Adam Peretiatkowicz

ur. 14.04.1918 r. w majątku Lado koło Tomaszgrodu, woj. wołyńskie (obecnie Ukraina) zm. 11.04.2006 r. w Katowicach - inżynier elektryk, specjalista oświetlenia kopalń, autor prac historycznych dotyczących ludobójstwa na Wołyniu i polskiej samoobrony.

Imię i nazwisko	Adam Peretiatkowicz
Data i miejsce urodzenia	14.04.1918, Lado k. Tomaszgrodu
Data i miejsce śmierci	11.04.2006, Katowice
Zawód	inżynier-elektryk, autor prac historycznych

Adam Peretiatkowicz był synem właściciela ziemskiego Michała Peretiatkowicza (1887-1946) oraz Wandy z domu Szyczewskiej (1897-1978). Miał młodszego brata Romana (1921-1986), który został profesorem i dziekanem Wydziału Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Ojciec studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie, a następnie na Akademii Rolniczej w Dublanach, gdzie w 1913 r. uzyskał dyplom inżyniera agronoma. Pracował w Urzędzie Ziemskim w Żytomierzu. Jako ochotniczy żołnierz Oddziału Jazdy Jaworskiego, późniejszego 19. Pułku Ułanów Wołyńskich, brał udział w walkach w latach 1917-1918 i 1920. Po wojnie pracował w Zarządzie Lasów Państwowych w Łucku. Osiadł z rodziną w majątku Skurcze (woj. wołyńskie), który odbudował i doprowadził do kwitnącego stanu.

17 września 1939 r., po wejściu wojsk sowieckich na Wołyń, Peretiatkowiczowie szybko opuścili majątek. Uratowali dzięki temu życie rodziny, a także uciekinierów, także ze Śląska, którzy zbiegli przed nawałą hitlerowską i w gościnnym domu zyskali schronienie. Dowodem słuszności tej decyzji jest to, że wielu ziemian z rodziny, którzy zostali na Wołyniu zostało zamordowanych, a kobiety i dzieci były deportowane do Kazachstanu. Po długiej, niebezpiecznej drodze znaleźli się w Lublinie, a po odnalezieniu syna Adama, który uciekł z niewoli niemieckiej, Peretiatkowiczowie zamieszkali w 1940 r. w Warszawie. Na początku sierpnia 1944 r., podczas powstania warszawskiego, Niemcy wysiedlili małżonków i w Pruszkowie dokonali selekcji wysiedleńców. Michał Peretiatkowicz został uznany za niezdolnego do pracy, natomiast Wandę Peretiatkowiczową wywieziono na roboty do Rzeszy. Jej mąż z własnej woli pojechał razem z nią. Oboje znaleźli się w obozie Reichsbahnlager w Berlinie-Köpenicke. Ciężka praca palacza na lokomotywie i złe warunki życia zniszczyły jego zdrowie. Po zajęciu Berlina przez wojska sowieckie, na piechotę powrócili do Polski. M. Peretiatkowicz zachorował na gruźlicę, leczył się w sanatorium w Kupp (obecnie Kup) na Opolszczyźnie. Tam zmarł i tam też został pochowany. Wanda Peretiatkowiczowa po wojnie pracowała jako nauczycielka, zmarła w Katowicach, lecz  pochowana została w Kup.

Adam Peretiatkowicz uczył się początkowo w domu, a od września 1932 r. uczęszczał do Gimnazjum Państwowego im. Tadeusza Kościuszki w Łucku. Maturę zdał w maju 1937 r. Służbę wojskową odbył w Wołyńskiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu. Jako kapral podchorąży został skierowany do 2. Pułku Artylerii Konnej w Dubnie. W 1938 r. podjął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej, lecz przerwał je wybuch wojny. Od września 1940 r. do lipca 1942 r. studiował na Wydziale Elektrycznym Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie, gdzie uzyskał dyplom technika elektryka. Do wybuchu powstania studiował na Wydziale Elektrycznym Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej w Warszawie.

Pod pseudonimem „Adam” walczył w szeregach 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej (AK). Jako podporucznik „Kardan” wziął udział w Powstaniu Warszawskim. Należał do Grupy Artyleryjskiej „Granat”, w V Obwodzie (Mokotów) Warszawskiego Okręgu AK. W ugrupowaniu tym walczył też jego brat Roman, pod pseudonimem „Korba”.

Adam Peretiatkowicz po wojnie pracował na kopalni jako elektryk, a po uzyskaniu dyplomu magistra inżyniera w zakresie elektrotechniki prądów silnych na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, podjął pracę w Głównym Instytucie Górnictwa (dalej: GIG) w Katowicach, gdzie zajmował się problematyką oświetlenia kopalń. Kierował Działem, potem Zakładem Elektryfikacji Kopalń w GIG, później w EMAG. W 1962 r. otrzymał stanowisko samodzielnego pracownika naukowo-badawczego, a w 1973 r., po obronie doktoratu na Politechnice Wrocławskiej został docentem. Prowadził również działalność dydaktyczną, będąc wykładowcą Politechniki Śląskiej, Politechniki w Turynie, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych. Aktywnie działał w Stowarzyszeniu Elektryków Polskich (dalej: SEP; był członkiem Zarządu Oddziału Zagłębia Węglowego SEP) oraz w Polskiej Komisji Oświetlenia (dalej: PKOśw.), ściśle współpracującej z Commission Internationale de l’Éclairage CIE (Międzynarodową Komisją Oświetleniową). Od 1959 r. pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Oświetlenia Górniczego PKOśw., a później Komitetu Technicznego TC-4.10. Éclairge des Mines w ramach CIE. Był odpowiedzialny za organizację i rozwój prac komisji zgodnie z wytycznymi CIE, zwłaszcza w okresie, gdy Polsce powierzono prowadzenie Sekretariatu CIE S-3.1.5.: Oświetlenie kopalń. W latach 1960-1963 A. Peretiatkowicz był osobą odpowiedzialną za prowadzenie korespondencyjnych prac Sekretariatu. Brał udział w sesjach plenarnych CIE, m.in. w Wiedniu w 1963 r., a także w 1979 r. w posiedzeniu Komitetu Technicznego IEC/TC 31 (Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej) w Madrycie, poświęconym stosowaniu urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem. Pracował też w Komisji Historycznej PKOśw.

Był autorem i współautorem licznych prac poświęconych problematyce oświetlenia podziemi kopalń, zarówno książek, skryptów uczelnianych, jak i artykułów zamieszczonych w czasopismach branżowych, m.in. w „Przeglądzie Górniczym” i w „Wiadomościach Górniczych” oraz norm i patentów.

Po przejściu na emeryturę w 1987 r. A.P. skoncentrował się na badaniach historii Wołynia. Gromadził informacje o przeszłości rodziny Peretiatkowiczów, od wieków związanej z tym regionem:

Długo można ciągnąć litanię imion i nazwisk Peretiatkowiczów. Ich drzewo genealogiczne stworzył Adam Peretiatkowicz, który ma jednak szczególne zasługi jako strażnik pamięci o swoim rodzinnym Łucku. Jest autorem wielu książek i artykułów o ludności polskiej na Wołyniu. Jego monografia „Gimnazjum Państwowe im. Tadeusza Kościuszki w Łucku 1918-1939” (Katowice 1996) jest ważnym przyczynkiem do dziejów polskiego szkolnictwa na Kresach. [S. Nicieja, Kresowa Atlantyda, t. 8, Opole 2016, s. 155].

A.P. zgłębiał zwłaszcza problem prześladowań Polaków na Wołyniu w czasie II wojny światowej oraz polskiej samoobrony. Posiadał wiele książek, czasopism i materiałów o tematyce kresowej, prowadził szeroką korespondencję, gromadził wspomnienia ekspatriowanych Wołyniaków i świadków krwawych czasów. Na tej podstawie opracował i opublikował książki i artykuły poświęcone bolesnej przeszłości Wołynia, dokumentując deportacje prowadzone przez Sowietów i Niemców oraz mordy dokonywane przez nacjonalistów ukraińskich. Na swoich książkach wpisywał dedykację: „Wołyniakom, by pamięć o ich losach i czynach nie zaginęła”. Należał do Towarzystwa Miłośników Wołynia i Polesia, które w maju 1999 r. zorganizowało „Zlot tych co przeżyli”, połączone z sympozjum o depolonizacji Kresów Wschodnich. Wygłoszone referaty zostały wydane w pracy Ludobójstwa i wygnania Kresach (Katowice-Oświęcim 1999), zredagowanej przez A.P. Napisał też o odrodzeniu parafii w Torczynie, gdzie na miejscu zniszczonego cmentarza został odbudowany kościół. Ks. kanonik Marek Gmitrzuk  17 września 2000 r. poświęcił też tablicę z nazwiskami osób niegdyś tam pochowanych i tych mieszkańców parafii, którzy zginęli wywiezieni na Wschód. Na tablicy widnieją nazwiska wielu osób z rodziny Peretiatkowiczów.

A.P. zgromadził również materiały dotyczące zamordowanych kapłanów, które stały się zaczątkiem  Listy strat wśród duchowieństwa Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1939-1945 oraz Słownika biograficznego duchowieństwa Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego ofiar II wojny światowej 1939-1945.  Należał również do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

Adam Peretiatkowicz ożenił się już w czasie wojny z Ireną z domu Jacobsen (1 października 1917 - 2 marca 2006). Miał czworo dzieci: córki - Ewę (ur. 1944), Annę (ur. 1947), Elżbietę (ur. 1957) oraz syna Michała (ur. 1949). Wszystkie dzieci zdobyły wyższe wykształcenie: Ewa, Anna i Michał na Politechnice Śląskiej, Elżbieta na Akademii Ekonomicznej.

Zmarł w kwietniu 2006 r., niecały miesiąc po śmierci żony. Pochowany został na cmentarzu Parafii Franciszkanów św. Antoniego z Padwy w Starych Panewnikach (na pograniczu z Rudą Śląską-Kochłowicami).

Bibliografia podmiotowa (w wyborze)

Publikacje fachowe:

Peretiatkowicz A., Badania kopalnianych wentylatorów lutniowych, Katowice 1951 (Prace GIG. Komunikat nr 92).

Peretiatkowicz A., Trzcina T., Pierwsze w Polsce lampy fluoryzujące dla oświetlenia wyrobisk ścianowych „Biuletyn GIG” 1953, nr 2.

Peretiatkowicz A., Zdalne sterowanie maszynami górniczymi, Stalinogród [Katowice], 1954.

Peretiatkowicz A., Przeciwwybuchowe środki ochronne w obwodach maszyn ruchomych, „Przegląd Górniczy” 1954, nr 7/8.

Peretiatkowicz A., Trzcina T.,  Fluoryzujące lampy indukcyjne dla ścian, „Przegląd Górniczy” 1956, nr 1. Peretiatkowicz A., Trzcina T.,  Oświetlenie ścian lampami fluoryzującymi, , „Wiadomości Górnicze” 1956, nr 1.

Peretiatkowicz A., Trzcina T.,  Kierunki rozwoju techniki oświetlenia wyrobisk w górnictwie węglowym, „Biuletyn Biur Projektów PW” 1958, nr 9.

Peretiatkowicz A., Trzcina T.,  Oświetlenie wyrobisk górniczych krajowymi lampami fluoryzującymi, „Przegląd Górniczy” 1959, nr 3.

Peretiatkowicz A., Podstawy elektryfikacji podziemi kopalń, cz. 1, Bezpieczeństwo przeciwwybuchowe i ochrona przeciwrażeniowa, Gliwice 1960. (Politechnika Śląska. Skrypty uczelniane, nr 50).

Peretiatkowicz A., Bezpieczeństwo ruchu i automatyzacja w podziemiach kopalń, Katowice 1962.

Peretiatkowicz A., Śpiewak F., Trzcina T., Wpływ oświetlenia na bezpieczeństwo pracy oraz obecny stan i główne kierunki  rozwojowe oświetlenia wyrobisk podziemnych w polskim górnictwie, Katowice 1963.

Peretiatkowicz A., Szparaga B., Typowy projekt oświetlenia sieciowego ścian w kopalniach gazowych przy użyciu istniejących lamp i osprzętu, Katowice 1967.

Peretiatkowicz A., Szparaga B., Badania nad rozproszeniem światła w przodkach ścianowych, Katowice 1968.

Peretiatkowicz A., Szparaga B., Kierunki rozwoju oświetlenia podziemi kopalń węgla, „Przegląd Górniczy” 1969, nr 3.

Peretiatkowicz A., Oświetlenie indukcyjne  w przodkach roboczych ścianowych, „Przegląd Górniczy” 1970, nr 2.

Peretiatkowicz A., Szparaga B.,  Postęp techniczny w oświetleniu podziemi kopalń, „Bezpieczeństwo Pracy w Górnictwie” 1970, nr 1.

Peretiatkowicz A., Szparaga B., Oświetlenie ściany z obudową zmechanizowaną, „Wiadomości Górnicze” 1970, nr 5.

Peretiatkowicz A., Oświetlenie sieciowe w podziemiach kopalń, Katowice 1972.

Peretiatkowicz A., Sprawozdanie z działalności Komisji Oświetlenia Górniczego PKOś. w okresie 1950-1976 oraz jej współpracy z Międzynarodową Komisją Oświetleniową CIE, „Przegląd Elektrotechniczny” 1977, nr 7, s. 329-330.

Publikacje o tematyce kresowej:

Peretiatkowicz A., Zasmyki, „Biuletyn Informacyjny 27 Wołyńskiej Dywizji AK” 1993 nr 1(37). s. 4-23.

Peretiatkowicz A., Antonówka, „Weteran” (Nowy York) 1993, nr 861.

Peretiatkowicz A., Wołyń w latach wojny 1939-1945, „Biuletyn Informacyjny 27 Wołyńskiej Dywizji AK” 1993, nr 2(38), s. 2-27.

Peretiatkowicz A., Parafia Torczyn, „Biuletyn Informacyjny 27 Wołyńskiej Dywizji AK” 1993 nr 3(39), s. 3-41.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona, cz. 1, „Na Rubieży” 1993, nr 4(5), s. 4-7.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona, cz. 2, „Na Rubieży” 1993, nr 5(6), s. 1-3.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona, cz. 3, „Na Rubieży” 1994 nr 1(7), s. 11-12.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona, [cz. 4], „Na Rubieży” 1994 nr 3(9), s. 21-23.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona, cz. 5, „Na Rubieży” 1994 nr 4(10), s. 1-2.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona [w parafii Zaturce i Kisielin], „Ścieżkami Historii” 1994, nr 1(8), s. 4-7.

Peretiatkowicz A., Oddział Partyzancki „Bomby” kpt. Władysława Kochańskiego, „Ścieżkami Historii” 1995, nr 1(9), s. 1-11.

Peretiatkowicz A., Polska samoobrona w okolicach Łucka, Katowice 1995.

Peretiatkowicz A., Gimnazjum Państwowe in. Tadeusza Kościuszki 1918-1939, Katowice 1996.

Peretiatkowicz A., Kostopol, „Wołyń Bliżej” 1996 nr 4 (12),

Peretiatkowicz A., Kościół katolicki na Wołyniu, „Gość Niedzielny” 1996 nr 23, s. 7.

Peretiatkowicz A., Wołyńska samoobrona w dorzeczu Horynia, Katowice 1997.

Peretiatkowicz A., O historii Gimnazjum Państwowego im. T. Kościuszki w Łucku słów parę, „Wołyń i Polesie” 1998, nr 3

Depolonizacja Kresów Południowo-Wschodnich, [w:] Ludobójstwa i wygnania Kresach, cz. 1, Zbiór referatów pod red. A. Peretiatkowicza, Katowice Oświęcim 1999, s. 7-15.

Ludobójstwa i wygnania Kresach, cz. 1, Zbiór referatów pod red. A. Peretiatkowicza, Katowice Oświęcim 1999.

Źródła zbrodni, Ludobójstwa i wygnania Kresach, cz. 1, Zbiór referatów pod red. A. Peretiatkowicza, Katowice Oświęcim 1999, s. 34-43.

Peretiatkowicz A., Odrodzenie parafii w Torczynie, Katowice 2000.

Peretiatkowicz A., Wołyński ród Peretiatkowiczów [cz. 1-2], „Wołyń Bliżej” 2000, nr 4, s. 66-83; 2001 nr 1, s. 54-68.

Peretiatkowicz A., Księża ofiary zbrodni wojennych lat 1939-1945 na terenie diecezji łuckiej obrządku łacińskiego, [w:] Lista strat wśród duchowieństwa Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1939-1945. Publikacja ku uczczeniu 60-tej rocznicy zakończenia II wojny światowej, pod red. J. Krętosza i M. Pawłowiczowej, Opole 2005, s. 45-56.

Bibliografia przedmiotowa

XX-lecie Głównego Instytutu Górnictwa, praca zbiorowa, kom. red. M. Borecki, Katowice 1965.

Działalność Polskiego Komitetu Oświetleniowego 1929-1979, Warszawa 1979.

XXXV lat pracy Głównego Instytutu Górnictwa 1945-1980, praca zbiorowa pod red. A. Lisowskiego, Katowice, Kraków 1984.

Kołakowski T.E., Kuźnik A., 100 lat zorganizowanej działalności elektryków na terenie Oddziału Zagłębia Węglowego Stowarzyszenia Elektryków Polskich, Katowice 2019.

Nicieja S.S., Kresowa Atlantyda, t. 8, Łuck, Kiwerce, Przebraże, Kołki, Hołoby, Trochenbrod-Zofiówka, Wygadanka, Opole 2016, s. 155-156.

Słownik biograficzny duchowieństwa Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego ofiar II wojny światowej 1939-1945, red. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007.

Ś.P. Doc. dr inż Adam Peretiatkowicz [Nekrolog], „Wołyń Bliżej” 2006, nr 3, s. 93.

Wagnerowie. Historia Wagnerów. Teraz o dziadkach Peretjatkowiczach (moich przodkach po kądzieli, https://wagnerowie.pl/2019/11/23/teraz-o-dziadkach-peretjatkowiczach-moich-przodkach-po-kadzieli/ [dostęp: 31.10.2023].

Informacje córki Ewy Kasprzykiewicz.

Autor hasła

Weronika Pawłowicz