Adolf Joszt
również "Adolf Joscht", ur. 17.06.1889 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 16.03.1957 r. w Gliwicach – obrońca Lwowa, inżynier-chemik, profesor, prekursor biotechnologii i ochrony środowiska, rektor Politechniki Lwowskiej.
Imię i nazwisko | Adolf Joszt |
Data i miejsce urodzenia | 17.06.1889, Lwów |
Data i miejsce śmierci | 16.03.1957, Gliwice |
Zawód | wykładowca akademicki, inżynier-chemik |
Adolf Joszt urodził się w rodzinie inżyniera budownictwa Franciszka i Marii z Gerymowiczów, jako jedno z czworga dzieci. Miał siostrę Marię (ur. 1893) i braci: Rudolfa (ur. 1894) oraz Franciszka (ur. 1896). Z poprzedniego małżeństwa ojca z Teofilą Naganowską miał przyrodniego brata Feliksa (1872–1940). Ze względu na zawód wykonywany przez ojca często się przeprowadzali. Dzieci szybko straciły rodziców: w 1898 r. na szkarlatynę zmarła matka w wieku zaledwie 28 lat, a dwa lata później – ojciec. Opiekę nad dziećmi przejął przyrodni brat Feliks, który był sędzią w Zaleszczykach. Po jego ślubie z Leontyną Klaus, rodzeństwem zaopiekowała się matka Leontyny – Eleonora z domu Szczerbowska. Na czas nauki szkolnej zamieszkali we Lwowie. Wszyscy trzej bracia zdobyli wyższe wykształcenie i zostali inżynierami.
A.J. ukończył szkołę powszechną w 1899 r. i rozpoczął naukę w IV Cesarsko-Królewskim Gimnazjum we Lwowie z polskim językiem wykładowym. Tam uczył się także podstaw łaciny i greki. Ostatecznie biegle władał językiem niemieckim, a ponadto znał włoski, francuski i angielski. Już wtedy dostrzeżono także cechy, które charakteryzowały go przez całe życie: systematyczność, dokładność, pracowitość i ponadprzeciętne zdolności. Gimnazjum ukończył w 1907 r. z wyróżnieniem, a po zdaniu matury podjął studia na Wydziale Chemii Technicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie. W trakcie studiów korzystał z pomocy stypendialnej funduszu Głowińskiego, a potem B. Niezabitowskiego. Angażował się w prace Koła Chemików, gdzie był opiekunem biblioteki koła, a w roku akademickim 1909/1910 wygłosił dwa odczyty. W 1911 r. po zdanym drugim egzaminie państwowym, zaliczył egzamin praktyczny Oczyszczanie i zbadanie składu i natury chemicznej danego ciała oraz ustny. Komisja egzaminacyjna pod przewodnictwem prof. Bronisława Pawlewskiego uznała go za „znamienicie uzdolnionego” i uzyskał dyplom inżyniera chemika. Temat rozprawy doktorskiej związany był z fizykochemicznymi badaniami prof. B. Pawlewskiego, pod którego wpływem pozostawał A.J. W 1913 r. na podstawie pracy Rozpuszczalność antrachinonu w mieszaninach niektórych rozpuszczalników organicznych uzyskał stopień doktora nauk technicznych. Rok później praca została zamieszczona w „Rozprawach Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności” w Krakowie. Po studiach podjął pracę w zakładach Akademii Rolniczej (AR) w Dublanach, gdzie dołączył do zespołu współpracowników prof. Wiktora Syniewskiego. Pracował tam w latach 1912–1919 kolejno na stanowiskach: asystenta w Stacji Fermentacyjnej, a później w Stacji Botanicznej, asystenta, a następnie adiunkta w Stacji Chemiczno-Rolniczej. W 1914 r. uczelnia reklamowała go przed powołaniem do wojska. Równocześnie wykładał technologię rolniczą w Krajowej Szkole Gorzelniczej, a w latach 1916–1917 w AR. W 1918 r. jako cywilny ochotnik wziął udział w obronie Lwowa. Został skierowany do Grupy Chemicznej Oddziału Uzbrojenia Wojska Polskiego we Lwowie, gdzie od 1 grudnia 1918 r. do 16 stycznia 1919 r. zajmował się produkcją materiałów pirotechnicznych. Następnie został przeniesiony do laboratorium Zbrojowni Wojska Polskiego w Krakowie, gdzie służył do 31 października 1919 r. W obronie Lwowa brał udział także młodszy brat Rudolf. W listopadzie 1919 r. został urlopowany, a następnie zwolniony z wojska. Powierzono mu organizację Katedry Technologii Rolniczej na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej (PL). Został kierownikiem tej Katedry. W 1920 r. habilitował się na PL na podstawie pracy dotyczącej amylokoagulazy, a następnie uzyskał „veniam legendi” (prawo wykładania) w zakresie technologii rolniczej. W 1923 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Rolniczo-Lasowym PL, gdzie objął kierownictwo Zakładu Technologii Rolniczej, które pełnił do 1927 r. W roku akademickim 1924/1925 był dziekanem tego Wydziału, a w następnym roku pełnił obowiązki Delegata Ogólnego Zgromadzenia Profesorów PL ds. Dublan, czyli odpowiadał za funkcjonowanie i mienie szkoły. Od 1927 r. zastępował chorego prof. Wiktora Syniewskiego w Katedrze Technologii Chemicznej Przemysłu Rolniczego na Wydziale Chemii, którą objął po jego śmierci. 27 września 1927 r. został profesorem nadzwyczajnym technologii chemicznej i mykologii technicznej w PL, a 22 października 1929 r. – profesorem zwyczajnym. W latach 1930–1931 piastował urząd dziekana Wydziału Chemicznego. Katedrą Technologii Chemicznej kierował do wybuchu II wojny światowej. Jako opiekun naukowy uczestniczył w wycieczkach do Czechosłowacji i Niemiec. Cieszył się dużym szacunkiem współpracowników i podwładnych, a w wielu wspomnieniach podkreślano jego życzliwość, ujmujący sposób bycia i cięty dowcip. Jako jeden z niewielu profesorów zasiadających w Senacie i Zgromadzeniu Ogólnym, popierał objęcie katedry chemii fizycznej przez Alicję Dorabialską, pierwszą kobietę na takim stanowisku w PL. Prócz prowadzonych badań naukowych i zajęć dydaktycznych współpracował z przemysłem w zakresie gorzelnictwa. Prowadził kursy i uczestniczył regularnie w kontrolach zakładów produkcyjnych. W latach 1927–1933 był kierownikiem lwowskiego ośrodka Naukowej Organizacji Gorzelnictwa (NOG), w latach 1929–1931 przewodniczącym Zarządu Głównego NOG. Od 1928 r. został wpisany na listę biegłych rewidentów w zakresie gorzelnictwa, prowadzoną przez Lwowską Izbę Przemysłowo-Handlową.
W 1936 r. wybrany został na okres trzech lat na stanowisko rektora PL. Faktycznie funkcję pełnił krócej, bo od 1 września 1936 r. do 7 maja 1938 r. Był to bardzo trudny okres kryzysu gospodarczego, tarapatów finansowych uczelni, a także spadku liczby studentów. Podczas pierwszego roku kadencji rektorskiej Politechnika odznaczona została Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za działalność naukową i udział w walce o zjednoczenie ziem polskich w latach 1918–1921. Uroczystość odbyła się 13 lutego 1937 r. w Zamku Królewskim w Warszawie. Wraz z A.J. udział wzięli: prorektor Zygmunt Ciechanowski i dziekani wszystkich wydziałów. Insygnia wręczył Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki. Na stanowisku rektora podejmował działania mające na celu wydźwignięcie uczelni z problemów finansowych. Chciał włączenia PL do kompleksowych prac rządu nad rozbudową potencjału obronnego państwa oraz uznania PL, jako głównego zaplecza naukowego i kadrowego podejmowanych przez państwo inwestycji. Uzyskał od Rady Miejskiej Lwowa tereny pod budowę nowych gmachów uczelni, które planowano wystawić i doposażyć w nowoczesny sprzęt. Z funkcji rektora zrezygnował ze względu na zły stan zdrowia i ogólną sytuację polityczno-społeczną, jaka miała miejsce na PL. Kontynuował jednak działalność naukową i społeczną. W latach 1933–1939 wraz z prof. Wacławem Dąbrowskim współredagował miesięcznik „Przemysł Rolny”. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie oraz Polskiego Towarzystwa Chemicznego, którego w 1939 r. został przewodniczącym. Od 1939 r. był kierownikiem Katedry Technologii Przemysłu Rolniczego i Mikrobiologii Technicznej PL, gdzie zajmował się m.in. zagadnieniami technologii fermentacji, biotechnologii, genetyki mikroorganizmów.
Lata II wojny światowej spędził we Lwowie. Po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną w 1939 r. nie opuścił miasta. Pracował w Lwowskim Instytucie Politechnicznym jako profesor. Tragiczne wydarzenia nie ominęła rodziny A.J. Aresztowany został jego przyrodni brat płk. Feliks Joszt, który został osadzony w więzieniu na Zamarstynowie, a po decyzji Biura Politycznego WKP zamordowany przez NKWD. Drugiego brata – Rudolfa wraz z żoną Zofią, wywieziono w czerwcu 1940 r. w ramach deportacji w głąb ZSRR. Podczas okupacji niemieckiej A.J,., w listopadzie 1941 r. zorganizował średnią szkołę chemiczną z polskim językiem wykładowym, której został kierownikiem. Od maja 1942 r. zatrudniony był w Staatliche Institute Lemberg, przemianowanego następnie na Staatliche Technische Fachkurse Lemberg (Państwowe Techniczne Kursy Zawodowe), który powstał w miejsce Politechniki. Pracował w katedrze na Wydziale Chemicznym. Ponadto udzielał się w tajnym nauczaniu, w którym pracowała grupa profesorów współpracująca z lwowskim oddziałem Delegatury Rządu RP na Kraj. W maju 1944 r. wraz z synami Stanisławem i Kazimierzem spędzał urlop w Bieczu. Ze względu na prowadzone działania wojenne do Lwowa już nie powrócił. Z żoną spotkał się dopiero, gdy zostały zorganizowane pociągi repatriacyjne do Polski.
W lutym 1945 r. opracował memoriał skierowany do Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, w którym postulował założenie politechniki na zachodnich ziemiach polskich. W kwietniu 1945 r. zamieszkał w Krakowie, gdzie został członkiem Komitetu Organizacyjnego Politechniki i polecono mu przygotowanie programu studiów chemicznych. Organizacji Wydziału Chemicznego podjął się w marcu 1945 r. prof. Wiktor Jakób wraz ze swoim asystentem Tadeuszem Pukasem, do których kolejno dołączyli A.J. i Edward Sucharda. Z chwilą powołania Politechniki Śląskiej z tymczasową siedzibą w Krakowie, powierzono mu Katedrę Technologii Chemicznej Przemysłu Rolniczego. Do Gliwic przeprowadził się w październiku 1945 r. Tu w lipcu 1946 r. dotarła jego żona Maria. Po rezygnacji z funkcji dziekana prof. E. Suchardy, już 10 października został wybrany dziekanem Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej (PŚ), a prodziekanem, także przybyły z PL, prof. Wacław Leśniański. A.J. wziął na siebie trud związany z organizacją i uruchomieniem wydziału, przejmowaniem i adaptacją budynków, wyposażeniem laboratoriów, pozyskaniem wykwalifikowanej kadry i opracowaniem programu studiów w czym wydatnie wspomagali go profesorowie Wiktor Jakób i Wacław Leśniański. Funkcję dziekana pełnił A.J. do 15 września 1948 r. Zrezygnował ze względu na zły stan zdrowia. Po powołaniu komisji egzaminu dyplomowego na Wydziale Chemicznym został jej przewodniczącym (do 1949 r.). Równolegle z pracą naukową na PŚ podejmował współpracę z przemysłem. W latach 1947–1949 wykładał na kursach piwowarskich i słodowniczych, które organizowano m.in. w Tychach. Tam też ukazały się skrypty A.J.: Enzymatyka i Zasady mikrobiologii technicznej, które wydała Dyrekcja Kursów. Szybko dostosował obszar swoich zainteresowań i badań naukowych do warunków, jakie panowały na Górnym Śląsku. Jednym z ważniejszych problemów była kwestia ochrony środowiska, a w tym zagadnienia związane z oczyszczaniem ścieków przemysłowych. Te zainteresowania doprowadziły go do Placówki Naukowo-Badawczej Międzywojewódzkiego Komitetu Ochrony Rzek w Katowicach, której był kierownikiem od października 1948 do 1953 r., został rzeczoznawcą komitetu. Ta działalność zaważyła także na jego pracy związanej z PŚ. W marcu 1950 r. zaproponował utworzenie Katedry Technologii Wody i połączenie jej poprzez Międzywydziałowy Instytut Wodny z odpowiednimi katedrami Wydziału Inżynieryjnego. Ta koncepcja nie została wprowadzona, jednak rok później zniesiona została Katedra Technologii Chemicznej Przemysłu Rolnego, a w Oddziale Sanitarnym Wydziału Inżynieryjno-Budowlanym znalazła się Katedra Technologii Wody i Ścieków, którą kierował A.J. W latach 1952–1955 uczestniczył w organizacji Wydziału Inżynierii Sanitarnej PŚ.
A.J. był opiekunem ponad 80 prac dyplomowych, z czego 50 przygotowywanych na PŚ, 7 doktoratów, 1 pracy habilitacyjnej, 5 prac kandydackich i 1 aspirantury. Ponadto opiniował wiele prac naukowych, technicznych i projektowych, które dotyczyły przemysłu spożywczego, a także gospodarki wodnej i ściekowej m.in. zakładów hutniczych, górniczych, chemicznych.
Po wojnie był członkiem wielu organizacji. Od 1952 r. pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Rady Naukowej Głównego Instytutu Przemysłu Rolnego i Spożywczego. Ponadto był członkiem: Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, Polskiego Towarzystwa Chemicznego (od 1956 r. członek honorowy), Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Katowicach (w 1947 i 1948 r. był zastępcą przewodniczącego), Polskiej Akademii Nauk Technicznych (od grudnia 1946 r.) oraz Polskiego Towarzystwa Mikrobiologicznego i Komitetu Technologii i Chemii Żywności PAN. Współpracował z Komisją Nauk Rolniczych i Leśnych oraz Komisją Nauk Technicznych Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Należał do komitetu redakcyjnego czasopism „Acta Microbiologica Polonica” i „Przemysł Rolny”.
Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1936); Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1937); Złotym Krzyżem Zasługi (1951); Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955); pośmiertnie Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1957).
W 1917 r. zawarł związek małżeński z Marią z d. Cetnarowicz (1893–1961), nauczycielką szkoły powszechnej, z którą miał dwóch synów: Stanisława (1922–1998), który wyjechał jeszcze w 1946 r. do Włoch, a potem do Wielkiej Brytanii i Kazimierza (1931–2001) – docenta w Instytucie Metali Nieżelaznych w Gliwicach.
Pochowany z synem Kazimierzem na Cmentarzu Lipowym w Gliwicach.
W październiku 1959 r. Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie nabyło od wdowy Marii spuściznę po A.J. Pozyskano wówczas 1,18 mb. rękopisów i maszynopisów. W dn. 8–9 września 1989 r. odbył się w Gliwicach IV Zjazd Chemików-Lwowiaków zorganizowany z okazji 100. rocznicy urodzin prof. A.J. Wspominali go: Bolesław Bachman, Maria Zdybiewska i Jerzy Chmielowski.
Bibliografia podmiotowa
Wykaz publikacji [w:] Materiały Adolfa Joszta, oprac zbiorowe pod kier. Marii Wrzoskowej, „Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk” 1981, nr 24, s. 15-42.
Bibliografia przedmiotowa
Bąba W.J., Początki Politechniki Śląskiej, t. 1–2, Gliwice 2010.
Prof. zw dr hab. Adolf Joszt (1889-1957), [w:] Stowarzyszenie Przyjaciół Wydziału Chemicznego
https://web.archive.org/web/20190130162512/http:/www.chemia.polsl.pl/stowarzyszenie/index.php/profesorowie/86-wydzial/profesorowie/133-prof-zw-dr-hab-adolf-joszt[dostęp 22.10.2023]
Januszewska-Jurkiewicz J., Adolf Joszt (1889–1957), [w:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 261–288.
Nowotny F., Joszt Adolf, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 11, Kraków 1964–1965, s. 294–295.
Tracz B., Adolf Joszt 1889-1957, [w:] Gliwicki leksykon historyczny https://leksykon.gliwice.pl/indeks/joszt/ [dostęp 22.10.2023]
Zięborak K, Profesor Adolf Joszt. W 40. rocznicę śmierci, „Przemysł Chemiczny” 1997, nr 4, s. 149–150.
Autor hasła
Anita Tomanek