Adolf Chronicki

ur. 5.05.1912 r. w Laskowcach, pow. trembowelski, woj. tarnopolskie (obecnie Ukraina), zm. 23.09.1989 r. w Gliwicach – aktor teatralny i filmowy, reżyser, dyrektor teatru.

Imię i nazwisko	Adolf Chronicki
Data i miejsce urodzenia	5.05.1912, Laskowce
Data i miejsce śmierci	23.09.1989, Gliwice
Zawód	aktor, reżyser, dyrektor teatru

Adolf Chronicki był synem Bernarda, administratora majątków ziemskich oraz Heleny z Hermanów. Uczył się w gimnazjum w Trembowli i tam debiutował w przedstawieniach zespołu szkolnego (kierowanego przez dyrektora Kazimierza Missonę), które odbywały się w siedzibie Towarzystwa „Sokół”. Statystował także w występach Objazdowego Teatru Małopolskiego, który odwiedzał Trembowlę. Mimo zamiłowania do teatru, zgodnie z wolą rodziców, studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1934 r. debiutował na zawodowej scenie w Krakowie w operetce Gospoda pod białym konie (Ralph Benatzky), granej w Teatrze Komedii Muzycznej. Potem występował w objazdowym teatrze Tadeusza Pilarskiego, tak wspominał tamte czasy:

W pewnym okresie, przed wojną, zaangażowałem się do prywatnego teatru prowadzonego przez Tadeusza Pilarskiego mającego koncesję na całą wówczas Polskę. Miał on swój wagon kolejowy, a w nim każdy aktor posiadał swój przedział z łóżkiem, szafą. W Krakowie przygotowywaliśmy cztery, pięć sztuk. Zagraliśmy je w salce na ulicy Rajskiej, a następnie ruszyliśmy na dwunastomiesięczny objazd po całym kraju. W nocy po przedstawieniu doczepiało się nasz wagon do kolejnych pociągów i tak rano budziliśmy się w nowym anturażu. I powiem panu gdyby coś takiego teraz mi zaproponowano natychmiast bym się zdecydował. Bardzo lubię takie cygańskie życie... [Widziałem szczęśliwego aktora. Z Adolfem Chronickim z Teatru im. J. Kochanowskiego w Opolu rozmawia reporter >>DZ<<, „Dziennik Zachodni” 1989, nr 63, s. 4].

Po wybuchu II wojny światowej wrócił w rodzinne strony i pracował w majątkach ziemskich, m.in. Szyszkowcach i Korolówce (woj. tarnopolskie). Angażował się też w pracę konspiracyjną i został aresztowany przez Niemców, kilka miesięcy spędził w więzieniu w Tarnopolu. W 1944 r. trafił do szkoły oficerskiej pod Żytomierzem, a potem do II Armii Wojska Polskiego. Po zakończeniu II wojny światowej przez krótki czas w 1945 r. występował w Centralnym Domu Żołnierza w Lublinie. W latach 1946-1947 grał na łódzkich scenach: w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza i w Teatrze Muzycznym, gdzie występowali aktorzy przesiedlonego wileńskiego Teatru Komedii Muzycznej Lutnia. W 1946 r. A.Ch. zdał eksternistyczny egzamin aktorski i przeniósł się do Wrocławia. Z teatrami tego miasta związał się na wiele lat: od sezonu 1947/1948 do sezonu 1969/1970. Do 1953 r. występował w Teatrach Dolnośląskich (później pod nazwą Teatry Dramatyczne). 1 lipca 1953 r. został dyrektorem Teatru Młodego Widza. Najpierw był to teatr skierowany do młodzieży, a od 1957 r. zmienił swój profil oraz nazwę na Teatr Rozmaitości. A.Chr. był dyrektorem do 1966 r., wprowadzał na scenę repertuar współczesny, zapraszał do współpracy młodych reżyserów, m.in.: Jerzego Jarockiego Zygmunta Hübnera, Kazimierza Kutza, Szymona Szurmieja. Sam także reżyserował, m.in. Warszawiankę S. Wyspiańskiego (1957). Uprawnienia reżyserskie uzyskał w 1962 r. W sezonach 1966/1967 do 1969/1970 grał we wrocławskim Teatrze Polskim. Od sezonu 1970/1971 był dyrektorem Teatru w Wałbrzychu. Jak sam wspomina objął „upadający” teatr niechętnie na prośbę władz:

Zebrałem zespół, ściągnąłem kilku kolegów, zrealizowaliśmy wspólnie kilka wcale dobrych przedstawień. Lecz wkrótce zaczęła się ingerencja władz; a dlaczego ten gra, a nie tamten, dlaczego ten spektakl a nie inny […] Wtedy cisnąłem to wszystko, a przypadek chciał, że odwiedził Wałbrzych Dmochowski który był posłem tej ziemi, a jednocześnie wówczas dyrektorem teatru w Opolu i on powiedział: przyjdź do mnie, przynajmniej na jeden spektakl. Zgodziłem się. A potem Dmochowskiego zmienił Hussakowski, a ja już zostałem w Opolu. [Widziałem szczęśliwego aktora. Z Adolfem Chronickim z Teatru im. J. Kochanowskiego w Opolu rozmawia reporter >>DZ<<, „Dziennik Zachodni” 1989, nr 63, s. 3].

W Wałbrzychu A.Ch. był nie tylko dyrektorem, ale też pierwszym aktorem miejscowej sceny, jego kreacje Przyłęckiego w Uciekła mi przepióreczka S. Żeromskiego i Higginsa w Pigmalionie G.B. Shawa zjednały mu miejscową widownię. W trzecim sezonie nastąpiło jednak załamanie repertuaru, pojawiły się nieprzychylne głosy krytyki i A.Ch. został odwołany w trakcie sezonu. Jeszcze 21 grudnia 1974 r. świętował 40-lecie pracy scenicznej w roli Szamanowa w sztuce Aleksandra Wampiłowa Zeszłego lata w Czulimsku, a w styczniu 1975 r. został zaangażowany do Teatru im. J. Kochanowskiego w Opolu W teatrze opolskim A.Ch. występował  do końca życia. 26 stycznia 1985 r. na tej scenie obchodził 50-lecie pracy aktorskiej w roli Szczuki w adaptacji powieści Jerzego Andrzejewskiego Popiół i diament. W filmowej adaptacji tego samego utworu, słynnym filmie Andrzeja Wajdy Popiół i diament, grał w 1958 r. (rola Podgórskiego, asystenta Szczuki). Była to już szósta rola filmowa. A.Ch. Zadebiutował w filmie w 1946 r. epizodyczną rolą milicjanta (Chłopskie ręce), a od 1953 r. regularnie angażowany był do produkcji filmowych. Wystąpił w blisko 60 filmach, serialach i spektaklach telewizyjnych, zwykle w rolach drugoplanowych. Przez wiele lat był cenionym i użytecznym aktorem filmowym, grał w takich serialach, jak:  Stawka większa niż życie czy Dyrektorzy, co przyniosło mu sporą popularność i rozpoznawalność. Jednak większe i ważniejsze role grał w teatrze. W biogramie teatralnego słownika tak opisano jego aktorstwo:

Miał doskonałe warunki: wysoki, szczupły, o szlachetnych rysach twarzy, długo zachowywał młodzieńczy wygląd. Grał w repertuarze klasycznym, romantycznym i współczesnym. Na scenie wyróżniał się kulturą mowy, znakomitą dykcją, elegancją gestu, nie nadużywał środków ekspresji, jego aktorstwo było powściągliwe, dyskretne. Tacy też byli jego bohaterowie romantyczni: zdystansowani, o wyciszonych emocjach […] Najbliższy był mu repertuar realistyczny, a w nim szlachetni inteligenci z dramatów Czechowa czy Żeromskiego. Astrow („Wujaszek Wania”, 1959), w wykonaniu Ch. miał ów lekki, ujmujący, męski wdzięk, a pod nim gorycz, niepokój, trzeźwy smutek […] Przełęcki („Uciekła mi przepióreczka”) był ulubioną rolą Ch., grał ją dwukrotnie (1965 we Wrocławiu i w 1970 w Wałbrzychu, tu we własnej reż.) i zawsze z sukcesem. Wyrazista twarz, opanowany gest, wewnętrzny żar – wszystko to przykuwało uwagę widza, wciągało w skomplikowany świat psychiki bohatera. [Słownik biograficzny teatru polskiego, t. III 1910-2000, A-Ł, Warszawa 2016, s. 161-162].

Był Członkiem Zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich (ZASP).

Nagrodzony: Nagrodą wrocławskiej prasy (1957); Nagrodą Dolnośląskiego Towarzystwa Upowszechniania Kultury (1971); Nagrodą I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1985).

Odznaczony: Srebrnym (1945) i Złotym (1973) Krzyżem Zasługi; Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964); Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1979); Orderem Sztandaru Pracy I Klasy (1985), Odznaką za Zasługi dla Miasta Opola 1985).

Żoną A.Ch. od 1938 r, była Dorota z d. Mester (1910-1987).

Pochowany z żoną na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.

Bibliografia podmiotowa

Widziałem szczęśliwego aktora. Z Adolfem Chronickim z Teatru im. J. Kochanowskiego w Opolu rozmawia reporter >>DZ<<, „Dziennik Zachodni” 1989, nr 63, s. 3-4.

Adolf Chronicki. Żałuję tych lat, kiedy nie byłem aktorem, [w:] 40 lat Teatru w Opolu 1945-1985, Opole 1985, s. 164-165.

Bibliografia przedmiotowa

40 lat Teatru w Opolu 1945-1985, Opole 1985.

Słownik biograficzny teatru polskiego, t. III 1910-2000, A-Ł, Warszawa 2016, s. 161-162.

Szaniawski. Monografia Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu 1964-2015, Wałbrzych 2015.

Wałbrzych. Zarys monografii miasta na tle regionu, red. S. Michalkiewicz, Wrocław, 1993.

Adolf Chronicki, role teatralne, [w:] https://encyklopediateatru.pl/osoby/7110/adolf-chronicki

Adolf Chronicki, role filmowe, [w:] https://www.filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=111063

Adolf Chronicki, zdjęcia filmowe, [w:] https://fototeka.fn.org.pl/pl/osoby/info/499/chronicki-adolf.html

Autor hasła

Barbara Maresz