Adam Popiel
pseudonim „Orkan”, ur. 18.02.1921 r. w Stryju (obecnie Ukraina), zm. 15.01.2017 r. w Gliwicach – żołnierz Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej; metalurg; znawca uzbrojenia lotniczego.
Imię i nazwisko | Adam Stanisław Popiel |
Data i miejsce urodzenia | 18.02.1921, Stryj |
Data i miejsce śmierci | 15.01.2017, Gliwice |
Zawód | wojskowy, metalurg, znawca uzbrojenia lotniczego |
Biografia
Adam Stanisław Popiel był synem Alfreda Popiela de Sałowicz (1890–1954) i Zofii z d. Popiel (1896–1975). Rodzina pieczętuje się herbem Sulima. Ojciec był zawodowym oficerem w stopniu kapitana Wojska Polskiego, matka z wykształcenia nauczycielka nie pracowała zawodowo prowadząc dom. Początkowo mieszkali w Jarosławiu (woj. lwowskie, obecnie podkarpackie), w koszarach 39. pułku piechoty Strzelców Lwowskich, od 1922 r. w Lubaczowie (woj. lwowskie, obecnie podkarpackie), gdzie ojciec dowodził pierwszą kompanią karabinów maszynowych. Tam urodziło się rodzeństwo A.P.: siostra Ewa (1923–1981) i brat Jacek (zob. osobne hasło). W Lubaczowie A.P. rozpoczął naukę w szkole powszechnej kończąc w 1931 r. czwartą klasę. Od najmłodszych lat wychowywał się na terenie koszar i chłonął atmosferę wojskowości. Interesował się bronią i amunicją, chodził z ojcem na strzelnicę i plac ćwiczeń, przysłuchiwał się wykładom i szkoleniom wojskowym. Podczas wakacji rodzina wyjeżdżała do rodziców matki do miejscowości Opławiec k. Bydgoszczy. W trakcie tych wyjazdów A.P. obserwował samoloty wojskowe i wtedy zaczęło się jego zamiłowanie do lotnictwa.
W 1931 r. ojciec przeszedł na emeryturę; rodzina wyjechała do Rawy Ruskiej, gdzie ojciec podjął pracę kasjera w majątku księcia Pawła Sapiehy. A.P. rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nadal rozwijał swe zainteresowania lotnicze (czytał pisma fachowe, budował modele samolotów itp.). W 1935 r. rodzina przeprowadziła się do Żółkwi k. Lwowa, gdzie ojciec otrzymał posadę w starostwie, a A.P. kontynuował naukę w gimnazjum. Na wakacje wyjeżdżali do wujostwa w Łękach Dolnych k. Pilzna. Po skończonym gimnazjum A.P. rozpoczął naukę w Korpusie Kadetów Nr 1 we Lwowie – szkole, która przygotowywała do zawodowej służby wojskowej; maturę zdał w maju 1939 r. Zamierzał zostać oficerem lotnictwa, jednak wybuch wojny przekreślił jego plany.
Już w październiku 1939 r. wstąpił do organizacji konspiracyjnej Służba Zwycięstwu Polsce (SZP) przemianowanej później na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). W początkach okupacji współorganizował siatkę konspiracyjną, brał czynny udział w gromadzeniu i konserwacji broni i amunicji na potrzeby walki zbrojnej, był instruktorem dla nowych członków organizacji. Jednocześnie pracował jako pomocnik murarza i monter hydraulik przy budowie łaźni miejskiej w Żółkwi.
Po inwazji Niemców na ZSRR w czerwcu 1941 r., znając bardzo dobrze język niemiecki, zatrudnił się w filii wojskowych warsztatów samochodowych HKP (Heereskraftfahrpark), gdzie pracował jako pomocnik montera. Pracę wykorzystywał do pozyskiwania na potrzeby konspiracji różnych części uzbrojenia oraz ropy i benzyny używanych do produkcji butelek samozapalających. Po likwidacji filii warsztatów w Żółkwi został przeniesiony do Lwowa.
Na początku 1944 r. brał udział w przeszkoleniu dywersyjnym w konspiracyjnej szkole podchorążych. Od marca 1944 r. walczył w oddziale leśnym Armii Krajowej, brał udział w obronie polskiej wsi Stanisłówka k. Mostów Wielkich przed napadami ukraińskich band UPA. W trakcie walk został ranny w głowę, co czasowo wyeliminowało go z dalszej aktywnej działalności. Gdy przebywał na przepustce jego oddział partyzancki przeszedł na inny teren. W maju 1944 r. w obawie przed mordami ukraińskich nacjonalistów wyjechał z rodziną do Łęk Dolnych k. Pilzna. Tam wrócił do czynnej służby. Przyjęto go do miejscowego oddziału AK w skład plutonu dywersyjnego, z którym w drugiej połowie lipca 1944 r. rozpoczęli otwartą walkę z wrogiem w ramach akcji „Burza”. Były to liczne potyczki z cofającymi się jednostkami niemieckimi. W połowie września 1944 r., w sytuacji demobilizacji i powtórnej konspiracji oddziału, A.P. wrócił do domu w Łękach Dolnych.
Po wojnie A.P. nie ujawnił się. Pod koniec czerwca 1945 r. dowódca jego plutonu ściągnął go wraz z matką do Gliwic (ojciec i rodzeństwo dojechali później), gdzie trafiła także część kolegów z AK. Wkrótce ukończył kurs szybowcowy zorganizowany w Grodźcu k. Będzina, po czym pod koniec listopada 1945 r. został przyjęty do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie i skierowany na kurs pilotażu podstawowego. Został awansowany do stopnia kaprala podchorążego, a w połowie 1946 r. objął stanowisko dowódcy instruktora w plutonie strzelców samolotowych. W lutym 1947 r. został zatrzymany przez Główny Zarząd Informacji w Warszawie (organ kontrwywiadu) za posiadanie i czytanie biuletynów organizacji Wolność i Niepodległość (WiN). W trakcie śledztwa namawiano go do współpracy z organami wywiadowczymi państwa komunistycznego, jednak A.P. odmówił, w wyniku czego musiał przerwać naukę w Dęblinie i zrezygnować z kariery wojskowej. Po tych wydarzeniach powrócił do Gliwic, gdzie zamieszkał na stałe. W lutym 1948 r. podjął pracę w Hutniczym Instytucie Badawczym, później w Instytucie Metalurgii Żelaza (IMŻ), gdzie pracował 33 lata. Początkowo jako pomocnik ślusarza, później referent w Dziale Budowy Aparatury dla laboratoriów, a od 1955 r. w Zakładzie Produkcji Doświadczalnej przy IMŻ, gdzie organizował, a następnie kierował Działem Kontroli Technicznej. Przez kilka lat pracował dodatkowo w Instytucie Metali Nieżelaznych, pełniąc obowiązki kierownika hali produkcyjnej w Zakładzie Metalurgii Proszków. W tym okresie, w 1952 r. ukończył zaoczne technikum mechaniczne w Sosnowcu.
W 1958 r. wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Z końcem 1980 r. przeszedł na rentę inwalidzką.
Swe militarne pasje rozwijał jako prywatne hobby. W 1974 r. podjął się opracowania dla Komisji Historycznej Aeroklubu PRL księgi poświęconej lotnikom poległym w latach 1933–1939. Była to kontynuacja przedwojennego opracowania obejmującego lata 1918–1933. Prace badawcze prowadził w Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie, prasie lotniczej, zarządach cmentarzy i parafiach wojskowych oraz podczas rozmów z byłymi wychowankami szkoły lotnictwa. Wynikiem tych działań była publikacja Pamięci poległych lotników 1933–1939 wydana w 1987 r. Podczas zbierania materiałów odnalazł na terenie kraju 24 bezimienne mogiły lotnicze i czynił starania, by na grobach tych postawiono pomniki. Jeden z nich został zrealizowany na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach w 2002 r.
Jest autorem i współautorem licznych publikacji książkowych i artykułów naukowych poświęconych historii i uzbrojeniu polskiego lotnictwa, historii Korpusu Kadetów nr 1, działalności Armii Krajowej na ziemiach wschodnich Polski. Był cenionym znawcą broni i uzbrojenia, szczególnie lotniczego, oraz konsultantem i autorem wielu wystaw m.in. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie, Muzeum w Gliwicach. Dla muzeów pozyskiwał i przekazywał do zbiorów archiwalne fotografie, fragmenty uzbrojenia itp. oraz współorganizował wystawy, m.in. w Muzeum w Gliwicach: Pamiątki Września (1999 r.), O wolność i niepodległość. SZP-ZWZ-AK 1939–1945 (2009 r.), Wojna polsko-niemiecka 1939–1945. Czas okupacji, konspiracji i otwartej walki z wrogiem (2014 r.). W ramach współpracy z muzeami i szkołami wygłaszał liczne odczyty i pogadanki dla młodzieży; był nauczycielem niezakłamanej historii.
Należał i działał społecznie w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Śląski, Górnośląskim Klubie Kadetów II RP, Lidze Przyjaciół Żołnierza, Aeroklubie Gliwickim oraz Klubie Strzeleckim AZS przy Politechnice Śląskiej.
W ramach porządkowania stopni wojskowych przez urząd do sprawa kombatantów A.P. uzyskał w 2001 r. stopień podporucznika, w 2002 r. stopień porucznika, a w 2004 r. stopień kapitana Wojska Polskiego.
W 1953 r. poślubił Danutę z. d. Bobrowicz (ur. 4.01.1922 r., zm. 30.05.1990 r.). Miał dwóch synów: Tadeusza (ur. 1954 r.) i Krzysztofa (ur. 1965 r.), córkę Irenę (ur. 1958 r.) oraz troje wnuków.
Odznaczony: Krzyżem Walecznych (Londyn 1949 r.); Krzyżem Partyzanckim (1966 r.); 4 x Medalem Wojska (Londyn 1968 r.); Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 (1968 r.); Złotym Krzyżem Zasługi (1972 r.); Krzyżem Armii Krajowej (Londyn 1975 r.); Brązowym (1971 r.), Srebrnym (1973 r.) i Złotym (1999 r.) Medalem za Zasługi dla Obronności Kraju; Odznaką Weterana Walk o Niepodległość (1995 r.); Medalem „Pro Memoria” (2005 r.); Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci (2011 r.).
Pochowany na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach, na jego nagrobku znalazł się motyw śmigła lotniczego oraz inskrypcja: „Absolwent Korpusu Kadetów nr 1 we Lwowie / Żołnierz AK „ORKAN”.
Bibliografia podmiotowa
Popiel A., Pamięci poległych lotników 1933–1939, Warszawa 1987.
Popiel A., Rodzaje broni strzeleckiej i amunicji do niej w Wojsku Polskim w latach 1918–1939, „Muzealnictwo Wojskowe”, 1989, t. 4, s. 238–256.
Popiel A., Uzbrojenie lotnictwa polskiego 1918–1939, Warszawa 1991.
Popiel A., Amunicja rosyjska kb. Mosina kal. 7,62 mm, (broszura) nakładem autora. [Gliwice] 1991–2001.
Popiel A., Rzewnicki Jerzy (1900–1936), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 34, 1992–1993, s. 90–91.
Popiel A., Francuska amunicja karabinowa kal. 8 mm (8x50.5R0), „Archeologia Wojskowa”, 1994, nr 5.
III Zgrupowanie Armii Krajowej na Ziemi Pilzneńskiej, red. A. Popiel, Warszawa 1996.
Popiel A., Korpus Kadetów Nr 1 1918–1939, Katowice 2003.
Popiel A., Kadeci II RP na Górnym Śląsku, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” t. 20, 2006, s. 261–285.
Popiel A., Marciniuk A., Katastrofy lotnicze w Dęblinie w latach 1920–1939, Dęblin 2012.
Popiel A., Wypadki śmiertelne w lotnictwie polskim 1918–1939, Chmielów 2014.
Popiel A., Adam Stanisław Popiel – życiorys, dokumenty i fotografie, [autobiografia, maszynopis, ok. 2013].
Bibliografia przedmiotowa
Adam Popiel nie żyje: https://gliwice.naszemiasto.pl/adam-popiel-nie-zyje/ar/c1-3986998 [dostęp: 7.08.2022]
Adam Popiel ps. „Orkan” 1921–2017: http://www.spak-gliwice.pl/archhistoria/adampopiel.html [dostęp: 7.08.2022]
Dane osoby z katalogu osób "rozpracowywanych": https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/91021 [dostęp: 28.09.2022]
Nowe ekspozycje w MSP [Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie]: https://muzeumsp.pl/wydarzenia/nowe-ekspozycje-w-msp/ [dostęp: 28.09.2022]
Popiel Adam, [W:]Księga pamięci kadetów II Rzeczypospolitej, Warszawa 2001, s. 303–304 [il.].
Popiel Adam, [W:] Księga pamięci kadetów II Rzeczypospolitej. Aneks, Warszawa 2006, s. 88.
Inne źródła
Materiały rodzinne udostępnione autorce hasła.
Autor hasła
Bożena Kubit [październik 2022 r.]