Adam Mitscha

ur. 29.02.1892 r. w Przemyślu (woj. lwowskie, obecnie woj. podkarpackie), zm. 23.02.1992 r. w Bielsku-Białej – muzykolog, pedagog, publicysta, kompozytor, obrońca Lwowa.

Imię i nazwisko	Adam Mitscha
Data i miejsce urodzenia	29.02.1892, Przemyśl
Data i miejsce śmierci	23.02.1992, Bielsko-Biała
Zawód	muzykolog, pedagog, publicysta, kompozytor

Adam Mitscha był synem inżyniera Adama Józefa Mitschy (14.02.1853 r.–06.06.1907 r.) oraz Kazimiery Marii Ludwiki Topolnickiej (02.02.1856 r.–09.06.1905 r.). Miał siostrę Marię Urszulę (1887–1951). Dzieciństwo spędził w Kołomyi (1898–1905), tam też rozpoczął edukację muzyczną. Pierwsze lekcje gry na fortepianie udzielała mu pianistka Stadniczenko. Naukę kontynuował w Konserwatorium Galicyjskim Towarzystwa Muzycznego we Lwowie (1905–1906). Od 1906 r. pobierał lekcje prywatne u jednego z pedagogów Konserwatorium. Przez dwa lata (1908–1910) mieszkał w Stanisławowie, gdzie z odznaczeniem zdał egzamin dojrzałości w klasycznym gimnazjum humanistycznym (14.06.1910 r.). Tam też uczęszczał do szkoły muzycznej prowadzonej przez Towarzystwo Muzyczne. Studia podjął w 1910 r. we Lwowie na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza i jednocześnie w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego. Nie był pewien swojej życiowej drogi. Wielokrotnie zmieniał kierunek studiów, zapisywał się do różnych szkół, imał się wielu zajęć. W latach 1911–1912 był urzędnikiem Namiestnictwa we Lwowie. 12 maja 1914 r. zdał egzamin rządowy prawno-historyczny, kolejne egzaminy zdał 1 maja oraz 14 maja 1919 r. Z końcem maja 1920 r. podszedł do egzaminu obejmującego prawo cywilne i karne, 10 czerwca 1921 r. Komisja egzaminacyjna uznała egzamin z prawa rzymskiego, kościelnego, polskiego i zachodnio-europejskiego. 24 czerwca 1921 r. odbyła się promocja na doktora praw. Uzyskawszy dyplom postanowił podjąć studia muzyczne, które przerywał wcześniej parokrotnie. Od 30 września 1918 r. do 30 kwietnia 1920 r. był praktykantem rachunkowym na stażu w Sądzie Apelacyjnym. W 1919 r. uczęszczał na muzykologię, gdzie harmonii uczył się w klasie Adolfa Chybińskiego i Adama Sołtysa, a czytania partytur u Franciszka Neuhausera. Studia te jednak przerwał. Przygotowywał się do egzaminu państwowego z muzyki i śpiewu uprawniającego do nauczania śpiewu w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich z językiem wykładowym polskim. Na zajęcia z solfeżu i śpiewu uczęszczał do Konserwatorium. Pobierał także prywatne lekcje śpiewu u Zofii Kozłowskiej. Wiedzę z zakresu harmonii, historii muzyki, literatury muzycznej, solfeżu, dyrygowania, śpiewu solowego, metodyki, czytania a vista prezentował przed Lwowską Komisją Egzaminacyjną dla nauczycieli muzyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich, w której zasiadał dyrektor Konserwatorium Mieczysław Sołtys oraz Adolf Chybiński. Egzamin zdał 1 oraz 5 lipca 1921 r. Całości dopełniała lekcja pokazowa. Po uzyskaniu świadectwa państwowego egzaminu z muzyki A.M. mógł nauczać przedmiotów muzycznych, ale zajął się pracą recenzenta. W 1921 r. objął dział muzyczny w dzienniku lwowskim „Słowo Polskie”, gdzie pisał sprawozdania do 1929 r. Zatrudniony tam został także Witold Friemann, który od 1920 r. przebywał we Lwowie. Pod jego kierunkiem A.M. kształcił się w zakresie kontrapunktu i kompozycji. Muzycy przyjaźnili się przez wiele lat do śmierci W. Friemanna w 1977 r. W 1922 r. A.M. ponownie uczęszczał na zajęcia z muzykologii pod kierunkiem A. Chybińskiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (1922–1926). Absolutorium z muzykologii uzyskał 3 lutego 1927 r. W 1923 r. został mianowany członkiem kolegium znawców sądowych dla ochrony prawa autorskiego z zakresu muzyki. We Lwowie mieszkał przy ul. Na Bajkach 28, na II piętrze. Związek małżeński zawarł 15 sierpnia 1925 r. z Marią Gusel, która pochodziła z Felsztyna, woj. lwowskie (obecnie Ukraina).

A.M. odbywał służbę w wojsku austriackim w latach 1916–1918. Od lipca 1916 r. do listopada 1917 r. przebywał w morawskim miasteczku Mährisch Schönberg (pol. Szumperk) i w okolicznych wioskach, następnie przeniesiono go do Lwowa. Od 1918 do 1920 r. służył w wojsku polskim we Lwowie. Przydzielono go do służby łączności w taktycznej Komendzie Artylerii jako kanonier-telefonista. Brał czynny udział w obronie Lwowa. Od 22 czerwca 1920 r. do 31 sierpnia 1922 r. był zatrudniony w Dyrekcji Kolei Państwowych we Lwowie. 1 września 1922 r. podjął pracę jako nauczyciel śpiewu w I. Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika we Lwowie (związany z tą placówką do 31 października 1923 r.). Jednocześnie prowadził chór w Gimnazjum III, uczył solfeżu na seminaryjnych specjalnych kursach muzycznych oraz wykładał harmonię, kontrapunkt, historię muzyki, solfeż oraz śpiew chóralny w Szkole Muzycznej im. Jana Ignacego Paderewskiego. Ze Szkołą Muzyczną im. J.I. Paderewskiego był związany przez 7 lat, do czerwca 1929 r. Następnie przez 6 lat pracował jako docent Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego (1923–1929). Prowadził zajęcia z harmonii i kontrapunktu na muzykologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza (1928–1929). W sierpniu 1929 r. wyjechał ze Lwowa. Otrzymał nominację na profesora powstałego właśnie Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Katowicach, które zorganizował W. Friemann. A.M. otrzymał zadanie zorganizowania działu teorii. Jako nauczyciel harmonii, form, historii muzyki i kontrapunktu został poproszony o stworzenie koncepcji biblioteki i uzupełnienie jej o księgozbiór muzyczny w postaci dokumentów zwartych, druków muzycznych oraz płytoteki. Na podstawie katalogów reklamowych wydawnictw sporządził odpowiednie wykazy, wytyczał zakresy nauczania i metodyki przedmiotów teoretycznych. W 1936 r. został oficjalnym zastępcą rektora Konserwatorium – Faustyna Kulczyckiego. Od 1933 r. uczył przedmiotów teoretyczno-muzycznych w Szkole Muzycznej im. Władysława Żeleńskiego w Krakowie. Zajęcia z historii muzyki i instrumentoznawstwa prowadził też w Szkole Muzycznej im. Jana Ignacego Paderewskiego w Cieszynie. Był sekretarzem redakcji „Śląskich Wiadomości Muzycznych” zainicjowanych przez F. Kulczyckiego. Na łamach miesięcznika często pisywał pod pseudonimem Piotr Ruda lub Rafał Szczery. Był recenzentem w dzienniku „Polska Zachodnia” w Katowicach (1930–1936). Popularyzował muzykę na koncertach orkiestry Konserwatorium oraz Towarzystwa Muzycznego w Katowicach, a także w artykułach prasowych. Był autorem wraz z Tadeuszem Prejznerem i Bronisławem Romaniszynem audycji propagandowo-muzycznych dla młodzieży. Utworzył Państwową Komisję dla egzaminu z muzyki i śpiewu. Do 1939 r. był członkiem Zarządu Towarzystwa Muzycznego w Katowicach, jako referent Wydziału Oświecenia Publicznego Wojewódzkiego Urzędu Śląskiego wizytował od 1 stycznia 1935 r. śląskie szkoły muzyczne. Wraz z innymi pedagogami ewakuował majątek Konserwatorium w 1939 r. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Felsztyna, gdzie spędził pierwszy okres okupacji. Założył tam chór mieszany i orkiestrę złożoną z wiejskich muzykantów. Kierował czytelnią ludową oraz uczestniczył w tajnym nauczaniu (1939–1944). W 1943 r. schronił się w Radzyniu Podlaskim. Objął posadę nauczyciela gimnazjalnego, ponownie założył chór, z jego inicjatywy powstały kursy muzyczne. Od 1 maja 1943 r. związany był z Polskim Komitetem Rady Głównej Opiekuńczej w Radzyniu. W lipcu 1945 r. powrócił na Śląsk i objął obowiązki prorektora Śląskiego Konserwatorium Muzycznego w Katowicach.

W okresie od 1 stycznia 1947 r. do 30 września 1951 r. piastował stanowisko rektora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach. Po rezygnacji z pełnienia obowiązków rektora został mianowany dziekanem Wydziału Teorii Kompozycji i Dyrygentury, a od 1957 r. w randze profesora nadzwyczajnego, kierownikiem Katedry Teorii Muzyki, do momentu odejścia na emeryturę w 1962 r. Do jego uczniów należeli: Adolf Dygacz, Leon Markiewicz, Antoni Poćwierz, Michał Spisak, Jan Sztwiertnia, Józef Świder. Był organizatorem i dyrektorem (1945–1946) szkoły muzycznej im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach. Przez rok (1947–1948) był wizytatorem średnich, niższych i umuzykalniających szkół w województwie śląsko-dąbrowskim. Był członkiem jury konkursów muzycznych oraz należał do wielu organizacji i instytucji muzycznych: Wojewódzkiej Rady Kultury i Komisji Ustrojowo-Programowej Szkolnictwa Muzycznego, Komisji Muzykologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie. Przewodniczył Prezydium Wojewódzkiego Komitetu Chopinowskiego (1949 r.), działał w Komisji Weryfikacyjnej Związku Muzyków w Warszawie, udzielał się w konferencjach programowych Ministerstwa Kultury i Sztuki, był przewodniczącym Rady Artystycznej Filharmonii Śląskiej (1951 r.). Współpracował z „Dziennikiem Zachodnim” w Katowicach, „Gościem Niedzielnym” (1964–1973) i „Opiekunem Społecznym”.

Po przejściu na emeryturę w 1962 r. poświęcił się pracy pamiętnikarskiej czego owocem jest kilka tomów pamiętników znajdujących się w zbiorach Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach oraz monografia poświęcona Witoldowi Friemannowi. 19 marca 1981 r. został członkiem zwyczajnym Związku Kompozytorów Polskich. Był autorem wielu artykułów i około 200 felietonów, sprawozdań i recenzji muzycznych. Wygłaszał prelekcje przed koncertami, usłyszeć go można było w lwowskiej oraz katowickiej rozgłośni Polskiego Radia. Działał wielokierunkowo angażując się w pracę pedagogiczną, publicystyczną, społeczną, twórczą, kompozytorską, stawiając jednak na pierwszym miejscu dydaktykę. Dorobek kompozytorski A.M. to m.in. utwory na małą orkiestrę symfoniczną Polskiego Radia, opracowania śląskich melodii ludowych, utwory akordeonowe, fortepianowe i kameralne. Ostatnią kompozycją prawykonaną na koncercie jubileuszowym (29 lutego 1972 r.) A.M. była Muzyka na klarnet i fortepian. Został uhonorowany wieloma nagrodami i dyplomami za wybitne osiągnięcia artystyczne i pedagogiczne m.in.

Odznaczony: Krzyżem Obrony Lwowa z Mieczami;  Odznaką „Orlęta”; Medalem za wojnę 1920 r.; Złotą odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”; Srebrnym (1937) i Złotym (1952) Krzyżem Zasługi; Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956); Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955).

Pochowany na cmentarzu przy ul. H. Sienkiewicza w Katowicach.

Bibliografia podmiotowa

Mitsha A., Śląskie Konserwatorium Muzyczne. „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1937, nr 1, s. 3.

Mitsha A., Michał Spisak (wspomnienie), Zeszyty Naukowe PWSM w Katowicach, nr 10, pod red. K. Musioła, Katowice 1969, s. 5-19.

Mitsha A., Zawiłe ścieżki, maszynopis dostępny w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej, 1974.

Mitsha A., Karol Szymanowski w świetle własnych wypowiedzi, „Poradnik Muzyczny” 1978, nr 6, s.4-7.

Mitsha A., Witold Friemann. Życie i twórczość, Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach, nr 17, Katowice 1980.

Kompozycje:

Mitsha A., Sonata na puzon i fortepian, Kraków [1953].

Mitsha A., Suita na akordeon, [Kraków 1964].

Mitsha A., Obrazki śląskie na akordeon, [Kraków 1965].

Mitsha A., Romans na puzon (lub klarnet basowy) i fortepian, Kraków [1965].

Mitsha A., Sonatina na obój i fortepian, Kraków [1965].

Mitsha A., Duety na dwa puzony, [b.m., 1978].

Bibliografia przedmiotowa

30 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach 1929-1959, red. L. Markiewicz, Kraków 1960, s. 82-83.

XXXV lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, oprac. L. Markiewicz, Katowice 1965, s. 16-17, 21.

50 lat Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach, red. B. Gieburowska-Gabryś i H. Marzyńska, Katowice 1995, s. 124-126

Bias H., Śląskie Wiadomości Muzyczne artystyczną kroniką regionu przemysłowego Śląska w okresie międzywojennym, „Nowa Biblioteka. Zeszyty monograficzne koła naukowego bibliotekoznawców Uniwersytetu Śląskiego” 2012, nr 1 (10), s. 63-68.

Bocek E., Kornecki A., Turek K., Kompozytorzy i muzykolodzy środowiska katowickiego, Katowice 1982, s. 21.

Bauman J., Adam Roman Mitscha. Pedagog - kompozytor – publicysta, Katowice 1989.

Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, red. K. Janczewska-Sołomko, Kraków 2008, s. 330.

Markiewicz L., Losy pedagogów Śląskiego Konserwatorium Muzycznego w „czasach pogardy”, [w:] Losy inteligencji śląskiej w latach 1939-1945, t. 2, red. Z. Kapała, Bytom 2005, s. 140-150.

Markiewicz L., Udział Lwowian w życiu muzycznym Śląska, [w:] Udział lwowian w życiu społecznym Górnego Śląska. Wszechnica Górnośląska, t. 2,, red. M. Lubina, Katowice 1991, s. 63-64.

Piekarski M., Muzyka we Lwowie. Od Mozarta do Majerskiego. Kompozytorzy, muzycy, instytucje, Warszawa 2018, s. 266-270.

Szulakowska-Kulawik J., Lwowskie korzenie śląskiej muzycznej uczelni w Katowicach, [w:] Niezwykła więź Kresów Wschodnich i Zachodnich. Wpływ lwowian na rozwój nauki i kultury na Górnym Śląsku po 1945 roku, red. K. Heska-Kwaśniewicz, A. Ratuszna, E. Żurawska, Katowice 2012, s. 117-119.

Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Ignacego Paderewskiego w Cieszynie. Historia szkoły https://psmcieszyn.ox.pl/psm/historia-szkoly-2/ [dostęp: 28.10.2022].

Karłowicz PSM w Katowicach. Historia: http://karlowi.cz/historia/ [dostęp: 28.10.2022].

Autor hasła

Hanna Bias [listopad 2022 r.]