Adam Schebesta
(Szebesta), ur. 24.12.1893 r. w Stryju, woj. stanisławowskie (obecnie Ukraina), zm. 3.07.1973 r. w Katowicach – obrońca Lwowa, lekarz neurolog, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, działacz społeczny.
Imię i nazwisko | Adam Edward Schebesta (Szebesta) |
Data i miejsce urodzenia | 24.12.1893, Stryj |
Data i miejsce śmierci | 3.07.1973, Katowice |
Zawód | wojskowy, lekarz neurolog |
Adam Schebesta był synem Roberta Karola, dyrektora biura podatkowego, i Wandy z Schuhardtów. W latach 1904-1913 kształcił się w gimnazjum w Brzeżanach, a potem w Buczaczu, gdzie zdał maturę. Studia lekarskie rozpoczął w 1913 r. w Wiedniu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został powołany do służby sanitarnej w wojsku austro-węgierskim i przebywał na froncie wschodnim w Karpatach i na Wołyniu (razem z 95. Pułkiem piechoty), a od 1916 r. w szpitalu wojskowym w Lublinie jako sekundariusz oddziału psychiatrycznego. W czerwcu 1918 r. został odkomenderowany na studia lekarskie do Lwowa, a we wrześniu został wysłany do XIX Korpusu w Albanii jako komendant szpitala dla ozdrowieńców. Uczestniczył w obronie Lwowa. W 1919 r. awansował na kapitana. W latach 1919-1920 kontynuował studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK), pełniąc równocześnie funkcję komendanta Centralnej Składnicy Sanitarnej, a potem lekarza garnizonu Komendy Miasta Lwów. Brał udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r. jako lekarz naczelny 205. Pułku Ochotniczej Artylerii Polowej. Do Lwowa powrócił w kwietniu 1921 r. i podjął przerwane studia. W marcu 1923 r. uzyskał na UJK dyplom doktora wszech nauk lekarskich i został lekarzem 40. Pułku Piechoty. W r. 1924 r. otrzymał awans na majora-lekarza. W maju 1926 r. został ordynatorem Oddziału Nerwowego VI. Szpitala Okręgowego we Lwowie. Równocześnie specjalizował się w zakresie neurologii w Klinice Neurologii Wydziału Lekarskiego UJK (u profesorów Henryka Halbana i Jakuba Rothfelda-Rostowskiego) oraz w Oddziale Neurologicznym Szpitala Ujazdowskiego Szkoły Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, dokąd został przeniesiony w styczniu 1927 r. W lutym 1928 r. objął stanowisko neurologa w Centrum Badań Lekarsko-Lotniczych w Warszawie. We wrześniu 1929 r. został przeniesiony do Centralnej Przychodni Lekarskiej 1. Szpitala Okręgowego w Warszawie.
Od styczna 1930 r. mieszkał w Katowicach. Pełnił kolejno funkcje: naczelnego lekarza 73. Pułku Piechoty, komendanta Garnizonowej Izby Chorych (od 1933 r.), naczelnego lekarza garnizonu i naczelnego lekarza pułku. Był też lekarzem szkolnym Wojskowej Szkoły Muzycznej przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1937 r. został szefem sanitarnym Grupy Fortecznej Obszaru Warownego „Śląsk”. Był pierwszym polskim neurologiem na Górnym Śląsku. Jako członek Zarządu Okręgu Śląskiego Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK) współpracował z Wojewódzkim Komitetem Ligii Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, organizując i szkoląc w kopalniach i hutach drużyny sanitarno-ratownicze oraz służbę sanitarną Okręgu Śląskiego Związku Harcerstwa Polskiego. Należał do Rady Opiekuńczej Sierocińca im. Andrzeja Mielęckiego w Katowicach. Współpracował z Rodziną Wojskową przy organizowaniu kolonii letnich dla dzieci. Należał do Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku i do Śląskiej Izby Lekarskiej, od 1935 r. był członkiem sądu dyscyplinarnego.
W kampanii wrześniowej 1939 r. był szefem sanitarnym Grupy Operacyjnej „Śląsk” i 23. Górnośląskiej Dywizji Piechoty, wchodzącej w skład Armii „Kraków”. Po kapitulacji był komendantem utworzonego za zgodą Niemców Centrum Szpitalnego w Zamościu (od 20 IX aż do 20 XII 1939), gdzie zapewniono opiekę dla ponad 3 tys. rannych i chorych żołnierzy. W kresowym piśmie „Strzecha Stryjska” tak opisano jego zasługi dla utworzenia tej placówki medycznej:
Dzięki wybitnym zdolnościom organizacyjnym i dyplomatycznym dr Szebesty, doskonałej niemczyźnie i urokowi osobistemu (jak twierdzi dr Rembacz) – dr Richter zaaprobował plan polski skoncentrowania wszystkich polskich formacji sanitarnych w Zamościu dla umożliwienia leczenia wszystkich rannych żołnierzy polskich z miejsc walk pod Tomaszowem […] Dzięki troskliwej opiece spośród 3331 rannych i chorych (w tym 2674 żołnierzy polskich), zmarły tylko 144 osoby, co stanowi bardzo niską bo 5 % śmiertelność. Po rozwiązaniu Centrum dr Szebesta wypisał przepustki dla wielu osób (posiadał niemieckie druki in blanco) w celu zwolnienia z niewoli a następnie swobodnego poruszania się po okupowanym kraju. W późniejszym czasie druki te były wykorzystywane w konspiracji. [Nasi wielcy znani i nieznani. Dr med. Adam Szebesta (1893-1973), oprac. H. Langauer-Lewowicka, „Strzecha Stryjska” 1992, nr 4, s. 49-50].
Po likwidacji Centrum i ewakuacji pacjentów do Krakowa został wraz z całym personelem internowany w Krakowie. Po uwolnieniu w lutym 1940 r. został zastępcą pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na Okręg Krakowski. Był też inspektorem sanitarnym Rady Głównej Opiekuńczej, organizował pomoc dla więźniów obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Majdanku oraz więzienia na Montelupich. Jednocześnie był szefem sanitarnym Okręgu Kraków Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (AK). W 1940 r. poślubił Jadwigę Szczepańską, mieli syna Adama. W maju 1941 r. został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie. Z więzienia został zwolniony w sierpniu 1941 r. Współpracował z Radą Pomocy Żydom, uczestniczył w akcjach bojowych AK, m.in. w sanitarnym zabezpieczeniu nieudanego zamachu na dowódcę SS i policji Wilhelma Koppego w Krakowie (11 VII 1944). W kwietniu 1943 r. , na żądanie władz niemieckich, zorganizował grupę, która pod kierownictwem Mariana Wodzińskiego, lekarza sądowego z Krakowa, dołączyła do Komisji Technicznej PCK z Warszawy, ekshumującej zwłoki oficerów w Katyniu. Po zakończeniu ekshumacji uczestniczył jako członek Komisji Opiniodawczej w identyfikacji dowodów rzeczowych wydobytych z grobów katyńskich. Wykonano wówczas ponad dwadzieścia uwierzytelnionych odpisów tzw. pamiętników katyńskich, jeden z nich dostarczył pod koniec 1943 r. władzom podziemnym w Warszawie, skąd został przekazany do rządu polskiego w Londynie. Należał do grupy, która na polecenie władz podziemnych próbowała „przejąć” dokumenty katyńskie. Po nieudanej akcji od wiosny 1944 r. musiał się ukrywać przed Niemcami. Przebywał głównie w Bukowinie Tatrzańskiej. Był tam konsultantem neurologicznym ewakuowanego z Warszawy szpitala dziecięcego. Na Podhalu organizował pomoc dla partyzantów oraz uchodźców po upadku Powstania Warszawskiego. Po wejściu Armii Czerwonej na ziemie polskie ukrywał się pod fałszywymi nazwiskami dr Kazimierz Szczepański i dr Józef Pająk, ponieważ poszukiwało go NKWD.
W połowie 1945 r. zamieszkał ponownie w Katowicach. W latach 1945-1949 był Okręgowym Pełnomocnikiem PCK na Okręg Śląsko-Dąbrowski i zajmował się: organizowaniem podstaw społecznej służby zdrowia, pomocą dla ekspatriantów z ZSRR oraz opieką nad dziećmi.
W 1947 r. został członkiem Społecznego Komitetu Budowy Sanatorium dla Dzieci w Rabce, które miało zajmować się leczeniem i zapobieganiem gruźlicy. W 1947 r. prawnie ustalił pisownię swego nazwiska na Szebesta. W 1950 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) za udział w badaniach zbrodni katyńskiej oraz za współpracę z AK (akcja UB pod kryptonimem „Noc Kleopatry”). Przez dwa miesiące więziono go w Katowicach w więzieniu przy ul. Mikołowskiej. Adam Dawidowicz tak wspominał pobyt we wspólnej celi:
Ze szczególną wdzięcznością wspominam postawę dr. Szebesty z tego okresu. Znakomity neurolog wpływał dodatnio na nasza kondycję psychiczną, która była nie najlepsza wobec odgłosów bestialskiego śledztwa i egzekucji odbywających się na dziedzińcu więziennym. Sam dr Szebesta, jako świadek zbrodni katyńskiej, spodziewał się najgorszego, a mimo to emanowała z niego równowaga i spokój, co było bezcenne dla jego towarzyszy niedoli. [A. Dawidowicz, Wspomnienie o doktorze medycyny Adamie Szebeście, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, Suplement 12: Neurologia na Śląsku, Katowice 1992, s. 31].
Został zwolniony prawdopodobnie na skutek interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża.
Po wyjściu z więzienia nie wrócił już do działalności społecznej i rozpoczął prywatną praktykę lekarską. Nadal współpracował z państwową służbą zdrowia, był biegłym sądowym Okręgowego Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach i konsultantem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Chorzowie.
Działał w Polskim Towarzystwie Neurologicznym w Warszawie, był członkiem-założycielem Oddziału tego towarzystwa na Śląsku i przewodniczącym Sekcji Neurologii Rozwojowej (do 1962). Należał do Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem (od 1962 r.) oraz Polskiego Związku byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (1946-1949).
Odznaczony: Medalem „Obrońcom Kresów Wschodnich” (1919); Krzyżem Walecznych (1921); Odznaką Honorową PCK II stopnia (1936); Medalem Niepodległości (1938); Odznaką Grunwaldzką (1948); Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958); Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1967); Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1967).
Został pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
16 sierpnia 1990 r. sanatorium w Rabce, wybudowanemu z inspiracji dr. Szebesty, nadano jego imię. Od 15 stycznia 2010 r. sanatorium ma oficjalna nazwę „Śląskie Centrum Rehabilitacyjno-Uzdrowiskowe im. dr. Adama Szebesty w Rabce-Zdroju”. W 1991 r. jedna z ulic Katowic otrzymała imię dr Schebesty. W 2015 roku nazwisko dr Szebesty wytypowano do udziału w Plebiscycie na Katowiczanina 150-lecia.
Bibliografia podmiotowa
Objaw Rossolimo w świetle badań lotniczo-lekarskich, „Lekarz Wojskowy” 1929, nr 1–4.
Bibliografia przedmiotowa
Adam Schebesta (Szebeszta), https://100lat.pck.pl/fakty/adam-schebesta-szebeszta/ [dostęp 12.10.2023]
Brożek K., Polscy lekarze na Górnym Śląski i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Katowice 2009, s. 303-304.
Brożek K., Schebesta (Szebesta) Adam Edward, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 35, Warszawa-Kraków 1994, s.415-417.
Brożek K., Wspomnienie o doktorze wszech nauk lekarskich Adamie Edwardzie Szebeście [1893-1973], „Neurologia i Neurochirurgia Polska” 1993, nr 5, s.773-776.
Dawidowicz A., Wspomnienie o doktorze medycyny Adamie Szebeście, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, Suplement 12: Neurologia na Śląsku, Katowice 1992, s. 31-32.
Dr Adam Schebesta (Szebesta), oprac. M. Pyka, http://pck.malopolska.pl/dr-adam-schebesta-szebesta/ [dostęp 12.10.2023].
Jeśmian C., Działalność podpułkownika doktora medycyny Adama Edwarda Szebesty podczas wojny obronnej w 1939 r., „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, Suplement 12: Neurologia na Śląsku, Katowice 1992, s. 33-35.
Musioł A., W 50-lecie pracy zawodowej i 80-lecie urodzin doktora medycyny Adama Szebesty, „Neurologia i Neurochirurgia Polska” 1973, nr 3, s. 367-368.
Nasi wielcy znani i nieznani. Dr med. Adam Szebesta (1893-1973), oprac. H. Langauer-Lewowicka, „Strzecha Stryjska” 1992, nr 4, s. 48-52.
Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2013, s. 338-339.
Sitek M., Szebesta (Szebesta) Adam Edward, [w:] Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, t. 1, red. A. Puzio, Katowice 1993, s. 259-261.
Szebesta A., Mój ojciec – doktor medycyny Adam Edward Szebesta, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, Suplement 12: Neurologia na Śląsku, Katowice 1992, s. 27-30.
Szebesta Adam Edward, https://armiakrajowa.org.pl/tabliczki/199.html [dostęp 12.10.2023].
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk