiczny mieszkał w Wiedniu. Zaprosiłem go do Rady Naukowej Zakładu. Opowiedziałem, jak widzę jego przyszłość: po pierwsze, powinien odzyskać podmiotowość, po drugie: historyczną ciągłość. W latach 90. XX w. Zakład upodobnił się do tego, który funkcjonował w wieku XIX. Odtworzenie jego struktury i ciągłości było dużym sukcesem [...]. Udało nam się kupić przy pomocy władz Miasta Wrocław rękopis „Pana Tadeusza”. Rodzinę właścicieli rękopisu reprezentował Jan Tarnowski. Zgodziłem się wówczas na odnowienie statusu depozytu rękopisu, który trafił do nas ze Lwowa. Ossolineum nie było jego właścicielem. Rękopis przekazał nam premier Cyrankiewicz, który był spokrewniony z jednym z dyrektorów Ossolineum. Jego odręczne pismo przesądziło o przekazaniu autografu do Ossolineum. Dlatego zaproponowałem Janowi Tarnowskiemu, aby nam sprzedał rękopis. Kupiliśmy go dzięki finansowemu wsparciu Wrocławia. [Dr Adolf Juzwenko: Ossolineum stało się częścią mojego życia. https://wroclaw.tvp.pl/60217167/dr-adolf-juzwenko-ossolineum-stalo-sie-czescia-mojego-zycia, dostęp: 20.04.2023 r.].
Duże uznanie czytelników zyskała powołana przez A.J. seria naukowa pt. „Biblioteka Narodowa”, nawiązująca do cyklu przedwojennego.
Kluczowa wciąż pozostaje dla nas seria Biblioteka Narodowa, gdzie wydajemy klasyków literatury polskiej i światowej. Ciągle szukamy nowych pozycji, które moglibyśmy do niej włączyć, i to nie tylko w Polsce czy Europie, ale właśnie na całym świecie. Na przykład wkrótce ukaże się wybór dramatów staroindyjskich. [Adolf Juzwenko, Dariusz Sośnicki: Wierzymy, że literatura jest kluczem do zrozumienia świata. Dlatego jednocześnie dbamy o tradycję i trzymamy rękę na pulsie polskiego i światowego życia intelektualnego, https://www.tygodnikpowszechny.pl/nie-tylko-beenki-147059, dostęp: 20.04.2023 r.]
Juzwenko dał się poznać jako doskonały organizator życia społeczno -kulturalnego we Wrocławiu. Należał m.in. do współorganizatorów Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej. Od 1979 r. został współpracownikiem Klubu Samoobrony Społecznej, redakcji niezależnego „Biuletynu Dolnośląskiego,
Członek: 1960-1981 członek ZSL, 1956-1961 członek ZSP, 1959-1965 członek ZMW; 1961-1980 członek ZNP, od lat 80. Członek NSZZ „Solidarność”, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Klubu Inteligencji Katolickiej, Polsko-Ukraińskiej Komisji do spraw Wspólnego Dziedzictwa Kulturalnego (od 1994- propagator scalenia – digitalizowania - zbiorów ossolińskich, pozostających we Lwowie ), przewodniczący Rady Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu (od 2001). W 2005 członek Honorowy Komitetu Poparcia Lecha Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich. W 2008 r. przystąpił do stowarzyszenia Dolny Śląsk XXI, członek Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa (2009), Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, członek jury Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego, sekretarz Nagrody Jana Nowaka Jeziorańskiego, członek Kapituły Nagrody Księżnej Jadwigi Śląskiej oraz Kapituły Nagrody Przeglądu Wschodniego, członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (2016). Prezes Forum Dialogu i Współpracy Polska-Litwa.
Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1989), Złotym Krzyżem Zasługi ( 1993), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”( 2007), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski ( 2006), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski ( 2009), Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski ( 2022) . Posiada tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia ( 2016), jest laureatem Nagrody „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia ( 2018) oraz Nagrody PAU im. Erazma i Anny Jerzmanowskich ( 2019). 11 listopada 2022 r. został odznaczony Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę.
W 2007 r. Senat Uniwersytetu Wrocławskiego uhonorował Adolfa Juzwenkę – „Za konsekwencję działania i perspektywiczność myślenia” oraz za doprowadzenie do restytucji fundacji” – Złotym Medalem Uniwersytetu Wrocławskiego.
W latach 1977-1979 był rozpracowywany przez Wydz. III KW MO we Wrocławiu w ramach SOS krypt. Szczery; 1982-1989 przez Wydz. III/III-1 KW MO/WUSW we Wrocławiu w ramach SOR/KE krypt. Dolo, [ https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/16492,Juzwenko-Adolf.html, dostęp 20.04.2023 r.].
Bibliografia podmiotowa
Juzwenko A., Polska a „biała” Rosja, Warszawa 1973.
Juzwenko A. (red.), „Rocznik Wrocławski”, t. 1 - 9, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, Wrocław 1994- 2004.
Nie jesteśmy ukrainofilami. Polska myśl polityczna wobec Ukraińców i Ukrainy, red. J. Ołdakowski, M. Zuchniak; A. Juzwenko ( wstęp), wyd. Kolegium Europy Wschodniej, Wrocław 2002.
Juzwenko A., Miodek J., Między teatrem a literaturą, Wrocław 2004.
Kuczyński A., Juzwenko A., Matwijowski K. (red.), „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2004, nr 8; Toż, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2005, nr 9.
Kustosz i samotnik. Tom poświęcony pamięci Romana Aftanazego, red. A. Juzwenko, Wrocław 2017.
Bibliografia przedmiotowa
Antczak J., Wrocławianie. 30 rozmów, Wrocław 2008, s. 139–151.
Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t.3, Warszawa 2006.
Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, Wyd. 3, Wrocław 2006, s. 329.
Krajobrazy przeszłości Księga ofiarowana doktorowi Adolfowi Juzwence w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Dworsatschek, Wrocław 2009.
Europa Europa Europa to nasza historia, praca zbiorowa, Wrocław 2009.
Szkoła Badań nad Dziejami Polskiej Myśli Politycznej, [W:] Wrocławskie Środowisko Akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945-2005, Wrocław 2007, s. 276-277.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich (1817-2005), [W:] Wrocławskie Środowisko Akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945-2005, Wrocław 2007, s. 255.
Święto Wrocławia. Honorowi Obywatele odebrali tytuły 2026, https://gazetawroclawska.pl/swieto-wroclawia-2016-honorowi-obywatele-odebrali-tytuly/ga/10263750/zd/19188978, dostęp 20.04.2023 r..
Historyk Adolf Juzwenko otrzymał Nagrodę PAU im. Jerzmanowskich, Nauka w Polsce https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/16492,Juzwenko-Adolf.html, dostęp: 20.04.2023 r.
Autor hasła
Maria Kalczyńska